Βαγκνερική «Βαλκυρία» από την ΕΛΣ

Την πρώτη της «Βαλκυρία» παρουσίασε τις προάλλες η ΕΛΣ με τεράστια επιτυχία (10/3/2024). Το 2000 η ΕΛΣ είχε παρουσιάσει στο Ηρώδειο σε σκηνοθεσία Γκετς Φρίντριχ τον «Χρυσό του Ρήνου», πρόλογο της τετραλογίας «Το Δαχτυλίδι του Νίμπελουνγκ». Η «Βαλκυρία» είναι η «Πρώτη μέρα» του βαγκνερικού «σκηνικού φεστιβαλικού έργου». Ηταν μια συμπαραγωγή του μοναδικού λυρικού μας θεάτρου με τη Βασιλική Οπερα της Δανίας, όπου η αρχική παρουσίαση έγινε τον Μάρτιο του 2022, αποσπώντας άριστες κριτικές. Οι πάρα πολύ καλές εντυπώσεις που μας άφησε η πεντάωρης διάρκειας παράσταση οφείλονται πρώτα απ’ όλα στην άριστα επιλεγμένη διανομή και, βεβαίως, στην άρτια σκηνική και μουσική προετοιμασία. Ας σημειωθεί εδώ ότι τα εισιτήρια έχουν εξαντληθεί και για τις πέντε προγραμματισμένες επαναλήψεις, φωτογραφίζοντας –δεν είναι η πρώτη φορά!– την απήχηση που έχουν οι όπερες του Βάγκνερ στους Ελληνες. Την παράσταση διηύθυνε ο Γερμανός αρχιμουσικός Ρόλαντ Κλούτιχ, αντί για τον αρχικά προγραμματισμένο, Φιλίπ Ογκέν.

Τη σκηνοθεσία υπέγραψε ο Τζον Φουλτζέιμς, γνωστός στους Αθηναίους από παλαιότερες, επιτυχημένες συνεργασίες του με την ΕΛΣ. Καθώς στο εξωτερικό τα αλλεπάλληλα ανεβάσματα της βαγκνερικής τετραλογίας έχουν προ δεκαετιών προχωρήσει πολύ πέραν οποιασδήποτε απόδοσης πρώτου επιπέδου (δηλαδή απλή, άμεση, ψευδοϊστορική εικονογράφηση του μύθου), ο Βρετανός σκηνοθέτης επιχείρησε κάτι αναμενόμενα διαφορετικό. Πρότεινε μια σχηματική αποκωδικοποίηση, προσθέτοντας ένα εφευρεμένο επίπεδο σκηνικής νοηματοδότησης του μύθου ως το σχέδιο του αρχηγού των θεών Βόταν να λύσει με στρατηγική πονηρία το αδιέξοδο που δημιούργησε η ύβρις της αρχικής πρόσκτησης του «καταραμένου» Δαχτυλιδιού. Ετσι η δράση αυτή καθ’ εαυτήν αποδόθηκε ως 1:1 υλοποίηση μιας μακέτας σχεδίου που απεργάζεται ο Βόταν, άλλοτε κινώντας νήματα έξω από το κάδρο ως παρασκηνιακός καθοδηγητής και άλλοτε εντός αυτού ως ενεργός μέτοχος.

Ο,τι στέρησε από την παράσταση σε οπτική σαγήνη αυτή η πρωτίστως εγκεφαλική οπτικοποίηση το εξισορρόπησε αριστοτεχνικά σε νοηματική αποσαφήνιση. Βεβαίως –ο Φουλτζέιμς είναι έμπειρος!– η όψη (κοστούμια, σκηνικά, φωτισμοί) παρέμενε σταθερά φορτισμένη με φευγαλέες πλην ευανάγνωστες ιστορικίζουσες ή εξ αναλογίας σύγχρονες σημειακές αναφορές/νύξεις ριζωμένες στο πρωτότυπο: το λυκοτόμαρο παρέπεμπε στη φάρα των Ζίγκμουντ και Βόταν, η «λούμπεν» κατοικία του Χούντινγκ πρότεινε ένα σύγχρονο ισοδύναμο βιωματικής, περιθωριακής εξαχρείωσης, τα μοντέρνα, ντιζαϊνάτα σχεδιαστήρια του Βόταν παρέπεμπαν σε οικεία πρότυπα «ναών εξουσίας», οι υβριδικές στολές (Τομ Σκατ) παρέπεμπαν στο απώτατο μυθικό παρελθόν κ.λπ. κλπ. Με κύριο σκηνικό (Τομ Σκατ) ένα τεράστιο κλιμακοστάσιο και τροχήλατα φωτιστικά πάνελ, η σκηνική αφήγηση χορογραφήθηκε λεπτομερέστατα από τον σκηνοθέτη και έρρευσε συνολικώς αβίαστα δίχως να προκαλεί την αίσθηση ότι βιάζει το πρωτότυπο, επιτρέποντας στη μουσική να ασκήσει ανεμπόδιστα τη σαγήνη της.

Το ακρόαμα υπήρξε πολύ καλό. Μια εξαιρετική διανομή –πιο εξαιρετική δύσκολα ζητά κανείς!– έδωσε ζωή στους ήρωες του Βάγκνερ και συναρπαστική πνοή και πειθώ στο τραγούδι. Με εξαίρεση τον μοναδικά επιβλητικό Χούντινγκ του βαθύφωνου Πέτρου Μαγουλά (θα μπορούσε να ήταν και ένας όμοια καθηλωτικός Βόταν!), οι υπόλοιποι πρωταγωνιστές ήσαν διεθνώς σταδιοδρομούντες ξένοι τραγουδιστές, έμπειροι σε βαγκνερικούς ρόλους, με ακμαίες, μεγάλες, μεστές φωνές. Ο Γερμανός «ηρωικός» τενόρος Στέφαν Φίνκε ενσάρκωσε έναν συγκλονιστικό Ζίγκμουντ: στεντόρειος, επιτηδευμένα τραχύς αλλά και συγκινητικά λυρικός. Δίπλα του στάθηκε ισάξια η Αγγλίδα δραματική υψίφωνος Αλισον Οουκς ως Ζιγκλίντε. Φωνητικά και σκηνικά ισορροπημένο ήταν το ζευγάρι Βόταν και Φρίκα που ενσάρκωσαν ο Φινλανδός βαρύτονος Τόμι Χακάλα και η Ρωσίδα Μαρίνα Προυντένσκαγια˙ ο πρώτος μάς χάρισε συναρπαστικές στιγμές βίαιης δράσης αλλά και έναν σπαρακτικό «Αποχαιρετισμό» στην τελική σκηνή. Στον επώνυμο ρόλο θριάμβευσε η ώριμη Αγγλίδα δραματική υψίφωνος Κάθριν Φόστερ, μεταφέροντας στη σκηνή ερμηνευτικά και φωνητικά μεγέθη του Μπάιροϊτ. Καλές, αν και με λίγο μεγαλύτερες φωνές θα ηχούσαν καλύτερα, ήσαν οι οκτώ αδελφές της Βαλκυρίες (Σαντμάγερ, Λούστα, Κανάτη, Κωτσέλη, Καλαϊτζή-Τηλικίδου, Αθανασάκη, Τσελίκα, Σπιτάδη).

Οι μουσικοί της Ορχήστρας της ΕΛΣ, ενισχυμένοι με πλειάδα έκτακτων συναδέλφων, ανταποκρίθηκαν εντυπωσιακά καλά στις υψηλές απαιτήσεις μιας παρτιτούρας εξουθενωτικά μεγάλης, τελείως διαφορετικής απ’ ό,τι έχουν μέχρι σήμερα ερμηνεύσει.