Βαγκνερικός θρίαμβος και μάθημα μαζί

Απόλυτος θρίαμβος υπήρξε η παρουσίαση της όπερας «Τριστάνος και Ιζόλδη», σε πρώτο ανέβασμα και πρώτη ελληνική παραγωγή από την ΕΛΣ (Μέγαρο Μουσικής, 21/1/2015). Κομβικό για την ύστερη εξέλιξη της μουσικής του ρομαντισμού, το αριστούργημα του Βάγκνερ είχε ξαναπαρουσιαστεί μόλις δύο φορές στη χώρα μας: σε σκηνική μορφή, στο Φεστιβάλ Αθηνών από την Οπερα του Ανατολικού Βερολίνου (Ηρώδειο, 1983) και σε συναυλιακή μορφή στο Μέγαρο Μουσικής (1995).

Σε μια πραγματικά απροσδόκητη, ασύλληπτου μεγέθους υπέρβαση, οι δυνάμεις της ΕΛΣ (ορχήστρα, χορωδία, τεχνικοί), υπό την καθοδήγηση του αρχιμουσικού Μύρωνα Μιχαηλίδη και με τη συνεργασία του σκηνογράφου/σκηνοθέτη Γιάννη Κόκκου, πρόσφεραν στο αθηναϊκό κοινό μια μουσικά εξαιρετική, σκηνικά πολύ καλή παρουσίαση. Η επιτυχία επιβεβαίωσε την αδιαπραγμάτευτα κυρίαρχη θέση της ΕΛΣ στη μουσική ζωή της χώρας και την ικανότητά της να ανταποκρίνεται σε νέες, μεγάλης κλίμακας προκλήσεις σε συνθήκες δεινού stress-test.

Oλα στη θέση τους

Ο «Τριστάνος» είναι ένα έργο που δεν σηκώνει μέτριες ερμηνείες: οι εναλλακτικές είναι ή επιτυχία ή καταβαράθρωση! Σε μουσικό επίπεδο η παραγωγή της ΕΛΣ τα είχε όλα! Η επαρκής, πυρετώδης προετοιμασία της ορχήστρας υπό τον Μιχαηλίδη απέδωσε ένα αποτέλεσμα κυριολεκτικά απίστευτο: διάφανος, άριστα συντονισμένος ήχος, δίχως «ξέφτια» ή θολούρες, σαγηνευτικά εύπλαστη φραστική, πρωτάκουστες διαβαθμίσεις δυναμικής, πολύ καλά σόλι, αδιάσπαστη, διαρκής εγρήγορση, απουσία κόπωσης, άριστος συντονισμός με τους μονωδούς.

Το ιδανικό άγγιξε η διανομή! Οσοι έχουν παρακολουθήσει «ζωντανά» –και είναι πλέον αρκετοί– παραστάσεις του «Τριστάνου» στο εξωτερικό, έκαναν εύκολα και άμεσα τις συγκρίσεις. Θα συμπληρώσω, εδώ, ότι στην παραγωγή της ΕΛΣ, οι Αθηναίοι είχαν το προνόμιο να ακούσουν το ωραιότερο πρωταγωνιστικό ζεύγος του σήμερα! Νέοι, με φρέσκες, υγιείς και ρωμαλέες αλλά, ταυτόχρονα, γλυκές και νεανικές φωνές που αναμετριόνταν άνετα με την κολοσσιαία ορχήστρα, ο Γερμανός τενόρος Τόρστεν Κερλ (Τριστάνος) και η Δανή υψίφωνος Αν Πέτερσεν (Ιζόλδη), ενσάρκωσαν ένα φωνητικά τέλειο, σκηνικά θαυμάσιο πρωταγωνιστικό ζευγάρι.

Τους πλαισίωσε μια τριάδα ισάξιων, φωνητικά ρωμαλέων πρωταγωνιστών, που με τις συμμετοχές τους άθροισαν ένα τέλεια ισορροπημένο ακρόαμα: η Σουηδή δραματική υψίφωνος Καταρίνα Νταλάιμαν –κραταιά πρώην Ιζόλδη– τραγούδησε μια θαυμάσια Μπρανγκένε, ο Γερμανός βαθύφωνος Ράινχαρτ Χάγκεν ενσάρκωσε έναν μοναδικά ευγενή, στιβαρό βασιλιά Μάρκο και ο επίσης Γερμανός μπασοβαρύτονος Μίχαελ Φιρ υπήρξε ένας συναρπαστικά στεντόρειος, συγκινητικός Κούρβεναλ. Και οι πέντε βασικοί μονωδοί συνεισέφεραν εύρωστο, μεθυστικό βαγκνερικό τραγούδι, με φροντισμένη φραστική και πεντακάθαρη άρθρωση.

Δευτερεύοντες ρόλους ανέλαβαν οι Χαράλαμπος Αλεξανδρόπουλος (Μέλοτ), Νίκος Στεφάνου (Βοσκός), Κωστής Ρασιδάκης (Τιμονιέρης), Αντώνης Κορωναίος (Ναυτικός). Πολύ καλή υπήρξε η συμμετοχή της Χορωδίας της ΕΛΣ. Σκηνοθεσία, σκηνικά και κουστούμια υπέγραψε και πάλι ο έμπειρος σκηνογράφος Γιάννης Κόκκος. Ασχολούμενος λιγότερο με την καθοδήγηση των μονωδών, εστίασε στη δημιουργία ενός καλαίσθητου, έντονα ατμοσφαιρικού, ισορροπημένα αφαιρετικού σκηνικού θεάματος, που υπηρέτησε πιστά, με αγάπη και σεβασμό, το στατικό βαγκνερικό αριστούργημα, πλαισιώνοντάς το με ονειρικές φυγές και ευανάγνωστους συμβολισμούς. Σημαντικές ήσαν οι συνεισφορές του ικανότατου φωτιστή Τζουζέππε ντι Ιόριο και του σχεδιαστή των εμπνευσμένων βιντεοπροβολών Ερίκ Ντυραντώ.

Με αφορμή τη μεγάλη επιτυχία

Η συρροή θεατών και το ξεπούλημα των εισιτηρίων έδωσαν αποστομωτική απάντηση σε όλους εκείνους, που επί χρόνια διατείνονταν μεγαλοφώνως ή τροφοδοτούσαν παρασκηνιακά τη δημοσιότητα με τον δήθεν αυτονόητο ισχυρισμό ότι το ελληνικό κοινό δεν «αντέχει» τις όπερες του Βάγκνερ. Οι καλλιτεχνικές και εισπρακτικές επιτυχίες του «Ολλανδού» (Ηρώδειο, 2013) και, τώρα, του «Τριστάνου», έβαλαν μιαν ωραία τελεία/ταφόπλακα σε τέτοιου τύπου ανόητες συζητήσεις.

Το ελληνικό κοινό αντέχει, απολαμβάνει, διαθέτει την ωριμότητα να προσλάβει και, τελικά, έχει την ανάγκη να ακούσει Βάγκνερ. Συνεπώς η ΕΛΣ πράττει άριστα που διευρύνει το ρεπερτόριό πέραν της πεπατημένης, υπερβαίνοντας τον νοτιοβαλκανικό επαρχιωτισμό, μετεξελισσόμενη σε ένα «κανονικό» λυρικό θέατρο.

Επίσης, διατυπώθηκαν προφορικά και γραπτά ενστάσεις για τη μη συμμετοχή Ελλήνων μονωδών και το υψηλό κόστος μετάκλησης ξένων τραγουδιστών σε εποχή οικονομικής κρίσης. Επ’ αυτού, οι άσχετοι ή εκ του πονηρού κινούμενοι σχολιαστές όφειλαν να γνωρίζουν το αυτονόητο: ότι, δηλαδή, σε όλα τα μείζονα λυρικά θέατρα ανά τον κόσμο οι διανομές έργων τόσο οριακών απαιτήσεων στελεχώνονται με διεθνούς σύνθεσης ομάδες μονωδών.

Συνεπώς, συνιστά ευτύχημα ότι η ΕΛΣ εξασφάλισε τη συγκεκριμένη, άριστη διανομή, προσφέροντας στο ελληνικό κοινό μιαν εξαίσια παρθενική συνάντηση με το βαγκνερικό αριστούργημα. Για το γεγονός ότι δεν υπάρχουν σήμερα (ακόμη) Ελληνες βαγκνερικοί τραγουδιστές ας όψονται όσοι επί δεκαετίες, για λόγους δειλίας, οκνηρίας, συμφέροντος ή λαϊκισμού, καθήλωναν το ενεργό ρεπερτόριο σε δέκα-δεκαπέντε όπερες.

Τέλος, η ασύλληπτη για τα εγχώρια δεδομένα ποιότητα της μουσικής εκτέλεσης του «Τριστάνου» έδειξε ότι η ορχήστρα της ΕΛΣ μπορεί να υποστηρίξει άριστα «δύσκολα» έργα. Αρα, όταν τεθεί επικεφαλής ένας αρχιμουσικός με τις απαραίτητες αντοχές, γνώση και βούληση, όλα είναι –αίφνης!– εφικτά.

Μετά από αυτό, δεν θα φανεί ανακόλουθο και περίεργο αν η ίδια ορχήστρα παίξει απλώς τραχύ, αφινίριστο Βέρντι, Πουτσίνι, Μασκάνι, Μότσαρτ, Μασνέ, Τσαϊκόφσκι; Οι επιτυχίες ανεβάζουν τον πήχη, δημιουργούν υψηλές προσδοκίες, αφαιρούν δικαιολογίες, ανοίγουν (αναπτυξιακές) προοπτικές. Επιπλέον χτίζουν πολύτιμες, αμφίδρομες σχέσεις εμπιστοσύνης –και απόλαυσης!– με το κοινό, εξασφαλίζοντας καλλιτεχνική και οικονομική επιβίωση.