Αναστοχασμοί από το υπόγειο κελί οχτώ

Ενιωσα λίγο άβολα όταν ο Τάσος Παππάς μού ζήτησε, παρέα με τον Γιώργο Σταματόπουλο που το προλόγισε, να γράψω δυο λόγια για το δεύτερο αυτοβιογραφικό βιβλίο του έγκλειστου «φαρμακοχέρη» της «17 Νοέμβρη», του Δημήτρη Κουφοντίνα.

Κι αυτό γιατί οι «13 Απαντήσεις - Μία συζήτηση με τον Τάσο Παππά», από τις εκδόσεις Μονοπάτι, είναι ένα σκληρό, αδιάλλακτο στις απόψεις του βιβλίο αναστοχασμού, ώριμο καταστάλαγμα της σκέψης ενός αμετανόητου κομμουνιστή επαναστάτη, γραμμένο στο κελί.

Ενα βαθύτατα πολιτικό βιβλίο ενός πολιτικού κρατούμενου που δικάστηκε κι έφαγε 13 φορές ισόβια σαν κοινός εγκληματίας - ενός αιχμάλωτου του ταξικού πολέμου που δεν μεμψιμοιρεί, δεν υπογράφει δηλώσεις μετάνοιας, δεν καταδέχεται να προσκυνήσει τους δεσμοφύλακές του, δεν γλείφει εκεί που έφτυνε για να βελτιώσει τους όρους του εγκλεισμού του, για να «τα βρει» με τις αρχές που πολέμησε κι ακόμα πολεμά με ό,τι μέσα διαθέτει.

Τον Παππά, το ξέρω κι από τις μεταξύ μας συζητήσεις, τον διεγείρει απεριόριστα η «μηχανική» της ένοπλης πάλης - γι’ αυτό και πολλές ερωτήσεις του είναι τεχνικής φύσεως:

● Γιατί δεν «εξουδετέρωσες» τον Σάββα όταν τραυματίστηκε; Μήπως είχες συμφιλιωθεί με την ιδέα της ήττας, μήπως είχες ενδομύχως δεχτεί ότι όλα είχαν τελειώσει; - ρωτά τον Κουφοντίνα.

Εκείνος, με σιγουριά, του απαντά «πάλι τα ίδια θα έκανα» - και θυμάται τον Φιντέλ πάνω στο γιοτ που μετέφερε τους επαναστάτες στην Κούβα, που επέλεξε να σώσει τον μισοπνιγμένο σύντροφο, ρισκάροντας τα πάντα.

● Μήπως οι στενές προσωπικές σας σχέσεις, οι οικογένειες που φτιάξατε, σας έκαναν ευάλωτους, διευκόλυναν τη διάλυση σας; - επιμένει ο Τάσος παρακάτω.

Κι ο Κουφοντίνας τού απαντά με παραπομπές στους Ναρόντνικους, στον Νετσάγεφ, στον όρκο των Φιλικών, στον Τσε, αλλά και τον Νίκο Μπελογιάνη, για να του πει πως ο αγωνιστής δεν είναι μηχανή, άβουλο στρατιωτάκι στα χέρια κάποιας κομματικής μηχανής, αλλά άνθρωπος που δεν μπορεί να απαρνηθεί τα συναισθήματά του.

Ο Κουφοντίνας όμως θέλει να μιλήσει περισσότερο για το παρόν και το μέλλον, παρά για το παρελθόν.

Η κριτική που κάνει στην «πρώτη φορά Αριστερά», αλλά και τη σοσιαλδημοκρατία εν γένει, είναι καταιγιστική, τα λόγια του σφαίρες: «Είναι η ίδια αριστερά που κατάφερε επιτέλους σήμερα να συμφιλιώσει τους μνημονιακούς με τους αντιμνημονιακούς, που έφτασε να υπογράψει όσα δυσκολεύονταν να υπογράψουν ακόμα και οι αυθεντικοί εκπρόσωποι του αστισμού, που κατάντησε να συμφιλιώνεται με τον ιμπεριαλισμό και τον σιωνισμό, να παραχωρεί όσα της ζητούν, να δίνει τα πάντα, εθνικό χώρο και κυριαρχία, υπογράφοντας τη ληξιαρχική πράξη θανάτου αυτής της “συμφιλιωτικής” αριστεράς -αυτό το τελευταίο είχε κάθε “δικαίωμα” να το κάνει, δεν είχε κανένα δικαίωμα όμως να παραδώσει δεμένο χειροπόδαρα, άνευ όρων, σε εγχώριους και ξένους ισχυρούς τη χώρα και το λαό της».

Κι αλλού: «Εκ των πραγμάτων δύο είναι οι επιλογές μας. Είτε θα υποταχθούμε στη μοίρα που μας ετοίμασαν, περιμένοντας την αναπότρεπτη τότε εθνική και κοινωνική καταστροφή. Είτε θα βγούμε από τα μνημόνια με άμεση έξοδο από την ευρωζώνη και τη γερμανική Ευρώπη. Τρίτος δρόμος δεν χωρεί».

Ευτυχώς όμως, οι «13 Απαντήσεις» δεν είναι μια απλή μπροσούρα, ένα «φρεσκάρισμα»-προσαρμογή στα ελληνικά δεδομένα των λατινοαμερικάνικων επαναστατικών μανιφέστων των δεκαετιών του ‘60 και του ‘70, που τόσο είχαν επηρεάσει την οργάνωση.

Οσο πυκνές κι αν είναι οι αναφορές στους Τουπαμάρος, τον Γκεβάρα και την κουβανική επανάσταση, όσο απόλυτες κι αν μοιάζουν οι απαντήσεις του στις (συχνά «πονηρές» και ιντριγκαδόρικες, αλλά πάντα πολιτικές) ερωτήσεις του Παππά, το κείμενο του Κουφοντίνα εμπλουτίζεται με μια λογοτεχνική, ποιητική σχεδόν γραφή, που εξανθρωπίζει θαρρείς τον υπερβολικό διδακτισμό και την «ξύλινη» αίσθηση κάποιων παραγράφων του.

Αυτή τη ριζοσπαστική ποιητικότητα, αυτό το «φως, που διαλύει πολλά σκοτεινά σημεία της προσωπικότητας αλλά και των ιδεών», υπογραμμίζει δικαίως στον πρόλογό του ο Σταματόπουλος.

Αντιγράφω από το τελευταίο, συναρπαστικό κεφάλαιο, με τίτλο «Τίποτε δεν πάει χαμένο - Ολα συνεχίζονται».

Ο Παππάς «τσιγκλάει» τον Κουφοντίνα, λέγοντας του ευθέως πως «είσαι ένας ηττημένος που αρνείται να παραδεχτεί την ήττα του», και συνοδεύοντας την κριτική του αυτή με μια φράση του Ρενάτο Κούρτσιο, του συνιδρυτή των Ερυθρών Ταξιαρχιών, που είχε πει ότι το πλεονέκτημα των αποτυχημένων επαναστάσεων είναι ότι δεν πρόδωσαν τις υποσχέσεις τους, όπως έκαναν όλες ανεξαιρέτως οι νικηφόρες...

Πώς απαντά ο Κουφοντίνας;

«Πήρε να σουρουπώνει. Σήμερα, μια στιγμή γραφειοκρατικής αδράνειας καθυστέρησε λίγο το άναμμα του μεγάλου προβολέα στο προαύλιο, μας έκανε δώρο ανεκτίμητο μια στιγμή σούρουπου και άνοιξης. Κάπου κοντά θα υπάρχει μια ανθισμένη νεραντζιά. Τέτοιες στιγμές σταματά το νευρικό περπάτημα στο προαύλιο, γυρνά ψηλά το κεφάλι, στο τετράγωνο του ουρανού που αυλακώνουν οι μακριές κουλούρες της ατσάλινης σερπαντίνας, χάνεται το βλέμμα στο αχνό κόκκινο που εξατμίζεται στα αραιά σύννεφα.

»Τέτοιες στιγμές ανοίγουν δρόμους στη νοσταλγία, στη μελαγχολία -οι άνθρωποι από σίδερο υπάρχουν μόνο στις παλιές ταινίες-, ωστόσο γρήγορα κλείνουμε τις ρωγμές πριν πλημμυρίσει το κελί απλωμένους κάμπους με το πανηγύρι της παπαρούνας, κυανές φωνές, άγγιχτα χέρια αγαπημένα, γιατί θα χαθούμε ξανά μέσα στο ίδιο όνειρο που έρχεται κι επανέρχεται, για το “κόκκινο σπίτι σε αυλή με πηγάδι, για μια δράνα γεμάτη με τσαμπιά κεχριμπάρι”. Εμείς άλλο όνειρο διαλέξαμε, να ‘χουν όλοι πραγματικό αυτό το όνειρο, κι αυτό που διαλέξαμε το ακολουθούμε μέχρι τέλους. Δεν παραπονιόμαστε».

Και παρακάτω: «Εγώ δεν μπορώ να αποκηρύξω, να υπογράψω δήλωση μετάνοιας. Δεν σταματώ να το επαναλαμβάνω, γιατί δεν σταματούν να μου το ζητούν -κι αυτή η διαρκής απαίτηση δημιουργεί έναν πρόσθετο λόγο να μην το κάνω. [...] Η πλευρά της εξουσίας, σε αυτή την περίπτωση, δεν ενδιαφέρεται τόσο να τσακίσει ένα πρόσωπο ως τέτοιο, αλλά ως φορέα επικίνδυνων ιδεών. Οπότε, ένας άνθρωπος που επεδίωκε το “λάθε βιώσας”, τώρα οφείλει να φωνάξει όσο πιο δυνατά μπορεί αυτές τις ιδέες, να υπερασπιστεί το δίκιο του αγώνα και το δικαίωμα στην εξέγερση. Τώρα δεν έχει χρέος μόνο απέναντι στον εαυτό του, αλλά και απέναντι σε όσους αντιστέκονται, απέναντι σε όσους έπεσαν για να υπερασπίσουν αυτές τις ιδέες [...]

Η λησμονιά είναι ο θάνατος της μνήμης, και δίχως μνήμη δεν βαστάει ο αγώνας. Ισως να ‘ναι κι αυτός ένας απ’ τους λόγους που γράφω, να μη λησμονηθεί το χνάρι που άφησαν στην ιστορία οι σύντροφοι που έπεσαν. Σήμερα, στη ρωγμή της μελαγχολίας που άνοιξε το αποψινό σούρουπο και η άνοιξη, κοντά στο σούρουπο μιας ζωής, δεν ξέρω αν πέταξε το πουλί της σοφίας που συνηθίζει να πετά τέτοια ώρα, ίσως το θάμπωσαν οι προβολείς και ξεστράτισε, πάντως δεν πέταξε το άλλο, το κακό πουλί, της “σωφροσύνης”, αυτού που λένε “σωφρονισμό” και παραίτηση, τέτοιο πτηνό βρίσκει κλειστή την πόρτα στο υπόγειο κελί αριθμός οκτώ.

»Αλλοι ένοικοι, σεβαστές σκιές, κατοικούν εδώ, συντροφεύουν στη μνήμη και στο γράψιμο, και δε στέργουν να γράψω για τα παλιά ούτε με νοσταλγία ούτε μελαγχολικά. Μόνο χρήσιμα λένε, όσο πιο χρήσιμα για τον αγώνα. Και δεν υπάρχει άλλο πιο χρήσιμο απ’ την αλήθεια, δεν μας ταιριάζει οτιδήποτε που δεν είναι αλήθεια»...

Πώς το ’λεγε να δεις ο Κούρτσιο; «Αντί να αφεθώ να με καταβροχθίσει η φυλακή, προτίμησα να τη φάω εγώ μπουκιά μπουκιά. Αυτό σημαίνει, πως με το που πέταξα από πάνω μου το ταξιαρχίτικο ένδυμα, αποδέχθηκα το δέρμα ως το μοναδικό μου ένδυμα».

Εκεί διαφέρει ο Κουφοντίνας: το δικό του «ταξιαρχίτικο ένδυμα» του λαϊκού επαναστάτη, του αντάρτη, δεν το πέταξε ποτέ.