«Φοβόμαστε ότι η εθνική πολιτική βιβλίου θα γίνει χωρίς τους εκδότες και τους συγγραφείς»

Ο υφυπουργός Πολιτισμού, Χρίστος Δήμας, δήλωσε στα εγκαίνια της Διεθνούς Εκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης (ΔΕΒΘ) πως μέσα στον Ιούνιο ο νέος εθνικός φορέας για το βιβλίο θα αρχίσει να λειτουργεί, ωστόσο αρκετοί επαγγελματίες του χώρου του βιβλίου εκφράζουν τους φόβους τους για τον τρόπο λειτουργίας του. Τις ενστάσεις του σε σχέση με τον νέο φορέα βιβλίου που είναι υπό σύσταση από το υπουργείο Πολιτισμού, αλλά και τις προϋποθέσεις οργάνωσης και λειτουργίας της 20ής Διεθνούς Εκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης εξέφρασε συνομιλώντας μαζί μας ο εκδότης (Gutenberg) και πρόεδρος της Ενωσης Ελληνικού Βιβλίου Κωνσταντίνος Δαρδανός.

● Ποιες είναι οι ανησυχίες του χώρου του βιβλίου σε σχέση με τον νέο φορέα;

Είναι κορυφαίο θέμα αυτή τη στιγμή η σύσταση του Διοικητικού Συμβουλίου του νέου φορέα για το βιβλίο, του ΕΛΙΒΙΠ (Ελληνικό Ιδρυμα για το Βιβλίο και τον Πολιτισμό). Ξεκινάει με μια βαριά προβληματική κληρονομιά. Μετά από 10 χρόνια απουσίας φορέα βιβλίου, αφού έκλεισε το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ), ιδρύεται ο νέος φορέας όχι ως νέος φορέας για το βιβλίο αλλά ως προσθήκη στον υφιστάμενο φορέα του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού (ΕΙΠ). Η αλλαγή είναι ένα «Β» και μερικές άλλες επουσιώδεις λεπτομέρειες. Ο νέος φορέας κληρονομεί τα βάρη του προηγούμενου, τις συμβάσεις που έχουν υπογραφεί και αγνοούμε, και πρέπει να υλοποιηθούν και τον δεσμεύουν. Κληρονομεί το σπίτι του Καβάφη στην Αλεξάνδρεια, το Μουσείο της Φιλικής Εταιρείας στην Οδησσό, το Μποδοσάκειο Ιδρυμα, είκοσι δύο άτομα προσωπικό, που δεν ξέρουμε αν είναι κατάλληλα για έναν φορέα βιβλίου. Αυτή είναι η κακιά κληρονομιά, που έχει μεγάλο κόστος συντήρησης. Αρα, η χρηματοδότηση από τον τακτικό προϋπολογισμό φοβούμαστε ότι θα εξαντληθεί στις ανάγκες και τις δεσμεύσεις που είχε και θα συνεχίσει να έχει το ΕΙΠ. Μένει να δούμε τι θα απομείνει για το Βιβλίο.

● Οταν λέτε δεσμεύσεις του ΕΙΠ, τι εννοείτε;

Τις δεσμεύσεις που έχει υπογράψει το ΕΙΠ με το ΕΣΠΑ. Τι ποσά αφορούν, τι όρους έχουν και τι προβλέπουν; Ποιος θα τις εκτελέσει; Δεν ξέρουμε τίποτα. Ο λόγος που δεν ξέρουμε τίποτα είναι γιατί καλούσαμε σε διάλογο το ΕΙΠ όλα αυτά τα χρόνια, στο πλαίσιο της διοργάνωσης της ΔΕΒΘ, να μας δώσει προϋπολογισμό της Εκθεσης ώστε να ξέρουμε πόσο θα κοστίσουν οι επιλεγμένες δράσεις και ενέργειες, αλλά δεν μας είπαν ποτέ.

● Θέλετε να πείτε ότι δεν ρωτηθήκατε ποτέ;

Η Εκθεση γίνεται από τους εκδότες. Αν δεν πάνε οι εκδότες, δεν θα γίνει. Δεν πρέπει οι εκδότες να ξέρουν σε ποιες δράσεις κατανέμει το ΕΙΠ τα χρήματα του προϋπολογισμού; Ποιους θα ρωτήσει για την κατανομή αν όχι αυτούς που θα κάνουν την Εκθεση; Ποτέ δεν μας έχει ρωτήσει. Επί διεύθυνσης Μανώλη Πιμπλή είχαμε μια καλύτερη επικοινωνία και συνεννόησή που εξελισσόταν· έπειτα δεν μας ρώτησε κανείς. Το παραγόμενο αποτέλεσμα παλιότερα ήταν κλάσεις ανώτερο από το φετινό. Η προηγούμενη διοίκηση ήταν ανοιχτή, άκουγε τις ιδέες μας, Υπήρχαν βέβαια περιθώρια βελτίωσης. Υπήρχε όμως μια εμπιστοσύνη επικοινωνίας. Σήμερα έχουμε άρνηση επικοινωνίας. Μας λένε «στείλτε μας προτάσεις», ενώ έχουν διαμορφώσει τα πάντα. Επίσης υπάρχει αδιαφάνεια στην ψηφιακή διαχείριση.

● Τι είδους αδιαφάνεια;

Υπάρχουν κάποια κονδύλια που δεν ξέρουμε πού πάνε. Αυτό δεν υπήρχε παλιά. Σε ένα άρθρο του το έχει αναφέρει και ο Γιάννης Μπασκόζος στον Αναγνώστη, ότι το ΕΙΠ έχει καθεστώς αδιαφάνειας.

● Πώς άρχισε ο διάλογός σας με την κυβέρνηση για τον νέο φορέα βιβλίου;

Σύσσωμος ο κλάδος του βιβλίου δώσαμε στις 6/3/23 τις ίδιες κατευθυντήριες οδηγίες για τον νέο φορέα του βιβλίου. Μας κάλεσε ο πρώην υφυπουργός Σύγχρονου Πολιτισμού, Νικόλας Γιατρομανωλάκης, με προσχηματικό τρόπο, μας έστειλε πρόσκληση στις 10 το βράδυ για να συναντηθούμε την επομένη στις 3. Φυσικά δεν πήγαμε, είπαμε «καλέστε μας να προετοιμαστούμε και βέβαια να μπορούμε».

Τελικά κάναμε ένα ζουμ με Μενδώνη και Γιατρομανωλάκη και μας λένε «φέρτε μας όλα τα σωματεία μια ενιαία πρόταση για το πώς θέλετε τον νέο φορέα βιβλίου. Συγκεκριμένα ποιοι θα είναι οι καταστατικοί σκοποί, ποια θα είναι η νομική του διάρθρωση, η διοικητική του αυτοτέλεια, πώς θα είναι το Δ.Σ.» κλ.π. Επειδή ο κλάδος των εκδοτών κατ’ ουσίαν παράγει την πολιτική του βιβλίου, ζητήσαμε ένα ποσοστό 40% του Δ.Σ. να έχει εκδότες. Φαντάζομαι πως και τα σωματεία συγγραφέων και βιβλιοπωλών θα στείλανε κάτι ανάλογο. Και βέβαια ζητήσαμε το αυτονόητο, να επιλεχθεί από μας ο εκτελεστικός διευθυντής από το Δ.Σ.

● Τι προσόντα θα πρέπει να έχει αυτός ο άνθρωπος κατά τη γνώμη σας;

Θα ήταν ένας άνθρωπος της αγοράς, που θα είχε διοικητικές ικανότητες και θα είχε και γνώση του χώρου του βιβλίου. Θέλουμε έναν μάνατζερ, θέλουμε να παράγουμε εθνική πολιτική βιβλίου. Μόλις βγήκαν οι πρώτες φήμες για το πρώτο ντραφτ, του νέου νομοσχεδίου, πέρυσι τέλη Οκτωβρίου, ζητήσαμε συνάντηση όλα τα σωματεία με τον νέο υφυπουργό, τον κύριο Δήμα, και επαναλάβαμε ακριβώς τα ίδια. Και μας λέει «θα έχετε μόνο έναν εκπρόσωπο που θα ορίζετε εσείς και δεν θα επιλέξετε διευθυντή». Κάτι το οποίο ήταν εντελώς παράλογο.

● Και πώς προχώρησε έπειτα η διαβούλευση;

Εγινε μια διαβούλευση on line, καταθέσαμε πάλι όλα τα σωματεία ακριβώς τα ίδια. Εχουμε άρα τρεις κοινές αποφάσεις όλου του κλάδου που καταθέσαμε. Οταν όμως έγινε η διά ζώσης διαβούλευση στη Γερουσία της Βουλής, έγινε και πάλι εντελώς προσχηματικά. Στριμώχτηκε όλος ο σύγχρονος πολιτισμός και έπρεπε να μιλήσουν όλοι οι φορείς μέσα σε δύο ώρες. Από τους 50 φορείς κλήθηκαν μόνο 10. Μετά από έντονη δυσαρέσκεια της αντιπολίτευσης οι 10 γίναν 20. Γιατί στριμώχνεις το βιβλίο, τα video games, το animation, όλα τα επαγγέλματα του κινηματογράφου, του θεάτρου και όλα τα άλλα μαζί; Ο τρόπος που έγινε δε η επιλογή των σωματείων ήταν διασπαστικός. Από τα επτά σωματεία εκδοτών επελέγησαν μόνο τα τρία και ήρθε πρόσκληση 8 το βράδυ της προηγούμενης μέρας. Και αυτό έδωσε το πάτημα στον υπουργό να πει «μόνο οι παρόντες αντιδρούν, οι υπόλοιποι συμφωνούν», ενώ όλοι θέλαμε το ίδιο. Βγήκα τότε στο ραδιόφωνο του ΣΚΑΪ και είπα κάτι που είναι αλήθεια, ότι έχουμε μια φιλελεύθερη κυβέρνηση που δεν ευνοεί τον ιδιωτικό τομέα, ευνοεί τον κρατικό παρεμβατισμό στον ιδιωτικό τομέα.

● Δόθηκαν κάποιες εξηγήσεις;

Ο κύριος Δήμας βγήκε στο ίδιο ραδιόφωνο, χωρίς διάλογο, και εκεί είπε πως κάποιοι διαφωνούν ενώ οι υπόλοιποι το θέλουν. Ενώ είχε πρωτοκολληθεί η κοινή απόφαση όλων των σωματείων. Αυτή η διασπαστική λογική που διαψεύδει έναν κλάδο ολόκληρο είναι ενδεικτική για το πώς διαχειρίστηκε το θέμα. Οταν ρωτήθηκε στην ίδια εκπομπή ο κ. Δήμας γιατί τόσο πολύ κράτος, απάντησε «μη δαιμονοποιούμε το κράτος»!

● Ποια είναι αυτή τη στιγμή η εξέλιξη;

Τώρα στείλαμε τον εκπρόσωπό μας, μόνο έναν. Η λογική του κυρίου Δήμα είναι «αφού το πληρώνουμε εμείς(;), εμείς θα πούμε πώς θα γίνει. Φτιάξτε εσείς έναν δικό σας φορέα, με δικά σας χρήματα, να κάνετε ό,τι θέλετε». Ο απερχόμενος πρόεδρος του ΕΙΠ, δε, δήλωσε σε μια συνέντευξή του ότι εμείς «θέλουμε να ελέγχουμε τον νέο φορέα». Δεν θέλουμε να τον ελέγχουμε. Θέλουμε μεγαλύτερη εκπροσώπηση και διευθυντή. Ποτέ δεν ζητήσαμε έλεγχο της διοίκησης. Τον πρόεδρο και τον αντιπρόεδρο σαφώς τους ορίζει ο υπουργός με βάση τον νόμο του ΑΣΕΠ. Αλλά αν είχαμε έναν εκτελεστικό διευθυντή που θα τον επέλεγε το Δ.Σ., θα υπήρχε και καλύτερη διευθέτηση των πραγμάτων. Αυτή τη στιγμή, όμως, χρέη διευθυντή θα εκτελεί ο αντιπρόεδρος που θα επιλεχθεί μέσω ΑΣΕΠ. Η μέθοδος του ΑΣΕΠ δεν διασφαλίζει ότι θα είναι ο βέλτιστος για αυτή τη θέση, δεν είναι αξιοκρατική. Δεν θα είναι ο καταλληλότερος για αυτή τη θέση, θα είναι ο καταλληλότερος για μια θέση στο Δημόσιο. Διευθυντές που πέρασαν από το ΕΚΕΒΙ, όπως η Κατρίν Βελισσάρη, η Μυρσίνη Ζορμπά, ο Χρήστος Λάζος, είχαν σημαντική συμβολή. Μπορεί να συμφωνούσες ή να διαφωνούσες μαζί τους, αλλά είχαν γνώση, θέση και άποψη. Φοβάμαι ότι ο νέος πρόεδρος και αντιπρόεδρος δεν θα έχουν αυτή τη γνώση. Αρα, ενώ ο νέος φορέας μοιάζει να έχει την ίδια διοικητική δομή με το ΕΚΕΒΙ, δεν είναι στην ουσία το ίδιο γιατί κουβαλάει τα βάρη του ΕΙΠ και πιθανότατα δεν θα έχει διευθυντή από τον χώρο του βιβλίου. Στον νέο φορέα 10 στους 13 είναι του κράτους, 4 πρόσωπα αναγνωρισμένου κύρους επιλέγει το υπουργείο, ένας από το υπουργείο Εξωτερικών λόγω ΕΙΠ, ένας από το υπουργείο Παιδείας –αυτό το ζητήσαμε εμείς για το θέμα των βιβλιοθηκών, πρόεδρος και αντιπρόεδρος μέσω ΑΣΕΠ, ένας από την Εθνική Βιβλιοθήκη, ένας εκπρόσωπος των εκδοτών, ένας των συγγραφέων και ένας των βιβλιοπωλών, και μία θέση έχει η προϊσταμένη της Διεύθυνσης Γραμμάτων.

● Γιατί τόσο πολλές ενστάσεις για τη φετινή ΔΕΒΘ;

Για τη φετινή ΔΕΒΘ βγάλαμε δελτίο Τύπου όπου είπαμε πως δεν συνδιοργανώνουμε την έκθεση. Η μεγάλη παραφωνία ήταν ότι δεν υπήρχε διαφήμιση ουσιαστική – αν κάποιος περπατούσε στους κεντρικούς δρόμου της έκθεσης βιβλίου και την ημέρα του φεστιβάλ κινηματογράφου θα καταλάβαινε τη διαφορά. Αν κάποιος δεν δει τις τεράστιες συμβάσεις που έχει υπογράψει το ΕΙΠ, αναρωτιέται αυτά τα χρήματα πού πήγαν. Υπάρχουν πολλές διαμαρτυρίες γιατί δεν υπήρχε ούτε φυλλάδιο με το πρόγραμμα των εκδηλώσεων. Γιατί αρνείται ο πρόεδρος του ΕΙΠ να κάνει απολογισμό; Πόσα χρήματα δόθηκαν και σε ποιες δράσεις; Θέλει το κράτος να συμμετέχουν οι εκδότες στην έκθεση; Εκτός κι αν δεν θέλει. Δεν έχουμε ερωτηθεί ποτέ για την τιμώμενη χώρα. Πρόπερσι μάθαμε τυχαία στη Φρανκφούρτη, τελευταία στιγμή, ότι θα ήταν τιμώμενη χώρα η Αμερική, και δεν ενημερώθηκαν οι εκδότες ώστε να καλέσουν εγκαίρως τους συγγραφείς τους από τις ΗΠΑ. Το επιχείρημα πάντα είναι «δεν ξέρουμε πότε θα εγκριθεί το ΕΣΠΑ». Γι’ αυτό ένας τέτοιος φορέας του Δημοσίου δεν μπορεί να παράγει πολιτική βιβλίου, γιατί έχει τέτοιες αστείες αγκυλώσεις. Η ΔΕΒΘ διαχρονικά είναι ζημιογόνα για όλους τους εκδότες. Οι εκδότες πληρώνουν τα πάντα, έξοδα δικά τους και των συγγραφέων, κάνουμε έναν μεγάλο τζίρο και στην εστίαση της πόλης εκείνη την περίοδο. Θα περιμέναμε, λοιπόν, να υπάρξει μια κάποιου είδους ενίσχυση. Αντιθέτως, φέτος η HELEXPO ζήτησε αρχικά 300% αύξηση στο κόστος συμμετοχής, δεν πέρασε και τιμωρήθηκαν τα μεγάλα περίπτερα με αύξηση 20%. Απ’ ό,τι καταλάβαμε, ο λόγος ήταν ότι δόθηκαν παραπάνω χρήματα στο διεθνές πρόγραμμα και δεν επιδοτήθηκε η HELEXPO που έχει υποδομές παμπάλαιες. Είμαστε υπέρ του διεθνούς χαρακτήρα της έκθεσης, αρκεί να έχεις πρώτα τη βασική υποδομή.

● Τώρα που βρισκόμαστε στο «και πέντε» της σύστασης του νέου εθνικού φορέα για το βιβλίο, τι θα θέλατε να πείτε στην ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού;

Καλούμε την κυβέρνηση, αν όντως πιστεύει ότι το βιβλίο πρέπει να αντιμετωπιστεί με μια πιο φιλελεύθερη πολιτική, να αφουγκραστεί περισσότερο την αγωνία και τα οράματα του χώρου του βιβλίου. Ο χώρος αυτός έχει υποστεί πάρα πολλές δοκιμασίες και περνάει πάρα πολλά δεινά. Μόνο στην καραντίνα υπήρχε καλό κλίμα στα βιβλιοπωλεία. Φοβόμαστε ότι η νέα εθνική πολιτική βιβλίου θα γίνει χωρίς τους εκδότες και χωρίς τους συγγραφείς. Νιώθουμε ότι δεν μας ακούνε και φοβόμαστε ότι θα επιλεγούν άτομα που δεν έχουν σχέση με τον χώρο του βιβλίου.