«Δεν έχει τέλος αυτός ο χειμώνας. Σκληρός, σαν άγγελος εκδικητής...»

Κύριε Μπλάνα, ποιος είναι ο ιδιοκτήτης του ουρανού;

Θα αναφέρω μια κουβέντα ενός ποιητή - αν συνέβη τώρα αυτός ο ποιητής να ασχοληθεί με την πολιτική και να μην τα κάνει όλα όπως πρέπει, αυτό δεν σημαίνει πως δεν είναι μεγάλος ποιητής. Ο Μάο Τσε Τουνγκ είπε λοιπόν πως «ο ουρανός ανήκει στους άντρες και στις γυναίκες». Ο μισός ουρανός ανήκει στους άντρες και ο άλλος μισός στις γυναίκες. Τόσο απλά. Στον καθένα μας ανήκει ένα κομμάτι ουρανού.

—

Η είδηση του θανάτου του ποιητή και μεταφραστή Γιώργου Μπλάνα, μόλις στα 65 του χρόνια, προκάλεσε μεγάλη θλίψη σε όσους ήξεραν το έργο του, αλλά κυρίως σε όσους τον γνώριζαν και πρόλαβαν να μοιραστούν μαζί του το πάθος του για τη λογοτεχνία και τα γράμματα. Διότι, δεν υπήρχε καμία περίπτωση να μην εντυπωσιαστεί κανείς από το πνεύμα και την ευρυμάθειά του, αλλά και τον τρόπο του να ανασύρει από τα έγκατα των γνώσεών του τα ιερά και τα όσια της παγκόσμιας λογοτεχνίας σε μια φιλική συναναστροφή. Πάντα σεμνός, με το αιώνιο χαρακτηριστικό χαμόγελό του -και τις τιράντες του- σου άνοιγε διάπλατα τους λογοτεχνικούς κόσμους που είχε μελετήσει. Είτε επρόκειτο για την Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, είτε για τους μεγάλους κλασικούς, είτε για τα δικά του πολύ προσωπικά γραπτά. Τον θυμάμαι στο στέκι των «ποιητών και των εγκλημάτων» των αγαπημένων φίλων του, Σάμη Γαβριηλίδη και Βάσως Κυριαζάκου.

Εκεί τον πρωτογνώρισα και αποφασίσαμε να κάνουμε μια συνέντευξη για την «Εφημερίδα των Συντακτών» που νομίζω πως και οι δυο θυμόμασταν πάντα. Τι ήξερα μέχρι τότε για τον Γιώργο Μπλάνα; Μόνο το επίσημο βιογραφικό του. Οτι γεννήθηκε το 1959 και ότι εμφανίστηκε στα γράμματα το 1987 με την έκδοση της ποιητικής συλλογής «Η ζωή κολυμπά σαν φάλαινα ανύποπτη πριν την σφαγή». Εκτοτε εξέδωσε πολλά ποιητικά βιβλία, άσκησε επί δεκαετίες την κοινωνική, πολιτική και λογοτεχνική κριτική και μετέφρασε πλήθος σύγχρονων, κλασικών και αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων. Οι μεταφράσεις του αρχαίων δραματικών και σεξπιρικών έργων χρησιμοποιούνται συχνότατα σε παραστάσεις του Φεστιβάλ Αθηνών-Επιδαύρου και άλλων θεατρικών οργανισμών. Οι εργασίες του είχαν επανειλημμένα βραβευθεί: Βραβείο Περιοδικού Διαβάζω, Επαινος Κάρολος Κουν. Αργότερα θα έπαιρνε και το Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης για το έργο «Ζωή και Πεπρωμένο» του Βασίλι Γκρόσμαν. Και ποιον δεν είχε μεταφράσει ώς τότε: Φερλινγκέτι, Μπουκόβσκι, Μπλέικ, Γκίνσμπεργκ, Πούσκιν και άλλους πολλούς. Στον Γαβριηλίδη όμως έχει ήδη αρχίσει να μεταφράζει την αρχαία ελληνική γραμματεία, τους μεγάλους τραγωδούς, τον Σοφοκλή, τον Αισχύλο, τον Ευριπίδη. Επιπλέον, έχει μεταφράσει ραψωδίες της «Ιλιάδας» και ποιήματα του Αρχίλοχου και της Σαπφώς – και συνέχιζε να εργάζεται ακατάπαυστα.

Τον συναντώ στη γνωστή αυλή τού «Poems and Crimes». Εχω συνεχώς στο μυαλό μου τους στίχους του για τους ποιητές που «το χιόνι απλώνει τα μαλλιά του στα ξύλινα μάτια τους κι ο ήλιος στεγνώνει τις σκέψεις του στα ξέφωτα». Φιλοσοφείτε τη ζωή, του είχα πει για να μου απαντήσει απρόσμενα: «Κατά κάποιο τρόπο η φιλοσοφία είναι πανούκλα… Η φιλοσοφία είναι ένας τρόπος σκέψης που φτιάχνει μοντέλα. Επιμένει να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα αυτά τα μοντέλα». Ο Μπλάνας γεννήθηκε στο Αιγάλεω, και όπως μου διηγήθηκε, ήταν γιος γνωστού ποδοσφαιριστή από την εποχή του Εμφυλίου. Οφειλε την αγάπη του για τα γράμματα στη γιαγιά του που τον μεγάλωσε. Η βιβλιοθηκονομία που σπούδασε ήταν και η μόνη σχολή που δήλωσε το 1976 και τελικά μπήκε.

Το βιβλίο ήταν πάντα γι' αυτόν φετίχ: «Η γιαγιά μου μόλις 39 ετών ήταν χήρα ενός “τεταρτοδιεθνιστή” τροτσκιστή που τον σκότωσαν στο Νοσοκομείο Σωτηρία οι Γερμανοί όταν απέδρασαν τα μέλη του ΚΚΕ από εκεί. Καθώς με μεγάλωσε λοιπόν -αυτή η γιαγιά της ίδιας ιδεολογίας με τον παππού- είχα την αίσθηση ότι το βιβλίο ήταν ένα είδος σπλάχνου του ανθρώπου. Με τους σημερινούς όρους θα έλεγα ότι ο άνθρωπος είναι ένα cyborg του οποίου το μη βιολογικό μέρος είναι το βιβλίο. Η γιαγιά μου και η μητέρα μου με προμήθευαν βιβλία. Δεν διάβασα παιδικά βιβλία. Αν εξαιρέσεις τον Ιούλιο Βερν. Στη Β' Δημοτικού διάβασα το «Ο γέρος και η θάλασσα» του Χέμινγουεϊ. Αυτό βρήκαν στο χαρτοπωλείο της γειτονιάς, έγραφε επάνω και Βραβείο Νόμπελ, και μου το πήραν! Και να σκεφτείς ότι ήταν αγράμματοι άνθρωποι, η γιαγιά μου δεν πήγε ποτέ σχολείο».

Είναι γνωστό πως εκτός από άνθρωπος των γραμμάτων ο Γιώργος Μπλάνας δεν δίστασε ποτέ να μιλήσει για την κρίση στην πολιτική και την κοινωνία. Τον είχα ρωτήσει με αφορμή το ποίημα «Αυτοκράτωρ Ιουλιανός προς φιλόσοφον», λέτε «Αυτοί που σιωπούν μένουν ανεύθυνοι μες στους αιώνες». Γι’ αυτό δεν μιλούν οι άνθρωποι για όσα συμβαίνουν; Μια τεράστια σιωπή έχει πέσει τελευταία... Και απάντησε περιπαικτικά: Δεν μιλούν οι πολίτες. Καλώς σιωπούν. Μίλησαν πολύ προηγουμένως, σε διαδηλώσεις, σε συμπλοκές με την αστυνομία. Φτάσαμε στο σημείο άνθρωποι να χάνουν το φως τους από κλομπ. Θα έχουμε αργότερα ίσως την ευκαιρία σε δημόσιο επίπεδο να δούμε τι έγινε και πώς. Χρειάζεται μια απόσταση. Τώρα σιγήν ασυρμάτου. Αντιμετωπίζουμε το ενδεχόμενο να πέσουν θραύσματα πυραύλων στο κεφάλι μας».

Τώρα που τα μάτια του έχουν κλείσει, ανατρέχω στις συνομιλίες μας για να «ακούσω» τη φωνή του. Θυμάμαι την πραγματικά ανήθικη επίθεση που δέχτηκε για μεταφράσεις του και την αξιοπρεπή στάση του. Πριν αρρωστήσει, το 2022, μου έγραφε πως δεν άντεχε την τόση επιθετικότητα: «Οι εχθροί μου, οι οποίοι δεν φείδονται των προσβολών και των ύβρεων, την προηγούμενη φορά με κατηγόρησαν όχι για μεταφραστικά σφάλματα, αλλά για εξαπάτηση των αναγνωστών. Συνέχισαν με τον ίδιο τρόπο οι “ειδικοί” του αρχαίου δράματος. Δεν την αντέχω τόση επιθετικότητα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο αποσύρθηκα στο σπίτι μου. Δεν αρθρώνω δημόσιο λόγο, διότι αυτό ακριβώς είναι το πρόβλημά τους. Αυτό και η περιφρούρηση των χωραφιών τους. Εφτασαν στο σημείο να μου στέλνουν ανώνυμες επιστολές με ακατονόμαστες ύβρεις, να μου ζητούν από μυστηριώδη γραφεία μεταφραστικών υπηρεσιών δείγματα μεταφραστικής δουλειάς (από Ρώσους συγγραφείς που δεν έχουν μεταφραστεί στην αγγλική) για κάποιον υποτίθεται ανώνυμο εκδότη. Ανταποκρινόμουν με υπομονή και εξαφανίζονταν. Και όλα αυτά με συνεχείς αναφορές στην πολιτική μου τοποθέτηση. Λοιπόν, μάλλον θα σε πάρουν τα “σκάγια”, Κυριακή μου, αν τα πούμε σε μια συνέντευξη. Εγώ έχω κουραστεί. Στην πραγματικότητα θέλω να σταματήσω την παρουσία μου στη “λογοτεχνία”. Απομένει να εκδοθούν τα “Στασιωτικά” μου και να κλείσω τους λογαριασμούς μου. Το θέατρο ίσως μου προσφέρει κάποια ευχαρίστηση. Σε ασπάζομαι».

Κι αν από δω τώρα, αγαπημένε μου Γιώργο, δημοσιεύω τούτη την προσωπική μαρτυρία είναι για να πω πως δεν μένουμε αλώβητοι από την κακία και την ανηθικότητα. Πριν από τις γιορτές μού έλεγες πως η περιπέτεια του καρκίνου σε έκανε πιο δυνατό και κανονίζαμε να πούμε σε μια συνέντευξη όσα δεν είπαμε. Δεν προλάβαμε. Σήμερα σε αποχαιρετούμε, συντετριμμένοι από τον θάνατό σου, με τα δικά σου λόγια, με τη δική σου «Ανοιξη» του 2021: «Δεν έχει τέλος αυτός ο χειμώνας. Σκληρός, σαν άγγελος εκδικητής, γράφει στον μαυροπίνακα του ορίζοντα την λέξη “Ανοιξη”• ύστερα γυρίζει και ουρλιάζει: “Ποιος ξέρει να μου πει τι λέει αυτή η λέξη;” Οποιος τολμήσει να σηκώσει το χέρι, χάνει το χέρι του. Οποιος τολμήσει να μείνει ασάλευτος, χάνει την ζωή του».