Το αστυνομικό μυθιστόρημα με βοηθά να γράψω για ανθρώπινα πάθη

Οταν φτάνεις στο τέταρτο αστυνομικό σου μυθιστόρημα και υπάρχουν αναγνώστες που το παίρνουν με κλειστά μάτια, σημαίνει ότι το είδος σού πάει πολύ. Σημαίνει ότι έχει ήδη δημιουργηθεί ένα φαν κλαμπ του ήρωά σου, του sui generis Παύλου Γ, που είναι πολλά πράγματα μαζί - και ντετέκτιβ και σκιτσογράφος και αρχιτέκτονας.

Σημαίνει πως το ελληνικό αστυνομικό μυθιστόρημα βρίσκεται σε πολύ καλά... γυναικεία χέρια, όπως άλλωστε το επιβάλλει και η διεθνής παράδοση. Σημαίνει, τέλος, «βάλτε στις βαλίτσες σας το νέο μυθιστόρημα της Μαρλένας Πολιτοπούλου “Η Πηνελόπη των τρένων” και φύγετε για διακοπές». Αν, μάλιστα, σας αρέσει κι ο Καζαντζίδης, είστε στο στοιχείο σας.

Γνωστή δημοσιογράφος η Μαρλένα Πολιτοπούλου, χρόνια πολλά και δημιουργικά σε εφημερίδες και ραδιόφωνο. Η στροφή της στη λογοτεχνία και η σταδιακή απορρόφησή της από ένα είδος που ποιος τολμάει πια να το πει υποδεέστερο έγιναν με τους δικούς της όρους. Με μυθιστορήματα, που η ενδιαφέρουσα πλοκή σε κρατάει στην τσίτα και συγχρόνως ικανοποιεί κι άλλες σου ανάγκες, καθαρά αισθητικές κατ’ αρχήν, αλλά και για ένα ευρύτερο πλαίσιο με σημασία ιστορική και βάθος κοινωνικό. Α, ναι, και με γυναίκες ηρωίδες ιδιαίτερης τόλμης, πέρα από νόρμες και κλισέ.

Στην «Πηνελόπη των τρένων» (εκδόσεις Μεταίχμιο), επιπλέον, η Πολιτοπούλου κάνει μια αριστοτεχνική επιλογή. Το μυστήριο που καλείται να λύσει ο Παύλος Γ. δεν συνέβη απλώς στο Μόναχο του 1965, δεν αφορά απλώς Ελληνα μετανάστη, αλλά έγινε την ώρα ακριβώς που κατέφτανε θριαμβευτικά στον σταθμό του Μονάχου ο Στέλιος Καζαντζίδης. Μέσα στον χαμό της υποδοχής βρέθηκε δολοφονημένος ο εργάτης Στρατής Κοκκινίδης.

• Είναι ιστορικό γεγονός η συγκεκριμένη συναυλία του Καζαντζίδη στο Μόναχο;

Απολύτως. Και το μεγαλείο της υποδοχής του και η συναυλία, το φθινόπωρο του ‘65. Την υποδοχή του στον σταθμό μού την περιέγραψε ο συνθέτης Χρήστος Νικολόπουλος. Μιλήσαμε ώρα πολλή. Του έχει μείνει ανεξίτηλα γραμμένη στη μνήμη, ήταν τότε 17 χρόνων. «Τον υποδέχτηκαν με τιμές αρχηγού κράτους», μου είπε. Μαζί τους ήταν η Μαρινέλλα, ο Μίμης Παπαϊωάννου με την μπάλα του και ο Μάριος ο κιθαρίστας. Στο δεύτερο ταξίδι μου στο Μόναχο κατάφερα να συναντήσω στην εκκλησία έναν μετανάστη που ήταν στη συναυλία του Καζαντζίδη στο Μόναχο.

• Ωραία, πάντως, ιδέα η δολοφονία Ελληνα μετανάστη στον σιδηροδρομικό σταθμό του Μονάχου την ημέρα που φτάνει ο Καζαντζίδης. Πώς σας ήρθε;

Η αρχική ιδέα μου ήταν για έναν δολοφονημένο μετανάστη στα καθίσματα ενός κινηματογράφου μετά από μια συναυλία του Καζαντζίδη στην περιοχή του Ρουρ. Είχα αρχίσει να ψάχνω το θέμα, όταν διάβασα για την υποδοχή του Στέλιου στον σταθμό και άλλαξα τον τόπο. Στον σταθμό του Μονάχου χτυπούσε η καρδιά της ελληνικής μετανάστευσης· η παρουσία του Καζαντζίδη μετέτρεψε τον χώρο σε τόπο προσκυνήματος.

• Ξέρουμε ότι είστε φίλη της κλασικής μουσικής. Μας κρύβατε τη σχέση σας με τη λαϊκή μουσική; Ή μήπως κι εσείς, όπως ο ήρωάς σας, ο σκιτσογράφος-ντετέκτιβ Παύλος Γ., αναγκαστήκατε να εντρυφήσετε στον Καζαντζίδη;

Από τον Γιάννη Τσαρούχη και τον Μάνο Χατζιδάκι έμαθα να μην έχω κανενός είδους κρατήματα στο να ακουμπάω την ψυχή μου στον Ρίχαρντ Στράους, τον Αηδονίδη ή τη Σωτηρία Μπέλλου. Ο Καζαντζίδης, όμως, είναι για μένα το σύμβολο της δυσκολίας μου αρχικά να προσεγγίσω το λαϊκό τραγούδι. Δέκα χρονώ κοριτσάκι, δίπλα στη φωνή της Βουγιουκλάκη που ακούγαμε οι φιλενάδες μετά το σχολείο, άκουγα τη μητέρα να παίζει το Für Elize στο πιάνο της ή να τραγουδάει Αττίκ, ενώ από το γειτονικό σπίτι ερχόταν η φωνή του Καζαντζίδη. Μου ήταν απεχθής.

Πήρα ταχύρρυθμα μαθήματα από τον πατέρα μου λίγο αργότερα για το εύρος της φωνής του, ακούγοντας με το ζόρι το «Βράχο βράχο τον καημό μου». Πολύ αργότερα, το «Αυτή η νύχτα μένει» έγινε το τραγούδι που με έφερε κοντά του. Στη δεκαετία του ‘70 το λαϊκό τραγούδι είχε γίνει πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της μουσικής ζωής μου.

• Η μετανάστευση στη Γερμανία, δεκαετία του ‘60, είναι ο καμβάς του μυθιστορήματος. Ψάχνατε να βρείτε ένα πλαίσιο που να παραπέμπει στη σημερινή Ελλάδα, θέλατε να δημιουργήσετε συνειρμούς με την κρίση ή απλώς ήταν έτσι κι αλλιώς μια «γοητευτική», μυθιστορηματικά πρόσφορη περίοδος;

Εβλεπα το παρελθόν να στιγματίζει το παρόν μας. H «Πηνελόπη των τρένων», που μας οδηγεί μυθιστορηματικά στη μετανάστευση του ‘60, είναι η συνέχεια της «Μνήμης της Πολαρόιντ» που μας πήγε στον ελληνικό εμφύλιο. Καθώς προχωράω τελικώς σε μια τριλογία, είναι φανερό πως ακολουθώ την ιστορική συνέχεια. Εμφύλιος, μετανάστευση και ελπίζω πως θα ακολουθήσει η ελληνική χούντα. Το στοίχημα που έβαλα από ένα σημείο και έπειτα στα αστυνομικά μου μυθιστορήματα ήταν να συνδέσω την πρόσφατη ελληνική ιστορία με το σήμερα και το ενδιαφέρον για την πλοκή και τη λύση του γρίφου να μη στομώσει το συναίσθημα για τα πάθη των ηρώων. Ο Ελληνας μετανάστης με τον Πακιστανό μετανάστη δεν έχει καμιά διαφορά για μένα. Στο βιβλίο τούς συνδέω μέσα από το ιστορικό εργοστάσιο της δισκογραφίας μας, την Columbia, και ένα όμορφο ελληνικό υφαντό.

• Γερμανία - Ημαθία, οι διαδρομές των ηρώων σας. Με εντυπωσίασε η αλήθεια των τόπων στο βιβλίο. Προηγείται μεγάλη έρευνα;

Πριν αρχίσω να γράφω διαβάζω πολύ, ταξιδεύω και μιλάω με ανθρώπους που έχουν προσωπικές εμπειρίες γύρω από τα γεγονότα στα οποία αναφέρομαι. Είναι το πιο ευχάριστο κομμάτι της δουλειάς. Προϋπήρχε μια άλλη ιδέα για έναν φόνο στη Νάουσα σε ένα από τα παλιά υφαντουργεία, την ημέρα που οι δρόμοι είναι γεμάτοι από τον κόσμο που γιορτάζει τις Μπούλες. Κράτησα την Ημαθία, τα υφαντουργεία της, τους εργάτες και τους εργοστασιάρχες της, τις Μπούλες και τη Σχολή του Αριστοτέλη, και τα ένωσα με το Μόναχο και τους μετανάστες. Σε πολλά σημεία του βιβλίου κρύβονται αυθεντικές μαρτυρίες.

• Και το γερμανικό κομμάτι του βιβλίου;

Οι δεσμοί μου με τη Γερμανία είναι στενοί, το πρώτο ταξίδι στο Ανόβερο, δεκαεπτά χρονώ με ανταλλαγή μαθητών από το σχολείο. Ταξίδεψα με το «Ακρόπολις», το τρένο που μετέφερε τους μετανάστες. Τους θυμάμαι να κάθονται δίπλα μου. Ενα ντοκτορά, που ξεκίνησα αργότερα, το παράτησα πριν καλά καλά το αρχίσω. Με τράβηξε η δημοσιογραφία και η λογοτεχνία. Ομως, από τις γερμανικές μου ημέρες το ‘73, κυρίως στη Χαϊδελβέργη, μου έμεινε η αμέριστη συμπαράσταση των Γερμανών στους Ελληνες που έφτασαν εκεί διωγμένοι από τη χούντα και μια βαθιά φιλία με τον Δημήτρη Τσάτσο. Μου λείπει πολύ αυτές τις μέρες η άποψή του για τα προβλήματα της Ενωμένης Ευρώπης, που από πολύ νωρίς είχε εντοπίσει και συζητούσε σε βάθος. Εντός του Ευρωκοινοβουλίου. Οχι εκτός Ευρώπης.

• Γιατί σας ελκύει τόσο το παρελθόν;

Το σύγχρονο αστυνομικό, αναβαθμισμένο πλέον από το λαϊκό, πιο μονοδιάστατο είδος που ήταν κάποτε, έχει παντρέψει το κοινωνικό μυθιστόρημα με το ιστορικό, την ψυχολογία, τα μαθηματικά, τα νομικά και άλλα πολλά επιστημονικά πεδία. Εγώ στα τελευταία μου βιβλία οδηγώ τον αναγνώστη μέσα από έναν ανεξιχνίαστο φόνο, που έγινε στο παρελθόν, σε κρίσιμες στιγμές της πρόσφατης ελληνικής Ιστορίας. Καθώς η έρευνα γίνεται στο σήμερα, η ερμηνεία και του παρόντος μέσα από τραυματικές περιόδους της Ιστορίας μας έχει πρωταρχικό ενδιαφέρον για εμένα.

• Ξεκινώντας τα βιβλία σας γνωρίζετε συνήθως τον δολοφόνο; Ή σας τον προσφέρει η πορεία της έρευνας του ντετέκτιβ σας;

Σε κανένα από τα αστυνομικά μου μυθιστορήματα δεν έχω προαποφασίσει τον δολοφόνο· άλλωστε με ενδιαφέρουν οι σκοτεινές πλευρές όλων των ανθρώπων. Μόνο τον πρώτο φόνο και τον τόπο έχω στο μυαλό μου ξεκινώντας. Γύρω από την εικόνα ενός φόνου -στην «Πηνελόπη των τρένων» είναι ένας μετανάστης νεκρός ανάμεσα σε βαλίτσες με ένα υφαντό τυλιγμένο στον λαιμό του- χτίζω σιγά σιγά τους χαρακτήρες. Προηγούμαι του αναγνώστη στη λύση του μυστηρίου κατά δύο κεφάλαια το πολύ. Είναι δύσκολος δρόμος, μπλέκομαι πολύ αφήνοντας όλες τις δυνατότητες ανοιχτές και δημιουργώντας υποψίες. Στο τέλος, πρέπει να ξαναδώ όλο το βιβλίο με μεγάλη προσοχή για να διορθώσω πράγματα που δεν ταιριάζουν στην τελική λύση. Εύχομαι καμιά φορά να ήμουν πιο οργανωτική, όμως νομίζω πως με τον τρόπο αυτόν οι χαρακτήρες κερδίζουν σε ζωντάνια και η πλοκή γίνεται πιο ενδιαφέρουσα.

• Ποιο ήταν το πιο δύσκολο στην «Πηνελόπη των τρένων»; Να βάλετε τα πράγματα σιγά σιγά στη θέση τους, να κλείσετε τα κενά σε μια πολύπλοκη αστυνομική ιστορία ή να σκιαγραφήσετε τα πολλά πρόσωπα του δράματος;

Το πιο δύσκολο ήταν να κουμαντάρω την πολιτική και οικονομική κρίση μέσα μου, έτσι που ρίχνει τη βαριά σκιά της σε κάθε σκέψη και πράξη μας. Αγχωμένη, όπως οι πιο πολλοί θαρρώ, αντιμετώπισα δύσκολες καταστάσεις, άφησα δυο φορές το βιβλίο, για να το ξαναρχίσω. Ενας εφιάλτης. Θυμάμαι τον εαυτό μου με το δάχτυλο στο delete, να είμαι έτοιμη να το πετάξω, να βυθιστώ στη μελαγχολία και την απραξία. Απελπισμένη το έστειλα στην Ελένη Μπούρα (υπεύθυνη της ελληνικής λογοτεχνίας στο Μεταίχμιο) και μου λέει: «Μα δεν καταλαβαίνω γιατί διστάζεις; Είναι σχεδόν έτοιμο το βιβλίο. Σε δυο μήνες να μας το δώσεις, να προλάβουμε την καλοκαιρινή περίοδο». Είχα ημερομηνία, είχα την απολύτως θετική της ματιά κι έτσι κατάφερα να συγκεντρώσω το μυαλό μου και να γράψω το τέλος.

• Δεν έχετε σκοπό, βέβαια, να εγκαταλείψετε τον Παύλο Γ, τον δικό σας Ρέμπους και Νταλγκλίς και αστυνόμο Χαρίτο...

Οι αγάπες έχουν και τις προδοσίες τους. Φλερτάρω κατά καιρούς με κάποιον άλλον ήρωα, αλλά έμεινα πιστή στον Παύλο και μάλλον θα μείνω ώς το τέλος. Την επόμενη φορά, όμως, ίσως του πάρω τον πρώτο ρόλο. Και οι καλύτεροι ηθοποιοί παίζουν με χαρά και δεύτερους ρόλους.

• Πώς και στραφήκατε στο αστυνομικό μυθιστόρημα;

H λογοτεχνία αναμετριέται με το απαγορευμένο, το κρυφό, το ανείπωτο έτσι κι αλλιώς. Το αστυνομικό ως είδος ασχολείται με τα άκρα της ανθρώπινης συμπεριφοράς, και αυτό το έβρισκα πάντα προκλητικό ως αναγνώστρια. Διάβαζα αστυνομικά από το τέλος της παιδικής ηλικίας, επιλογή που έφερνε σε απελπισία του γονείς μου, καθώς δεν επικοινωνούσα με το περιβάλλον έως ότου φτάσω στο τέλος. Νομίζω πως ως συγγραφέας το επέλεξα ακριβώς γι’ αυτό. Η μορφή του με βοηθάει να μιλήσω για τα ανθρώπινα πάθη, ενώ η πλοκή, που περιλαμβάνει γρίφους, κρατάει το ενδιαφέρον του αναγνώστη, αλλά και το δικό μου έως ότου δώσω τη λύση.

Να μην πέσουμε στην παγίδα του μίσους

• Πώς βλέπετε τις πολιτικές εξελίξεις; Τι σας φοβίζει; Τι σας κάνει να ελπίζετε;

Ελπίζω ακόμα, καθώς η κρίση βαθαίνει και συνεχίζεται επ’ αόριστον, πως όλοι οι φόβοι μου δεν θα βγουν αληθινοί, γιατί πολλοί αποτελούν ήδη κομμάτι του παρόντος μας. Ο δημοσιογραφικός εθισμός στην ενημέρωση και η συγγραφική μου ευαισθησία σε θέματα της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας μού είπαν από νωρίς πως η φάση στην οποία μπήκε η χώρα θα είναι εφιαλτικά δύσκολη. Τι μου δίνει κουράγιο;

Η γνώση πως οι άνθρωποι είναι φτιαγμένοι για τα δύσκολα. Αξίζει να βάλει κανείς μικρά και μεγαλύτερα στοιχήματα με τον εαυτό του. Να μη λυγίσεις, να βρεις χαρά στα ουσιώδη της ζωής, να συνεχίσεις να διαβάζεις όταν οι αράδες πηδάνε μπροστά στα μάτια σου, να βρίσκεις λύση στον καθημερινό γρίφο για το πώς θα τα καταφέρεις με όλο και λιγότερα χρήματα. Κυρίως, όμως, να μην πέσεις μέσα στην παγίδα του φθόνου και του μίσους, που στέκει με ανοιχτές τις δαγκάνες στην ελληνική κοινωνία. Η δημοκρατία χρειάζεται τον ορθό λόγο και καθαρό νου.

info:

Ευχαριστούμε πολύ τον δημοσιογράφο, συγγραφέα και ερευνητή του λαϊκού τραγουδιού Κώστα Μπαλαχούτη για τις δύο φωτογραφίες από την περιοδεία του Καζαντζίδη στο Μόναχο το 1965. Προέρχονται από την επίσημη βιογραφία του συνθέτη Χρήστου Νικολόπουλου που γράφει και θα κυκλοφορήσει το φθινόπωρο.