Το πολιτικό διακύβευμα του διαδικτύου

Σε μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα συζήτηση για την σημασία, τις επιδράσεις και τις συνέπειες του διαδικτύου στις σύγχρονες κοινωνίες εξελίχθηκε η παρουσίαση του βιβλίου του Αλέξανδρου Σχισμένου «Εισαγωγή στην κριτική του ψηφιακού λόγου» (εκδόσεις Athens School) στο «Trise» της οδού Κολοκοτρώνη, στο κέντρο της Αθήνας, το βράδυ της Τρίτης. Με θλιβερή αφορμή την αυτοκτονία του 14χρονου αγοριού στον Κολωνό, που σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις ενδέχεται να οφείλεται σε διαδικτυακό εκφοβισμό, ο συγγραφέας σημείωσε ότι οι ιντερνετικοί χρήστες είναι εξίσου ευάλωτοι στην ψηφιακή επικοινωνία όσο και στην ενσώματη, παρ’ ότι η πρώτη δεν μοιάζει επικίνδυνη λόγω της περίφημης «ασφάλειας» του πληκτρολογίου. 

Στο πόνημά του ο Σχισμένος επιχειρεί μια προσπάθεια αναστοχασμού του ψηφιακού κόσμου αξιοποιώντας έννοιες  της σύγχρονης φιλοσοφικής σκέψης και κυρίως του Καστοριάδη για να μιλήσει, μεταξύ άλλων, για τα όρια του ψηφιακού κόσμου, για όρια που στηρίζονται στη βάση της κοινωνικής ανισότητας και του κυρίαρχου φαντασιακού, για να τονίζει την ιδιότητα του διαδικτύου ως εργαλείου πολιτικής διαμάχης και την ανάγκη για τον εκδημοκρατισμό του. Χαρακτήρισε την έλευσή του ως μια ριζική κοινωνικοιστορική τομή αλλά και ως μια οντολογική επανάσταση, η οποία δημιουργεί νέους τρόπους ύπαρξης και νέα πεδία πραγματικότητας, που με τη σειρά της έχει πλέον μια έντονη ψηφιακή διάσταση όπως επίσης νέα προβλήματα και νέους τόπους ανταγωνισμού και διεκδίκησης.

Θίγοντας το ζήτημα της περίπλοκης σχέσης του υποκειμένου με την νέα τεχνολογία μίλησε για τα προβλήματα από την εμβύθιση σε αυτήν και θύμισε τη μηχανή-τέρας που συντρίβει τον ανθρώπινο μετά τη βιομηχανική επανάσταση, όπως τον εργάτη στα γρανάζια του εργοστασίου στους «Μοντέρνους Καιρούς» του Τσάρλι Τσάμπλιν. Υποστήριξε πως μια τεχνοφοβική αντίληψη παράγει νέες δυστοπίες, δεν επιτρέπει να αντιληφθεί ο χρήστης το ρόλο του ως συνδιαμορφωτή της τεχνολογίας λόγω της δυνατότητας να περάσει από την παθητική θέση του δέκτη στην ενεργητική του δημιουργού σημασιών και αφήνει περιθώριο στα μονοπώλια του διαδικτύου για τη διαχείριση της ροής της πληροφορίας κι ενός μεγάλου εργαλείου προπαγάνδας.

Όπως όμως επεσήμανε ο συγγραφέας, από τη μια πλευρά το διαδίκτυο μεταφέρει την ίδια συσκότιση, την ίδια ασημαντότητα, την ίδιες ιδεολογίες, όπως τα κυρίαρχα κανάλια επικοινωνίας και ενημέρωσης, μαζί με την εκμετάλλευση δεδομένων και την ψηφιακή χειραγώγηση, αλλά από τη άλλην δίνει τη δυνατότητα διάδρασης μεταξύ των χρηστών, διαφυγής από τους περιορισμούς των διάφορων εξουσιών, συγκρότησης αυτόνομων δικτύων και δημιουργίας νοημάτων, που όμως δεν εξαρτώνται από την υλική υποδομή της τεχνολογίας χάρη στην φύση της. Ειδικότερα για την παραγωγή νέων σημασιών εξήγησε πως το ψηφιακό υποκείμενο, ο χρήστης, και το ψηφιακό αντικείμενο, η πληροφορία, δεν δύνανται να υπάρξουν αυτόνομα το ένα χωρίς το άλλο.

Αυτή η ιδιάζουσα δύναμη χρήστη ως δημιουργού νοημάτων συμβάλλει στην αντίσταση ενάντια στην μετατροπή του διαδικτύου ως ένα εργαλείο ελέγχου και διαμορφώνει ένα πεδίο σύγκρουσης ανάμεσα στους τεχνολογικούς κολοσσούς και κυβερνητικές υπηρεσίες και σε ελεύθερες κοινότητες κι ανεξάρτητες ομάδες ανθρώπων. Έτσι ο Σχισμένος θέτει το διακύβευμα της διαχείρισης της πληροφορίας και της εικόνας της πραγματικότητας, που επιχειρεί να μονοπωλήσει η εξουσία με την επικράτηση του δικού της αφηγήματος. Απέναντι σε αυτή την προσπάθεια κυριαρχίας βρίσκεται η λειτουργία του διαδικτύου ως νέο πεδίο πολιτικής διεκδίκησης, το οποίο προς το παρόν περιορίζεται στην σημαντική διάσταση της ανατροφοδότησης κινημάτων και δράσεων μέσω της πληροφόρησης και τρόπων επικοινωνίας. 

«Πρέπει να δούμε πως μέσα από τη χρήση των μέσων θα καταφέρουμε να περάσουμε τα δικά μας νοήματα και και να δημιουργήσουμε μορφές αλληλεπίδρασης» είπε για την πρόκληση «της πραγματικότητας να προσπαθήσουμε να διαυγάσουμε και να κατανοήσουμε το διαδίκτυο όχι αναγκαία μαθαίνοντας προγραμματισμό αλλά κοιτώντας τις συνέπειες που έχει η χρήση στη δικές μας ζωές και προσπαθώντας να δημιουργήσουμε τα δικά μας πεδία χωρίς να χάσουμε την επαφή μας με την ευρύτερη κοινωνική πραγματικότητα». Και εξήγησε πως ένα από τα χαρακτηριστικά της καπιταλιστικής και ιεραρχικής θέσπισης αποτελεί η ροή της πληροφορίας από τα κάτω προς τα πάνω με τις ελίτ να συλλέγουν πληροφορίες για τους πολίτες που εκτελούν τις εντολές, ενώ μία άμεση δημοκρατία θα χαρακτηριζόταν από την αντίστροφη πορεία. 

Στο ίδιο πλαίσιο ο ο υποψήφιος διδάκτορας Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Γιάννης Περπερίδης, μας μετέφερε σε σχετικούς κλάδους της φιλοσοφίας, στη σκέψη του Άντριου Φίνμπεργκ και τη κριτική θεωρία της τεχνολογίας, που ενσωματώνει θεωρίες της κοινωνικής κατασκευασιοκρατίας, η οποία δεν εξετάζει τα τεχνουργήματα ως  αιτιοκρατικά προϊόντα που προκύπτουν απ’ την προγενέστερη μορφή τους, σε αντίθεση με πλειάδα μελετών άλλων πεδίων, που ενσωματώνουν τον τεχνολογικό ντετερμενισμό και μια γραμμική προσέγγιση, σαν να μην υπάρχει το απρόοπτο και το αυθόρμητο. 

Μιλώντας για τη μη ουδετερότητα της τεχνολογίας και την έννοια της ερμηνευτικής ευελιξίας ο Περπερίδης ανέφερε πως ένα τεχνούργημα ενδέχεται να κατασκευαστεί για τον ένα λόγο αλλά να χρησιμοποιηθεί για άλλον, αν ιδωθεί με άλλη ματιά, καθώς το κοινωνικό σύνολο έχει επιρροή στον σχεδιασμό τους και δύναται να μεταβάλλει ακόμα και τους στόχους τους. Ο Φίνμπεργκ αντιπαραθέτει δύο από τα μοντέλα του για το διαδίκτυο, το οικονομικό και το «κοινοτικό», δηλαδή τον οικονομισμό του καπιταλισμού και τις σκοπιμότητες μεγάλων εταιριών vs τη δημιουργία κοινωνικών σχέσεων και κοινοτήτων και της ελεύθερης επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων και της. Διαμορφώνονται, λοιπόν, από διαφορετικές αξίες και από διαφορετικά συμφέροντα, αντιμάχονται το ένα το άλλο και πιέζουν προκειμένου να κερδίσουν την ηγεμονία του νοήματος του διαδίκτυο, ενός νοήματος που δεν έχει φτάσει στο «κλείσιμό» του, αλλά το επιδιώκουν ώστε η τεχνολογία να γίνεται στο μέλλον αντιληπτή μόνο με την ερμηνευτική διάσταση του κάθε μοντέλου.