Ποιο ήταν το κοινωνικό περιβάλλον όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος; Ποιες επιδράσεις δέχτηκε από την κοινωνία και την τέχνη της Βενετικής Κρήτης του 16ου αιώνα και πώς εργάζονταν στα εργαστήρια οι Κρητικοί ζωγράφοι; Ποια κοινωνικά φαινόμενα και ιδεολογικές τάσεις σχετίζονται με τον τεχνίτη, τον καλλιτέχνη και λόγιο Θεοτοκόπουλο; Τι περιείχαν οι καλλιτεχνικές αποσκευές του πριν αναχωρήσει το 1567 από τον Χάνδακα της Κρήτης (σημερινό Ηράκλειο) για τη Βενετία;
Αυτά και άλλα ερωτήματα φωτίζει η έκθεση «Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος πριν από τον El Greco», παραγωγή του Μουσείου Βυζαντινής Τέχνης. Εκτός από πρωτότυπη, είναι και πανάκριβη. Κόστισε 300.000 ευρώ, που δόθηκαν από το ΕΣΠΑ, καθώς από τα περίπου 200 έργα μόλις τα 25 προέρχονται από τις μόνιμες συλλογές του ΒΧΜ. Τα υπόλοιπα αποτελούν δάνειο από συλλογές και μουσεία της Ελλάδας και του εξωτερικού, οπότε οι τιμές για τα ασφάλιστρα ανεβάζουν το κόστος παραγωγής. Ετσι, ο κατάλογος άργησε να τυπωθεί και θα κυκλοφορήσει μετά από δύο μήνες.
«Η έκθεση επιστημονικά θέλησε να ρίξει φως στην κοινωνία μέσα στην οποία συγκροτήθηκε και διαμορφώθηκε καλλιτεχνικά, αλλά και ως προσωπικότητα, ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, ένα κομμάτι εν πολλοίς άγνωστο στο ευρύ κοινό, αλλά πολύ γνωστό στο ειδικό ερευνητικό κοινό», δήλωσε η δρ Αναστασία Λαζαρίδου, μέχρι πρότινος διευθύντρια του ΒΧΜ και νυν προϊσταμένη στην Εφορεία Ανατολικής Αττικής. Και πρόσθεσε ότι ο τρόπος παρουσίασης των εκθεμάτων «αποτελεί πρωτοτυπία», καθώς τα τρία μόλις έργα του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου («Προσκύνηση των Μάγων», «Ο Ευαγγελιστής Λουκάς ζωγραφίζει την εικόνα της Παναγίας» από το Μουσείο Μπενάκη και η «Κοίμηση της Θεοτόκου» από τη Μητρόπολη Σύρου) παρουσιάζονται σε σύγκριση με εκείνα των συγχρόνων του. Ανάμεσά τους, έργα του Γεώργιου Κλόντζα και του Δαμασκηνού, που οι επιμελητές της έκθεσης τα παραθέτουν με τέτοιο τρόπο ώστε ο επισκέπτης να μπορεί εύκολα να αντιληφθεί τις ομοιότητες και τις διαφορές σε σχέση με την τεχνοτροπία της εποχής.
Σπάνια αντικείμενα (θρησκευτικά και κοσμικά), αρχειακές πηγές, χειρόγραφα και έντυπα, εικόνες και πίνακες Κρητών και Ιταλών ζωγράφων του 16ου αιώνα, νομίσματα, αντίγραφα πλοίων, υφάσματα και ενδύματα περιλαμβάνονται στην έκθεση. Ορισμένα από αυτά παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό. Για παράδειγμα, η εικόνα του Γεωργίου Κλόντζα «Κήρυγμα σε εκκλησία» από τον ναό των αγίων Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ στο Σεράγεβο (Παλαιά Σερβική Ορθόδοξη Εκκλησία) βγαίνει για πρώτη φορά από τη χώρα. Το έργο απεικονίζει κήρυγμα στο εσωτερικό ναού και αποτελεί παραγγελία για να εκτεθεί σε δημόσιο χώρο, πιθανότατα σε ναό. Εκτός από τα θεολογικά μηνύματα δίνει και το κλίμα της εποχής σε μια περίοδο όπου οι φτωχοί έχουν αυξηθεί στην Κρήτη.
Επίσης, σπουδαίο έργο είναι ο χειρόγραφος κώδικας από τη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη της Βενετίας, η πολύτιμη «Χρονογραφία» του Γεωργίου Κλόντζα. Στις σελίδες του συνυφαίνονται η ιστορία του ανθρώπου από την έξωση των πρωτόπλαστων έως τη Δευτέρα Παρουσία, η κατάληψη χριστιανικών εδαφών από τους Οθωμανούς, προφητείες για την τελική τους ήττα και η ιστορία της Κρήτης. Εκτός από τη σελίδα με την εξαιρετική απεικόνιση της λιτανείας κατά τη γιορτή της Αγίας Δωρεάς (Corpus Christi) στον Χάνδακα, οι επισκέπτες θα μπορέσουν να ξεφυλλίσουν μέσα από μια οθόνη αφής και το μεγαλύτερο τμήμα των σελίδων του πολύτιμου χειρογράφου.
Η έκθεση χωρίζεται σε τρεις ενότητες:
● Η «Κρήτη τον 16ο αιώνα» πραγματεύεται κοινωνικά θέματα, της υπαίθρου και της πόλης, τα θεολογικά δόγματα και τις συγκρούσεις ανάμεσα σε ορθόδοξους και καθολικούς, το εμπόριο και την οικονομία.
● Στην ενότητα «Οι καταβολές του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου» δίνεται έμφαση στον πνευματικό περίγυρο μέσα στον οποίο διαμορφώθηκε η προσωπικότητα του ζωγράφου και, σύμφωνα με την Αναστασία Λαζαρίδου, ίσως αποτελεί το σημαντικότερο κομμάτι της έκθεσης. Αναφέρεται στην εκδοτική παραγωγή και τα βιβλία που διάβαζε, όπως τη «Φαίδρα», το πρώτο κρητικό θεατρικό έργο, στις τάσεις των εργαστηρίων ζωγραφικής, αλλά και στους παραγγελιοδότες του.
● Στην τελευταία ενότητα ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να θαυμάσει τα τρία έργα του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου και τον καλλιτεχνικό διάλογο με τα έργα των συγχρόνων του. Να διαπιστώσει τις επιρροές του από αυτούς, αλλά και το προσωπικό του ιδίωμα, που είχε αρχίσει ήδη να διαφαίνεται. Κι ας μην ξεχνάμε ότι την εποχή εκείνη ο Θεοτοκόπουλος ήταν ήδη ένας φτασμένος ζωγράφος για τον Χάνδακα καθώς υπέγραφε ως «Μαΐστρος».
Στη συνέντευξη Τύπου παρευρέθηκε η νέα διευθύντρια του μουσείου, Κατερίνα Δελαπόρτα, και η γ.γ. του υπουργείου Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, η οποία είπε ότι οι εκθέσεις-αφιερώματα στο Ετος Ελ Γκρέκο δεν θα μπορούσαν να υλοποιηθούν χωρίς την υποστήριξη του ΕΣΠΑ. Η έκθεση θα παραμείνει στο Βυζαντινό Μουσείο έως το τέλος Μαρτίου.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας