Χωρίς ατελιέ, αλλά με σπουδαίο έργο

Ακριβώς πριν από 69 χρόνια, το βράδυ της 21ης Δεκεμβρίου του 1945, το πλοίο «Ματαρόα» απέπλεε από τον Πειραιά μεταφέροντας 200 φερέλπιδες φοιτητές στη Γαλλία. Με πρωτοβουλία του διευθυντή του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών, Οκτάβιου Μερλιέ, δόθηκαν υποτροφίες για να σπουδάσουν στο Παρίσι και η δυνατότητα να ξεφύγουν από το ζοφερό κλίμα του πολέμου σε νέους, οι οποίοι αποτέλεσαν την αφρόκρεμα της ελληνικής διανόησης, της τέχνης, των επιστημών: Κορνήλιος Καστοριάδης, Κώστας Παπαϊωάννου, Μιμίκα Κρανάκη, Νίκος Σβορώνος, Εμμανουήλ Κριαράς, Μάνος Ζαχαρίας, Ελλη Αλεξίου, Αριστομένης Προβελέγγιος, Πάνος Τζελέπης, Νικόλαος Χατζημιχάλης, Μέμος Μακρής, Ντίκος Βυζάντιος, Ανδρέας Γληνός και πολλοί άλλοι.

Μια γυναίκα δυναμική και ευαίσθητη, η ζωγράφος Νέλλη Ανδρικοπούλου, ήταν ανάμεσά τους. Τραγική σύμπτωση. Το ταξίδι της για την αιωνιότητα ξεκίνησε την περασμένη Παρασκευή, σε ηλικία 93 ετών. Σήμερα, στις 12 το μεσημέρι γίνεται η κηδεία της από τον Αγιο Σώστη, στη λεωφόρο Συγγρού.

Εχοντας το προνόμιο να συνταξιδέψει με τους κορυφαίους στο πλοίο της ελευθερίας, την Υποτροφιάδα, όπως την ονόμαζε, η Νέλλη Ανδρικοπούλου μοιράστηκε με το κοινό τις αναμνήσεις της στο βιβλίο «Το ταξίδι του Ματαρόα, 1945» (Εστία, 2007). Υπήρξε επίσης η πρώτη σύζυγος του Νίκου Εγγονόπουλου και έγραψε το «Επί τα ίχνη του Νίκου Εγγονόπουλου» (Ποταμός, 2003). Σημείωνε στον πρόλογο: «Αν πιστέψουμε τον Αγιο Αυγουστίνο ότι ο χρόνος είναι το ίχνος της αιωνιότητας κι ότι οι νεκροί δεν είναι απόντες αλλά αόρατοι, δουλειά μας είναι να τους βγάζουμε στο φως».

Γόνος μεγαλοαστικής οικογένειας, γεννημένη στην Κωνσταντινούπολη το 1921, η Νέλλη Ανδρικοπούλου βρέθηκε στην Αθήνα έφηβη και προσγειώθηκε στο «βαρετό» Αρσάκειο Ψυχικού. Στα 19 της γράφτηκε στο προκαταρκτικό τμήμα της ΑΣΚΤ και μέχρι τον πόλεμο παρακολούθησε ως ακροάτρια τις παραδόσεις του Κ. Παρθένη. Στη συνέχεια σπούδασε γλυπτική με τον Μιχάλη Τόμπρο, ενώ ανακάλυψε την αρχαϊκή γλυπτική στο Αρχαιολογικό Μουσείο με οδηγό τον γλύπτη Κώστα Κουλεντιανό.

Αργότερα μυήθηκε στη βυζαντινή τέχνη από τον Εγγονόπουλο. Παντρεύτηκαν το 1950, έζησαν μαζί τέσσερα χρόνια και απέκτησαν έναν γιο. «Τον θαύμαζα, τον σεβόμουν, τον αγαπούσα... Ομως ο Εγγονόπουλος είχε τέτοια ανασφάλεια που με ήθελε διαρκώς δίπλα του, δεν μου επέτρεπε να πάω μόνη μου πουθενά... Ούτε μου ανοιγότανε ούτε μου ζητούσε να του ανοιχτώ. Πώς μπορείς να συνυπάρξεις έτσι;» έλεγε σε συνέντευξή της το 2007 στη Σταυρούλα Παπασπύρου («Ελευθεροτυπία»).

Μετά τον χωρισμό τους έγινε ξεναγός, έκανε μεταφράσεις (Χέλντερλιν, Φόρστερ, Τσέλαν και Μπένγιαμιν), ενώ η ζωγραφική πέρασε σε δεύτερη μοίρα. «Ποτέ μου δεν αξιώθηκα να έχω ένα ατελιέ, ούτε τον χρόνο να ζωγραφίζω καθημερινά. Επί δεκαετίες μ' έτρωγε το σαράκι της ματαίωσης του προορισμού», είχε εξομολογηθεί στην ίδια συνέντευξη. Ευτυχώς την περασμένη άνοιξη είχε την ικανοποίηση να δει, έπειτα από δεκαετίες, την πρώτη της ατομική και ταυτόχρονα αναδρομική έκθεση στο Μέγαρο Εϋνάρδου, καθώς το Μορφωτικό Ιδρυμα της Εθνικής Τράπεζας αξιοποίησε τη δωρεά της με περίπου 150 έργα.

Μία ακόμα καθοριστική γνωριμία από τα σπουδαστικά χρόνια, που εξελίχτηκε σε μακρόχρονη φιλία, ήταν αυτή με τη γλύπτρια Ναταλία Μελά. Στο εργαστήρι της, στη Βασιλίσσης Σοφίας, έγινε μέλος της περίφημης καλλιτεχνικής συντροφιάς «Αρμός» (η έκθεσή τους στο Ζάππειο το 1949 είχε προκαλέσει αίσθηση). Αλλά και στο «Μπραζίλιαν» συναναστράφηκε τον Τσαρούχη, τον Αργυράκη, τον Τάκι, τον Ελύτη, τον Χατζηκυριάκο-Γκίκα, τον Χατζιδάκι, τον Μόραλη.

Η Νέλλη Ανδρικοπούλου ζωγράφισε έργα λιτά, διαυγή, που αποτυπώνουν το συναρπαστικό ταξίδι της στη ζωή, τους ανθρώπους που στάθηκαν πλάι της, τους τόπους που αγάπησε. «Δεν υπάρχει κλισέ στη ζωγραφική μου. Αυτά που κάνω είναι αυθόρμητα και απρομελέτητα», έλεγε σε πρόσφατη συνέντευξή της στην Εύη Μαλλιαρού («Popaganda»). Σεμνή, διακριτική, πάντα ουσιαστική, με πάθος που σιγόκαιε εντός της, άφησε ένα σπουδαίο έργο που φωτίζει τις δεκαετίες του '40 και του '50 καθώς και τη σχέση της με κορυφαίες προσωπικότητες.