Μνημείο για Ηφαιστίωνα, παραγγελία από Αλέξανδρο

Σε σπαζοκεφαλιά στην οποία, με τα ίδια σημεία και στοιχεία, σχηματίζονται πολλά πρόσωπα εξελίσσεται η ανασκαφή της Αμφίπολης.

Αν μέχρι το περασμένο καλοκαίρι οι φιλοδοξίες ορισμένων ακραίων και ανιστόρητων πετάριζαν προς τη μορφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, από προχθές το βράδυ οι ανασκαφείς στοιχειοθετούν τη μορφή του Ηφαιστίωνα.

Αντιρρησίες και σκεπτικιστές ερμηνεύουν και πάλι διαφορετικά.

Η ανακοίνωση της ταύτισης του μνημείου στην Αμφίπολη με τον Ηφαιστίωνα, επιστήθιο φίλο και στρατηγό του Αλέξανδρου, έγινε στην κατάμεστη αίθουσα τελετών του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου από τη διευθύντρια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Σερρών, Κατερίνα Περιστέρη, και τον αρχιτέκτονα Μιχάλη Λεφαντζή.

Ανάμεσα στο κοινό, οι Λίνα Μενδώνη και Αννα Παναγιωταρέα θύμισαν ένα καλοκαίρι που πολλοί θέλουν να ξεχάσουν, ενώ παραδίπλα ο Τέρενς Κουίκ έκανε πολλούς να μιλούν για τα νέα πολιτικά πρόσωπα που πλέον σκέπουν προστατευτικά την ανασκαφή ή προσπαθούν να φωτιστούν από την αίγλη της.

Αν και δεν έγινε κατανοητό γιατί, ο κ. Λεφαντζής παρουσιάστηκε εκτός προγράμματος και «αυθόρμητα», όπως αναγγέλθηκε, ενώ είχε έτοιμη γραπτή εισήγηση.

Ετσι όμως, εν συνόλω και για πρώτη φορά, έγινε ευθύγραμμη και ολοκληρωμένη αφήγηση συμπερασμάτων από όλη την ανασκαφική ομάδα.

Τα επιγραφικά σήματα, που σύμφωνα με τους Περιστέρη - Λεφαντζή οδηγούν σε ταύτιση του μνημείου, είναι τρία. Ενα εντός του μνημείου και δύο εκτός αυτού, σε τμήματα του περιβόλου τα οποία βρέθηκαν κάπως μακρύτερα, εκεί όπου είχε παλιότερα βρεθεί και το λιοντάρι της Αμφίπολης.

Αυτά, μαζί με τον περίβολο, τις Σφίγγες, τις Καρυάτιδες και τα ψηφιδωτά τους οδήγησαν στην περιγραφή του μνημείου ως τάφου ή ηρώου που κατασκευάστηκε με εντολή και χρηματοδότηση του Μεγάλου Αλεξάνδρου προς τιμήν του Ηφαιστίωνα.

Ολος ο σχεδιασμός αποδίδεται στον αρχιτέκτονα Δεινοκράτη.

Οι επιγραφές αποτελούν τα ισχυρότερα ντοκουμέντα. Σε μία υπάρχει η λέξη «(π)αρέλαβον» και το μονόγραμμα του Ηφαιστίωνα και αποτελεί το γραπτό οικοδομικό «συμβόλαιο» παραλαβής του μνημείου από τον Αντίγονο τον Μονόφθαλμο.

Το μονόγραμμα «ΑΝΤ» είναι του Μονόφθαλμου, διότι σύμφωνα με τους ανασκαφείς επί Αντίγονου Γονατά (πέθανε το 239 π.Χ.) δεν ήταν δυνατόν να γίνει ένα τόσο τεράστιο έργο, διότι δεν υπήρχαν χρήματα.

Τις εντυπώσεις στην παρουσίαση κέρδισε η χρωματική απόδοση κομματιών της ζωφόρου στον τρίτο χώρο.

Σύμφωνα με τον κ. Λεφαντζή περιγράφονται σκηνές: έφιππου νεκρού με λεοντοκεφαλή και κράνος πολεμιστή, δύο υδρίες, μια Σφίγγα, δύο Κένταυροι κι ένας ταύρος, μια λέμβος, στη μία πλευρά της οποίας υπάρχει φτερωτή μορφή και στην άλλη άνθρωπος ανακεκλιμένος σε νεκρόδειπνο ή συγκέντρωση θεών, με τους φτερωτούς Υπνο και Θάνατο να κρατούν δελφικό τρίποδα.

«Είναι ένα μοναδικό ταφικό μνημείο», είπε η κ. Περιστέρη, στο οποίο γινόταν «λατρεία ήρωα, νεκρού ή νεκρών».

Αν σε κάτι επέμεινε ήταν «το μήνυμα του δυαδισμού» που εκπέμπουν τα στοιχεία. Και τον τροφοδότησε με τις στοχευμένες αναφορές της στο γαλάζιο μάτι ενός αλόγου του ψηφιδωτού και σε μια ιστορική αφήγηση που θέλει τη μητέρα του Δαρείου να μπερδεύει τον Αλέξανδρο με τον Ηφαιστίωνα και τον Αλέξανδρο να απαντά «εγώ είμαι ο Ηφαιστίωνας».

Ως προς τη χρονολόγηση, οι ανασκαφείς είναι σταθεροί: τελευταίο τέταρτο του 4ου π.Χ. αιώνα.

Τυπολογικές ομοιότητες του λιονταριού της Αμφίπολης με αυτά στην Αλεξάνδρεια και τα Εκβάτανα, όπου πέθανε ο Ηφαιστίωνας, παρατήρησε ο κ. Λεφαντζής, που αναρωτήθηκε σε ποιο ηρώο έγινε τελικά η ταφή του.

Το χειροκρότημα ήταν φυσικά θερμό. Αλλά, όπως παρατηρήθηκε, δεν υπήρξε καμιά απολύτως αναφορά στους σκελετούς που βρέθηκαν στο μνημείο.

Τέτοια αναφορά δεν έγινε ούτε στη συνέντευξη Τύπου που οργανώθηκε, άγνωστο γιατί, αμέσως μετά την εκδήλωση.

Κατεδαφιστική είναι η κριτική που ασκεί στις ανακοινώσεις η αρχαιολόγος, διευθύντρια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ημαθίας, Αγγελική Κοτταρίδη.

Με δηλώσεις της στην «Εφ.Συν.» τονίζει μεταξύ άλλων: «Το μνημείο δεν είναι ούτε μακεδονικός τάφος ούτε θυμίζει τίποτα μακεδονικό. Είναι του 2ου π.Χ. αιώνα. Γλυπτά, μωσαϊκό, Καρυάτιδες είναι του ίδιου αιώνα. Οι μελετητές μεταφράζουν τις επιθυμίες τους και τις υποθέσεις τους ως ανάγνωση της πραγματικότητας. Τα στοιχεία των επιγραφών δεν είναι καθαρά και έχω αμφιβολίες και για την απόδοση και για την ερμηνεία. Γιατί το Η να μην είναι 8; Ο περίβολος είναι γεμάτος από άλλες επιγραφές».

Σκεπτικιστής εμφανίζεται και ο καθηγητής Γιώργος Βελένης: «Δεν αμφισβητώ την προέλευση του επιγραφικού μέλους από τον περίβολο του Καστά, αλλά μπορεί να προήλθε από τη δεύτερη χρήση του. Διότι αν η απεικόνιση είναι σωστή και με βάση όσα είδα, τα γράμματα δεν είναι της ελληνιστικής περιόδου».

Αντιρρήσεις εξέφρασε και ο καθηγητής Αρχαιολογίας Παναγιώτης Φάκλαρης.