Οι αστυνομικές περιπέτειες ενός αρχαιολογικού ευρήματος

Οι περιπέτειες του μυθολογικού Ηρακλή συνεχίζονται μέχρι τις μέρες μας. Ακόμη και σε ό,τι αφορά την απεικόνιση του ημίθεου ως παιδιού σε ρωμαϊκό γλυπτό. Βρέθηκε στο χώμα της Χαλκιδικής έναν αιώνα νωρίτερα και αφού πέρασε από την αρχαιολογική σκαπάνη, αποθήκες, χέρια αρχαιοκαπήλων, νοικοκυρές και -κομμένος σε δύο κομμάτια- σε δύο μουσεία, τελικά εμφανίζεται άρτιος πλέον και σε περίοπτη προθήκη στον χώρο υποδοχής του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης και καλωσορίζει τους επισκέπτες.

Το εύρημα και η σύγχρονη ιστορία του είναι αντάξια της αίγλης του μυθολογικού ήρωα. Το στρουμπουλό παιδόπουλο κατουράει με μια έκφραση δυσφορίας και ανακούφισης σαν να έχει μόλις ξυπνήσει από τον ύπνο. Ωστόσο ακόμη και σε αυτή την ηλικία δεν είναι να αστειεύεται κανείς μαζί του, διότι, αντί για μπιμπερό, κάτω από τη μασχάλη ξεπροβάλλει το απειλητικό ρόπαλο! Το γλυπτό δεν είναι τίποτα άλλο από ένα τραπεζοφόρο, δηλαδή, όπως αναφέρει το ενημερωτικό σημείωμα του μουσείου, «μαρμάρινο στήριγμα τραπεζιού το οποίο φέρει πλαστική διακόσμηση. Εικονίζεται Ερωτιδέας που παραπέμπει σε απεικονίσεις του Ηρακλή» και χρονολογείται στον 3ο αιώνα μ.Χ., καθώς στέκεται όρθιος με ελαφρά λυγισμένα τα πόδια και ουρεί, αγκαλιάζοντας με το αριστερό του χέρι ρόπαλο, ένα από τα σύμβολα του ήρωα. Η μορφή πατά σε τετράπλευρη βάση και στηρίζεται με την πλάτη σε κιονίσκο, που στην άνω επιφάνεια φέρει τόρμο για την προσαρμογή του οριζόντιου τμήματος του τραπεζιού.

Ερευνα

Η τυπική αρχαιολογική περιγραφή του γλυπτού δίνει όμως ακολούθως τη θέση της στην περιπέτεια εύρεσης και επανασύνθεσής του μετά από 80 ολόκληρα χρόνια, ιστορία που παραπέμπει σε αστυνομική νουβέλα. Το μαρμάρινο τραπεζοφόρο αποτελείται από δύο κομμάτια συγκολλημένα στο ύψος του λαιμού, τα οποία βρέθηκαν χωριστά σε διαφορετικές χρονικές περιόδους στη Νέα Ποτίδαια Χαλκιδικής.

Η έρευνα στο Ιστορικό Αρχείο του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης έδειξε ότι το πρώτο κομμάτι του γλυπτού εντοπίστηκε τον Οκτώβριο του 1932 στη νοτιοανατολική πλευρά της Νέας Ποτίδαιας «από τον διευθυντή του Δημοτικού Σχολείου και επιμελητή αρχαιοτήτων Νέας Ποτίδαιας Κωνσταντίνο Μελά και συμπεριελήφθη στη μικρή συλλογή αρχαιοτήτων που φυλασσόταν στο σχολείο». Ομως μερικούς μήνες αργότερα (16 Μαΐου 1933) η περιοχή χτυπήθηκε από άγρια καταιγίδα. Το μετεωρολογικό φαινόμενο έδωσε την ευκαιρία σε πολλούς ανθρώπους να… δράσουν: κρατούμενος στις φυλακές Κασσάνδρας δραπέτευσε, το σύνολο των δυνάμεων της Χωροφυλακής είχαν βγει σε αναζήτησή του και όσο οι χωροφύλακες έψαχναν τον δραπέτη, «άγνωστοι» έκλεψαν το γλυπτό από το σχολείο όπου είχε μεταφερθεί. Στην περιοχή κινούνταν δύο αρχαιοπώλες γύρω από τους οποίους είχε στραφεί όλη η έρευνα, η οποία μάλλον είχε τα αποτελέσματά της. Διότι… συμπτωματικά στις 5 Σεπτεμβρίου του 1933 γυναίκες του χωριού που είχαν πάει στην παραλία να πλύνουν ρούχα εντόπισαν το κομμάτι του γλυπτού. Για να αποφύγει ανάλογες περιπέτειες ο αρχαιολόγος Χαράλαμπος Μακαρόνας την επόμενη χρονιά μετέφερε το γλυπτό στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης (στεγαζόταν τότε στο Γενί Τζαμί) και εντάχθηκε στη συλλογή του μουσείου με τον αριθμό ευρετηρίου ΜΘ 1233.

Τα δύο κομμάτια

Εξι χρόνια αργότερα (1940) το Δημοτικό Σχολείο Ποτίδαιας είχε αποκτήσει διευθύντρια (Αικατερίνη Γεωργιάδου) η οποία και ενημέρωσε την Εφορεία Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης ότι σε έργα που γίνονταν στην είσοδο του χωριού βρέθηκε «μαρμάρινη κεφαλή με συμφυή κιονίσκο», αλλά κανένας δεν συσχέτισε το εύρημα με το ακέφαλο τραπεζοφόρο μέχρι… το 2022! Τα εύσημα για την επιτυχή λύση του παζλ των δύο κομματιών που βρίσκονταν στο Μουσείο Πολυγύρου και στο Μουσείο Θεσσαλονίκης ανήκουν στη Δήμητρα Ακτσελή, αρχαιολόγο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής και Αγίου Ορους.

Οπως διευκρινίζεται από το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης και σε ό,τι αφορά το τυπικό, η Εφορεία Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής και Αγίου Ορους «αιτήθηκε τον μακροχρόνιο δανεισμό του τμήματος που ανήκει στη συλλογή του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, προκειμένου να συμπεριλάβει το τραπεζοφόρο στην πλήρη του μορφή στο επανεκθετικό του πρόγραμμα. Ως αντιδάνεια η Εφορεία Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής και Αγίου Ορους προσέφερε τέσσερα αγγεία και ένα πήλινο ειδώλιo στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, τα οποία συμπεριέλαβε στη μόνιμη έκθεσή του για την αρχαία Μακεδονία. Μετά τον Απρίλιο του 2024 το τραπεζοφόρο θα ανήκει στη νέα μόνιμη έκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου Πολυγύρου».