Αέρινα υφαντά από ατσάλι σε αρχαίο νεκροταφείο

Λίγα λεπτά μακριά από το εμπορικό κέντρο της πρωτεύουσας μια ήσυχη όαση αδίκως αγνοείται από τον κόσμο, σημειώνοντας χαμηλή επισκεψιμότητα: ο υποβλητικός αρχαιολογικός χώρος του Κεραμεικού, το σημαντικότερο νεκροταφείο της αρχαίας Αθήνας και το μικρό, όμορφο μουσείο του με τα επιτύμβια και τα αναθηματικά ανάγλυφα. Για να μην ξεχνάμε και τις μασκότ του, τις συμπαθητικές χελωνίτσες που τριγυρνούν στα χορτάρια...

Να, όμως, που η έκθεση «Μεταβίβαση/Α Τransfer» της φημισμένης Κύπριας εικαστικού Μαρίας Λοϊζίδου -στο πλαίσιο των δράσεων του Οργανισμού Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ- μας προσκαλεί να ανακαλύψουμε τον Κεραμεικό, ξετυλίγοντας τον μίτο που συνδέει την αρχαία ελληνική τέχνη με τη σύγχρονη, τη μνήμη του τόπου με τη γυναικεία καλλιτεχνική χειροτεχνία.

Χωρίς ενοχές για την παραδοσιακή χειρωναξία, η Μαρία Λοϊζίδου υφαίνει με κόπο, στοχασμό και ποιητικότητα, ένα φαινομενικά δύσχρηστο και άκαμπτο υλικό, όπως το νήμα από ανοξείδωτο χάλυβα. Πλέκει εξαιρετικά λεπτεπίλεπτες εγκαταστάσεις, που απλώνονται στο μουσείο και στον εξωτερικό χώρο, πολύ ταιριαστά, πολύ διακριτικά, «καθώς δεν θέλω να αναστατώσω τον ανυποψίαστο επισκέπτη που έρχεται στον αρχαιολογικό χώρο», όπως λέει η ίδια.

Τα έργα της, που εκφράζουν την ευθραυστότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, στέκονται στα παράθυρα του μουσείου, γύρω από το αίθριο, σαν διάφανες κουρτίνες με παραστάσεις αρχαίων γλυπτών, που αλλάζουν σχήματα στο παιχνίδι του φωτός με τη σκιά. Κρέμονται από κλαδιά δέντρων σαν αέρινα αγγεία. Δημιουργούν το πλέγμα πάνω στο οποίο εγγράφονται αρχαία και σύγχρονα ονόματα, σαν ένα είδος μνημοσύνου για τους νεκρούς, κι άλλοτε παίρνουν το σχήμα τύμβου κοντά στα μνημεία.

Μια περφόρμανς δίνει διαδραστικό τόνο στην έκθεση: μια γυναίκα πλέκει ένα μεγάλο «πέπλο» στη σκιά ενός δέντρου και ένας άντρας το ξηλώνει -οι ρόλοι μπορεί να αλλάξουν. Ενώ το τελευταίο έργο, που αποχαιρετά τον επισκέπτη, είναι το μικρό μπρούτζινο γλυπτό «Πονοσυλλέκτης» (από τη σειρά «Φανταστικά πλάσματα»), «ένα πλάσμα που γυρίζει στις γειτονιές και μαζεύει τον πόνο των ανθρώπων».

Η μνήμη, το ίχνος, η σωματικότητα, το θραύσμα και ο τελετουργικός ρόλος της τέχνης αποτελούν βασικά σημεία στο έργο της Μαρίας Λοϊζίδου από τη δεκαετία του ’80, που παρουσίασε τα πρώτα της έργα, μέχρι σήμερα, όπως στη μεγάλη δημόσια εγκατάσταση «Εμφάνιση Αγγέλων» στην εκκλησία της Αγίας Τριάδας στη Φάτιμα της Πορτογαλίας.

Για την πρότασή της στον Κεραμεικό καταλυτική ήταν η «δεξίωση», δηλαδή η χαρακτηριστική χειρονομία της χειραψίας που συναντούμε σε πολλούς αρχαίους λίθους και αποτυπώνει τη στιγμή που ο γέροντας αποχαιρετά τον πάνω κόσμο, μεταφέροντας τη ζωή σε κάποιο νεότερο. «Η στιγμή αυτή της μεταβίβασης της ζωής, που συνδέεται με το τέλος μιας διαδρομής και την αρχή μιας άλλης είναι και η στιγμή των ορίων μεταξύ πραγματικότητας και ψυχισμού», λέει η καλλιτέχνις. «Ο τίτλος όμως αναφέρεται και στο τι σημαίνει για όλους η μετάβαση στις σημερινές δύσκολες οικονομικές συνθήκες. Τι σημαίνει η διαχείριση αυτού που μας συμβαίνει σε μια μεταβίβαση ψυχική, στην ατμόσφαιρα ενός νεκροταφείου».

Η έκθεση, επίσης, αναδεικνύει τη σημασία της γυναικείας χειροτεχνίας και της ομαδικής δουλειάς στο πέρασμα του χρόνου. Διότι, «στην αρχαιότητα οι "εργαστίνες" ήταν οι νεαρές κοπέλες που ύφαιναν τον πέπλο που θα πρόσφεραν στη θεά Αθηνά, στην τελετή των Παναθηναίων», όπως μας υπενθυμίζει η επιμελήτρια της έκθεσης Συραγώ Τσιάρα, διευθύντρια του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης. «Στην περιοχή επίσης λειτουργούσε στον Μεσοπόλεμο το εργοστάσιο "Κεραμεικός", που απασχολούσε νεαρές προσφυγοπούλες, οι οποίες κατασκεύαζαν πορσελάνινα είδη καθημερινής χρήσης. Ηταν ξακουστές για τη δεξιοτεχνία τους, γι’ αυτό τις αποκαλούσαν "χρυσοχέρες"».

Ετσι και η Μ. Λοϊζίδου επιδίδεται σε μια «απενοχοποιημένη χειρωναξία» και υφαίνει με ομαδικό πνεύμα «ανακαλώντας μία από τις θεμελιώδεις λειτουργίες της τέχνης, που δεν είναι άλλη από τον αναστοχασμό και την επεξεργασία παρελθόντων βιωμάτων, συναισθημάτων και εμπειριών, που σχετίζονται με την ατομική και συλλογική ιστορία».

■ Η «Μεταβίβαση» εντάσσεται στο πρόγραμμα του ΝΕΟΝ «Εργο στην Πόλη», που έχει στόχο να ενεργοποιήσει δημόσιους και ιστορικούς χώρους. Πραγματοποιείται σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών. Μέχρι τις 31 Οκτωβρίου. Καθημερινά: 8.00-20.00. Περφόρμανς: Τετάρτη-Κυριακή: 10.00-14.00 και 16.00-20.00.