Μια πόλη δίχως χώμα

Τα εκσκαφικά μηχανήματα δουλεύουν ασταμάτητα, σκάβουν ολοένα και πιο βαθιά, μέχρι να φτάσουν πολλά μέτρα κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. Φορτηγά μεταφέρουν τα προϊόντα της εκσκαφής σε μακρινές χωματερές. Eκεί όπου λίγες μέρες πριν αντίκριζες ένα οικόπεδο γεμάτο πεύκα και ελιές, σήμερα χάσκει η σκοτεινή τρύπα της εκσκαφής για τη νεοανεγειρόμενη πολυκατοικία. Στην πινακίδα που βρίσκεται αναρτημένη πάνω στην περίφραξη του εργοταξίου, υπάρχουν οι ιλουστρασιόν φωτορεαλιστικές εικόνες του μελλοντικού κτιρίου που διαφημίζουν τα «luxury διαμερίσματα» που πρόκειται να στεγάσει.

Ολο το χώμα που υπήρχε στο οικόπεδο απομακρύνθηκε και σε λίγο θα αντικατασταθεί από τους τόνους του μπετόν που θα πέσουν μέσα στο ανοιχτό όρυγμα, όταν θα αρχίσει η κατασκευή. Ενα όρυγμα που φτάνει μέχρι τα όρια του οικοπέδου μην αφήνοντας κανένα σημείο που δεν θα καλυφθεί από το μπετόν. Ο ΝΟΚ (Νέος Οικοδομικός Κανονισμός) επιτρέπει -εκτός των άλλων bonus- τα υπόγεια πάρκινγκ να επεκτείνονται έξω από το ίχνος των κτιρίων, καλύπτοντας όλη την επιφάνεια των οικοπέδων. Πάνω από την πλάκα των υπογείων τους θα πέσει λίγο χώμα προκειμένου εκεί να φυτευτούν ελάχιστοι θλιβεροί θάμνοι και φυσικά το απαραίτητο γκαζόν, θυμίζοντας κάτι από το φυσικό περιβάλλον που υπήρχε κάποτε ολόγυρα.

Δεν είναι φυσικά το μπετόν που τόσο πολύ έχει κατηγορηθεί ως υπεύθυνο -τάχατες- για όλα τα δεινά της πόλης. Ενα οικοδομικό υλικό είναι κι αυτό, όπως οι πέτρες, τα ξύλα, τα τούβλα, τα μέταλλα. Η κακή χρήση του πρέπει να μας προβληματίζει. Η ποσότητα και η υπερβολή απέναντι στην ποιότητα και το μέτρο, αρχές σύμφωνα με τις οποίες θα έπρεπε να χτίζουμε. Η απληστία των περισσότερων τετραγωνικών μέτρων, με στόχο τα υπερκέρδη των κατασκευαστών, έχει μετατρέψει διαχρονικά την Αθήνα σ’ αυτό που βλέπουμε και βιώνουμε σήμερα. Φτάσαμε να καλύψουμε τα πάντα! Δεν έμεινε σπιθαμή γης ελεύθερη. Το χώμα δεν το αντικρίζεις πια στην πυκνοδομημένη πρωτεύουσα, παρά μόνο σε κάτι μίζερα και βρομερά παρτέρια. Ασφαλτος και μπετόν έχουν απλωθεί παντού, σαν το σάβανο πάνω στο νεκρό σώμα.

Και συνεχίζουμε απτόητοι. Τίποτε δεν μοιάζει ικανό να μας διδάξει από την έως τώρα άναρχη και καταστροφική ανοικοδόμηση της πόλης μας. Αρκεί να επισκεφθεί κανείς το Ελληνικό, το παλαιό αεροδρόμιο που πέρασε τις τελευταίες δεκαετίες μέσα από «σαράντα κύματα». Από το μεγαλύτερο αστικό πάρκο της Ευρώπης που διατυμπάνιζαν θριαμβευτικά οι τότε κυβερνώντες, φτάσαμε στο σημερινό εργοτάξιο, στους πάμπολλους γερανούς που μέρα-νύχτα ορθώνουν το ένα κτίριο μετά το άλλο, με τον πύργο-ουρανοξύστη να αποτελεί το νέο τοπόσημο της δύσμοιρης «Αθηναϊκής Ριβιέρας».

Ας μην έχουμε όμως αυταπάτες. Στην Ελλάδα του 21ου αιώνα και με τη σημερινή κυβέρνηση της Ν.Δ., το τεράστιο άχτιστο «φιλέτο» των νότιων προαστίων δεν υπήρχε περίπτωση να μετατραπεί σε έναν πνεύμονα πρασίνου που τόσο πολύ το είχε ανάγκη η υπερκορεσμένη Αθήνα. Ακολούθησε την προδιαγεγραμμένη μοίρα όλων εκείνων των ελεύθερων χώρων που για τον έναν ή τον άλλον λόγο είχαν παραμείνει αδόμητοι. Χτίζεται κι αυτός ανελέητα, με κακόγουστα συγκροτήματα κατοικιών και κοινόχρηστων λειτουργιών, όπως μαρτυρούν οι δεκάδες εικόνες που κρέμονται πάνω στα συρματοπλέγματα στην περίμετρο της τεράστιας έκτασης. Ενας αχταρμάς νεοπλουτίστικης αρχιτεκτονικής, κραυγαλέας και φανταχτερής, με αισθητική που μιμείται το παράδειγμα του Ντουμπάι και υπόσχεται στους μελλοντικούς κατοίκους της νέας πόλης που δημιουργείται εκεί ιδανικές δήθεν συνθήκες κατοίκησης. Πώς θα μπορούσε, άλλωστε, να λείψει η απαραίτητη διαφήμιση από το καταναλωτικό προϊόν που προωθείται με κάθε μέσον στην ελληνική και ξένη αγορά;

Οι εκχερσώσεις και οι εκσκαφές είναι τεράστιες. Λόφοι χώματος ορθώνονται εδώ κι εκεί. Ο τόπος σκάβεται αλύπητα, τα σωθικά της γης ανασκαλεύονται βίαια και το χθόνιο αναδύεται στο φως, μέχρι να κλειστεί ξανά μέσα στους τόνους του μπετόν. Τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα των κερδοσκόπων δεν θα άφηναν ούτε αυτόν τον χώρο ελεύθερο προς όφελος του συνόλου της πόλης και του λεκανοπεδίου. Κάθε αντίθετη φωνή στο παρελθόν λοιδορήθηκε και κατασυκοφαντήθηκε, ενώ στην καλύτερη περίπτωση χλευάστηκε ως «ευαισθησία» τάχατες κάποιων αμετανόητων ρομαντικών. Μου έρχονται στον νου τα λόγια του σπουδαίου αρχιτέκτονα και διανοητή Αριστομένη Προβελέγγιου, ο οποίος στα τελευταία χρόνια της ζωής του αποτραβήχτηκε από το επάγγελμα δηλώνοντας: «Το δικό μου “χτίσιμο” είναι το μη χτίσιμο!». Αλλά κάτι αντίστοιχο εννοούσε και ο Τσαρούχης όταν πρότεινε σε… υποψήφιους ευεργέτες: «Αν θέλετε να κάνετε καλό, πάρτε ένα τετράγωνο και κατεδαφίστε το, βάζοντας αντί της συνηθισμένης επιγραφής (“Ανηγέρθη δαπάναις του τάδε”) την επιγραφή “Κατεδαφίσθη δαπάναις του δείνα”».

Ολα αυτά τα χρόνια καταφέραμε με την απίστευτη αλαζονεία που διακατέχει την εκάστοτε εξουσία να δημιουργήσουμε μια υδροκέφαλη και παχύσαρκη Αθήνα, ένα συνονθύλευμα διαδοχικών -ιδιωτικών κυρίως- πολεοδομήσεων και «νομιμοποιήσεων». Μια μεγαλούπολη η οποία ολοένα και περισσότερο κινδυνεύει να πνιγεί μέσα στα λύματα και τα σκουπίδια της, καθώς η ατμοσφαιρική ρύπανση θεριεύει και το πράσινο συρρικνώνεται επικίνδυνα. Στον τόπο μας χτίζουμε δίχως μέτρο, δίχως τα αναγκαία έργα υποδομών, που έρχονται πάντοτε εκ των υστέρων να προστεθούν στην ήδη χτισμένη πόλη, υπενθυμίζοντας τον καιροσκοπισμό και τη μωρία μας. Στην Αθήνα σήμερα δεν υπάρχει πια χώμα να απορροφήσει τα νερά της βροχής, ούτε δέντρα στα γύρω βουνά να τα ανακόψουν, ενώ τα πάλαι ποτέ ιερά ποτάμια της έχουν μετατραπεί σε βρομερούς υπόγειους οχετούς. Με μια μικρή νεροποντή οι δρόμοι μετατρέπονται σε ανεξέλεγκτους επικίνδυνους χειμάρρους.

Οταν όμως η Υβρις απέναντι στη Φύση συντελείται, τότε ένα είναι βέβαιο: αργά ή γρήγορα η Νέμεσις θα ακολουθήσει.

*Αρχιτέκτων-ομότιμος καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ