Το διαθλασμένο μας είδωλο

Ενα (επικοινωνιακό) βότσαλο στη λίμνη της πολιτικής που με την πτώση του προκάλεσε τους γνωστούς ομόκεντρους κύκλους κυματισμού, αλλά γρήγορα τους διαδέχτηκε η ηρεμία και όλα επανήλθαν στην προτέρα κατάσταση. Αυτό ήταν τελικά το ντιμπέιτ μεταξύ των πολιτικών αρχηγών. Μια επικοινωνιακή φωτοβολίδα που δεν δημιούργησε κανένα πολιτικό γεγονός, άρα είναι ως μη γενόμενο στον πολιτικό χρόνο. Ή μήπως όχι;

Τα επικοινωνιακά γεγονότα, παρά τον σύντομο βίο τους, αθροιζόμενα παράγουν και πολιτικά αποτελέσματα, το κυριότερο εκ των οποίων είναι η περαιτέρω αποξένωση των πολιτών από την (ενεργό) πολιτική και η προσέγγισή της με όρους θεάματος και σχολιασμού.

Ο Ουμπέρτο Εκο στο βιβλίο του «Η σημειολογία στην καθημερινή ζωή» (Μαλλιάρης, 1999), αναφερόμενος στον αθλητισμό και συγκεκριμένα στο ποδόσφαιρο, αναλύει τα πολλαπλά επίπεδα διάθλασης ενός ποδοσφαιρικού αγώνα, μέσω των οποίων ένα άθλημα μετατρέπεται σε θέαμα, ψυχαγωγία, σχολιασμό και κουτσομπολιό, παράγοντας εντέλει αλλοτρίωση. Πώς; Είκοσι δύο παίκτες αγωνίζονται στο γήπεδο, λέει ο Εκο. Δεκάδες χιλιάδες φίλαθλοι τους παρακολουθούν από την εξέδρα και με έναν τρόπο συμμετέχουν εμμέσως: φωνάζουν, επικροτούν, διαμαρτύρονται, επιδοκιμάζουν.

Τον αγώνα παρακολουθούν από την τηλεόραση μερικά εκατομμύρια τηλεθεατές, οι οποίοι βλέπουν τους παίκτες και τους φιλάθλους στο γήπεδο. Την επόμενη μέρα οι αθλητικογράφοι σχολιάζουν ποικιλοτρόπως το γεγονός στις εφημερίδες, δίνοντας τροφή σε χιλιάδες συζητήσεις στα καφενεία, στις πλατείες και στους δημόσιους χώρους.

Σήμερα, βέβαια, τα καφενεία με την άμεση φυσική επαφή και παρουσία έχουν αντικατασταθεί από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία δημιουργούν τη δική τους εικονική πραγματικότητα. Ολο αυτό το αλισβερίσι το μόνο που γεννά είναι αποξένωση από τον αθλητισμό και μια κουλτούρα σχολιασμού και κουτσομπολιού.

Τώρα, στη θέση του ποδοσφαιρικού αγώνα βάλτε την τηλεοπτική αναμέτρηση των αρχηγών και ανακαλύψτε τις ομοιότητες. Εφτά πολιτικοί εναντίον επτά δημοσιογράφων (συμπεριλαμβανομένου του παρουσιαστή) σ’ έναν «αγώνα» που παράγει κατά κύριο λόγο άσχετα σχόλια για τη στάση του σώματος, για το ντύσιμο, για την εκφορά του λόγου και για τα κέρδη και τις ζημίες. Δεν είναι τυχαίο ότι μία ημέρα μετά πολλά ΜΜΕ διαπίστωναν με ποδοσφαιρική ορολογία ότι «κύριο μέλημα των αρχηγών ήταν να κρατήσουν το μηδέν στην άμυνα», δηλαδή να μην κάνουν το μοιραίο σφάλμα που θα τους εξέθετε.

Παρακολουθώντας αυτό το θέαμα, θυμήθηκα το θαυμάσιο δοκίμιο του Χανς Μάγκνους Εντσενσμπέργκερ, «Ελεος για τους πολιτικούς», το οποίο περιλαμβάνεται στο βιβλίο του «Πολιτική και Πολιτισμός» (Scripta, 2000).

Με ειρωνική, αλλά και βαθιά ανθρωπιστική ματιά, ο Γερμανός κοινωνιολόγος «βλέπει» τη μίζερη ζωή του επαγγελματία πολιτικού: μηδενικός προσωπικός και οικογενειακός χρόνος, καταναγκαστική κοινωνικότητα που καταντάει μαρτύριο, ξύλινη γλώσσα, υποχρεωτική θεατρικότητα και, τελικά, υπαρξιακή κενότητα.

Οι πολιτικοί είναι, με έναν τρόπο, το αντεστραμμένο είδωλο του πολιτικά αλλοτριωμένου ψηφοφόρου: λογική της ανάθεσης, αποχή από την πολιτική, προτεραιότητα στο ιδιοτελές συμφέρον, προσωπολατρία και επιδεικτική άγνοια των δημόσιων θεμάτων.

Ισως το απωθητικό θέαμα των πολιτικών στο ντιμπέιτ να ανταποκρίνεται κατοπτρικά στη δική μας άρνηση να εμπλακούμε προσωπικά, διεκδικώντας καλύτερη εκπροσώπηση και κοινωνικό έλεγχο των πολιτικών διαδικασιών.