Εως πότε θα πληρώνουμε το «ανήκομεν εις την Δύσιν»;

Η Ελλάδα πλήρωσε με βαρύ τίμημα το «ανήκομεν εις την Δύσιν» και την «αντικομμουνιστική υστερία» πιεζόμενη να κρατήσει κλειστό τον δρόμο για την ανάπτυξη οικονομικών σχέσεων με τη Σοβιετική Ενωση και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες.

Τα καθεστώτα του υπαρκτού σοσιαλισμού κατέρρευσαν, ο «κομμουνιστικός κίνδυνος» έπαψε να υπάρχει, αλλά η Ελλάδα πληρώνει βαρύ τίμημα αυτήν τη φορά για το «ανήκομεν» στην Ευρωπαϊκή Ενωση και την Ευρωζώνη, όπως φάνηκε καθαρά από τις αντιδράσεις των συμμάχων και εταίρων μας στο ταξίδι του Ελληνα πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα στη Μόσχα, όπου θα μπορούσαν να υπογράφουν αμέσως σοβαρές συμφωνίες οικονομικής συνεργασίας και να μη μείνουν απλά ως ευχολόγια.

Οι πρώτες προσπάθειες για την ανάπτυξη οικονομικών σχέσεων με τη Σοβιετική Ενωση έγιναν το 1953. Πέτυχε τη χρονιά αυτή η ΣΕΚΕ (Συνεταιριστική Ενωση Καπνοπαραγωγών Ελλάδος) να πραγματοποιήσει απευθείας εξαγωγή 200 τόνων κλασικών καπνών στη Σοβιετική Ενωση μετά από ένα περιπετειώδες «μυστικό» ταξίδι από το Παρίσι στη Μόσχα του προέδρου της συνεταιριστικής οργάνωσης Βασ. Υλαντζή και του γενικού διευθυντή της Νικ. Κολύμβα.

Το ταξίδι αυτό ήταν καθοριστικής σημασίας για τις εξαγωγές των ελληνικών καπνών, για το οποίο σε τίποτε δεν βοήθησε τους εκπροσώπους της ΣΕΚΕ η ελληνική πρεσβεία στη Μόσχα, την οποία επισκέφθηκαν, για να εισπράξουν την παρατήρηση ότι είναι μάταιη κάθε προσπάθεια για εμπορική συμφωνία με τη Μόσχα. Μετά από αυτήν τη συμφωνία, ωστόσο, η ΣΕΚΕ πέτυχε τα επόμενα χρόνια να ανοίξει τις αγορές της Πολωνίας, της Ουγγαρίας και της Τσεχοσλοβακίας.

Οι εξαγωγές καπνών γίνονταν με την ανταλλαγή τρακτέρ και άλλων μηχανημάτων.

Το 1953, ο Σπύρος Μαρκεζίνης, υπουργός Συντονισμού στην κυβέρνηση Αλέξ. Παπάγου, σχεδίαζε ένα ταξίδι στη Μόσχα, που θεωρούσε ότι «θα αποτελούσε ένα οικονομικό και πολιτικό άνοιγμα προς τη Σοβιετική Ενωση», αλλά, όπως έγραψε ο ίδιος: «Ο Α. Παπάγος δεν συνεφώνησε με το ταξίδι εκείνο στη Μόσχα. Ηταν φανερό ότι δεν μπορούσε να υπερβεί το παρελθόν, καίτοι είχε δεχθεί αρχικώς τη θεωρία μου. Τον είχε επηρεάσει πολύ ο υποστράτηγος Αλ. Νάτσινας: “Ενα ρωσικό τρακτέρ να διαφημίσω στη Λάρισα, δεν μπορώ να σας υποσχεθώ ότι θα ελέγξω την κατάσταση” είχε πει στον Παπάγο ο αρχηγός της ΚΥΠ. Ετσι στην εποχή εκείνη επετεύχθη απλώς για πρώτη φορά οικονομική συμφωνία μεταξύ των δύο χωρών απολύτως περιορισμένης εκτάσεως, αλλά θα χαθούν μεγάλες πιστώσεις» (Σπ. Β. Μαρκεζίνη «Σύγχρονη Πολιτική Ιστορία της Ελλάδος», τόμος τρίτος, 1952-1975, σελ. 45). Η οικονομική συμφωνία υπεγράφη στις 28 Ιουλίου 1953.

Η δεύτερη απόπειρα για οικονομικό άνοιγμα έγινε από τη σοβιετική πλευρά. Στις 28 Ιουνίου 1956 ήρθε για ανεπίσημη τριήμερη επίσκεψη στην Αθήνα ο υπουργός Εξωτερικών της Σοβιετικής Ενωσης, Ντιμίτρι Σεπίλοφ, και είχε συνομιλίες με τον πρωθυπουργό Κων. Καραμανλή και τον υπουργό Εξωτερικών Ευάγγ. Αβέρωφ.

Στις σχετικές ανακοινώσεις μετά τις συνομιλίες γινόταν αναφορά για τις διαθέσεις των δύο χωρών να αναπτύξουν φιλικές σχέσεις. Το σημαντικό στοιχείο της επίσκεψης Σεπίλοφ δεν αποκαλύφθηκε τότε, αλλά 37 χρόνια αργότερα, το 1993, όταν δημοσιεύθηκε το Αρχείο Καραμανλή.

Στον δεύτερο τόμο (σελ. 112-117) μετά την εκτενή αναφορά στις συνομιλίες με τον Σοβιετικό υπουργό, σημειώνεται: «Η μεταγενέστερη ιστορική έρευνα θα αποκαλύψει ότι κατά την επίσκεψή του ο Σοβιετικός υπουργός επιχείρησε ένα πρώτο σημαντικό “άνοιγμα” προς την Ελλάδα, με αφετηρία την προσφορά για τη χορήγηση δανείου και την απορρόφηση των αγροτικών ελληνικών προϊόντων. Η ελληνική κυβέρνηση, παρά την επιθυμία της να διευρύνει τις εμπορικές και οικονομικές σχέσεις της με τις χώρες τις Ανατολικής Ευρώπης, αντιμετώπισε τις σοβιετικές προτάσεις με έκδηλη αυτοσυγκράτηση, συνεκτιμώντας τις πολιτικές παραμέτρους. Το περιεχόμενον των εισηγήσεων του Ντ. Σεπίλοφ δεν αφέθηκε, μετά από συμφωνία των δύο πλευρών, να διαρρεύσει στον Τύπο».

Την ίδια χρονιά (1956) ελληνική κοινοβουλευτική αντιπροσωπεία επισκέφθηκε τη Μόσχα. Ο πρόεδρος του Ανώτατου Σοβιέτ Βοροσίλοφ, τον οποίο επισκέφθηκαν οι Ελληνες βουλευτές, τους είπε: «Φέρετε τα καπνά σας και πάρετε τα ιδικά μας προϊόντα, που θα έχετε ανάγκην».

Η κυβέρνηση του Κων. Καραμανλή, φοβούμενη προφανώς τις αμερικανικές αντιδράσεις, δεν ανταποκρίθηκε στο σοβιετικό άνοιγμα για την απορρόφηση των ελληνικών αγροτικών προϊόντων, που έμειναν αδιάθετα, με αποτέλεσμα οι αγρότες να εγκαταλείψουν την ύπαιθρο και να πάρουν τον δρόμο της μετανάστευσης, στερώντας τη χώρα από το πιο παραγωγικό ανθρώπινο δυναμικό της.

Ευτυχώς, το «άνοιγμα» συνεχίστηκε, παρά τις κυβερνητικές και ξένες αντιδράσεις, από το αγροτικό συνεταιριστικό κίνημα με πρωτοβουλίες του ηγέτη του Αλέξ. Μπαλταζή. Πέτυχε το κίνημα το 1959 να ανοίξει τις ανατολικές αγορές των σοσιαλιστικών χωρών, με τις οποίες η Ελλάδα δεν είχε διπλωματικές σχέσεις.

Μπαίνει και για σήμερα το ερώτημα: το «ανήκομεν εις την Δύσιν» θα συνεχίσει να εμποδίσει τα ανοίγματα της χώρας προς κάθε κατεύθυνση;