Ενημέρωση με θεατρική διάθεση

Οι «απλοί» άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν τις δύσκολες έννοιες. Οι πολύπλοκες φιλοσοφικές και πολιτικές ή άλλες ιδέες δεν απευθύνονται στον μέσο άνθρωπο. Άλλωστε, δεν έχει χρόνο να διαβάσει «δύσκολα» βιβλία, αγωνίζεται για το μεροκάματο και, κουρασμένος καθώς είναι, δεν θέλει να βαρύνει κι άλλο από την ήδη δυσχερή πολιτική, κοινωνική και οικονομική κατάσταση.

Οι σοβαρού περιεχομένου ιδέες καλό θα είναι να συζητιούνται μεταξύ ειδικών, σε ιδιωτικούς χώρους, όπου όλοι καταλαβαίνουν όλους και τίποτα δεν χρειάζεται επεξήγηση μεταξύ των συζητητών. Στους «απλούς» και «πολλούς» πρέπει να τα δίνεις όλα απλά –βλέπε, μασημένα και χωρίς κόκαλα– και με ευχάριστο τρόπο για να μην τους κουράζεις.

Δυστυχώς, αυτή η «γραμμή» φαίνεται να επικρατεί στην πλειονότητα των σύγχρονων μέσων ενημέρωσης, κυρίως στα ραδιοτηλεοπτικά, αλλά και στα ηλεκτρονικά, όπου όλα είναι θέαμα και ακρόαμα και η ουσία δίνει τη θέση της στις εντυπώσεις. Δεν αναφέρομαι φυσικά στους τίτλους των εφημερίδων, όπου με ελάχιστες λέξεις πρέπει να δώσεις την ουσία ενός ρεπορτάζ και για να μάθεις την είδηση σε βάθος πρέπει να διαβάσεις ολόκληρο το κείμενο – αλλά εφημερίδα σημαίνει κάτι άλλο: ότι έχεις τη διάθεση να πας λίγο πιο πέρα.

Το πρόβλημα έγκειται στη δομή και την περιγραφή της είδησης, κυρίως στην τηλεόραση. Πέρα από τα «παράθυρα» των δελτίων ειδήσεων, όπου μια σειρά από δημοσιογράφους-παρουσιαστές καλούνται να «ενημερώσουν» –στην πραγματικότητα να σχολιάσουν και όχι να πληροφορήσουν–, τελευταία ευδοκιμεί και ένα νέο είδος τηλεπαρουσιαστή: αυτού που κινείται με άνεση ανάμεσα στον ηθοποιό (κωμικό ή τραγικό, και με όλες τις αποχρώσεις που μπορούν να πάρουν οι όροι) και τον εκφωνητή ειδήσεων.

Ο ρόλος του ομολογουμένως δύσκολος και απαιτητικός, τουλάχιστον ώσπου να τον εμπεδώσει και να του γίνει δεύτερη φύση: οφείλει στη διάρκεια μιας ολόκληρης εκπομπής, ή στο δεκάλεπτο του σχολιασμού που του αναλογεί -η άποψή του κρίνεται πάντοτε βαρύνουσα-, να δώσει στους τηλεθεατές με «λαϊκή» γλώσσα και λέξεις-σηματωρούς να καταλάβουν την ουσία της είδησης. Προσοχή, όμως: χωρίς να κουράσουν τα ήδη ταλαιπωρημένα μυαλουδάκια τους με «σκοτεινές», «αμφιλεγόμενες» ή «ασαφείς» έννοιες.

Ετσι για παράδειγμα, κάθε δημόσιος υπάλληλος είναι εξ ορισμού τεμπέλης ή διεφθαρμένος, κάθε διαδηλωτής με ζακέτα με κουκούλα είναι δυνάμει ταραχοποιός, όποιος αμφισβητεί την καθεστηκυία τάξη είναι «αναρχικός» κ.ο.κ.

Καμία απόχρωση ανάμεσα στο απόλυτο μαύρο και το καθάριο λευκό· κανένα άλλο χρώμα, κανένα άλλο άρωμα. Φυσικά, οι τηλεθεατές είναι εξ ορισμού «απλοί», «συνηθισμένοι» πολίτες-νοικοκύρηδες, «μέσης» ευφυΐας, «μεσαίας» αντοχής, οικονομικής, κοινωνικής και μορφωτικής κατηγορίας, άρα ανάλογο οφείλει να είναι και το περιεχόμενο των ειδήσεων που τους παρέχονται.

Εντάξει, ο ταλαντούχος τηλεδημοσιογράφος μπορεί να του προσδώσει και μια «τσαχπινιά» –ταράχτηκα πραγματικά όταν είδα κάποιον που λίγο έλειψε να κάνει και μια χορευτική στροφή γύρω από τον εαυτό του προσπαθώντας να δώσει έμφαση στα λεγόμενά του. Αλλά έτσι γίνεται το ρεπορτάζ λίγο πιο ενδιαφέρον και θα τους κρατήσει μπροστά στην οθόνη. Ισως σκεφτούν: «Μα τι ωραία τα λέει…».

Οι κατηγοριοποιήσεις θεωρούνται παραγωγικές, διότι λύνουν προβλήματα: λιγότερος κόπος, «πατενταρισμένη» παρουσίαση, ομοιομορφία (σε κάθε επίπεδο) –αλλά μήπως και προπαγάνδα; Πολλοί οι κίνδυνοι και οι παγίδες. Η ανεπαρκής ενημέρωση είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Το κυρίως σώμα του, όμως, είναι ότι έτσι υποσκάπτεται η δημοκρατία στην ουσία της, που είναι ο σεβασμός των βασικών ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων, η ελεύθερη διακίνηση των ιδεών.

Το πονηρό κλείσιμο του ματιού του κυρίου Χ, με τα μοντέρνα ρούχα και το... τρέντι κούρεμα, που «αστειεύεται» ειρωνευόμενος την αγωνιστικότητα των φοιτητών ή το βαρύγδουπο ύφος του κυρίου Ψ, που με μια σειρά από κοινοτοπίες κατακεραυνώνει τους διεφθαρμένους ανά κατηγορία, σε τίποτα δεν έχουν να κάνουν με τη δουλειά του δημοσιογράφου –τουλάχιστον αυτού που κάθε μέρα ελέγχει τον εαυτό του για το πόσο ειλικρινής και αντικειμενικός είναι.

Και δουλειά του είναι η ενημέρωση, η οποία με τη σειρά της συνεπάγεται καλύτερη δημοκρατία και ουσιαστική ελευθερία. Αλλά οι απλοποιήσεις και η ισοπέδωση βλάπτουν ανεπανόρθωτα. Γι’ αυτό και η δημοκρατία δεν είναι εύκολο πράγμα.