Η συμφωνία της μοίρας

Οι περισσότεροι έχουμε ακούσει, έστω μία φορά, κάποιο απόσπασμα από την 5η Συμφωνία του Μπετόβεν. Ακόμη και αν στο μυαλό μας δεν είναι τίποτα περισσότερο από μερικές νότες με επική δυναμική και επιβλητικό ρυθμό, ακόμη και αν είναι το μόνο πράγμα που «γνωρίζουμε» από κλασική μουσική, η ουβερτούρα της 5ης Συμφωνίας είναι κάτι γνωστό, κάτι δικό μας. Οι γνωρίζοντες λένε πως είναι μεταξύ των πλέον αναγνωρίσιμων έργων της κλασικής μουσικής, ενώ ο Βρετανός συγγραφέας Ε.Μ. Φόρστερ, στο έργο του «Επιστροφή στο Χάουαρντς Εντ», τη χαρακτηρίζει τον «πιο σαγηνευτικό ήχο που εισχώρησε ποτέ στην ακοή του ανθρώπου». Ακόμη και κάποιος χωρίς κλασική μουσική παιδεία –κι εγώ μέσα σ’ αυτούς– λίγο μετά την τρίτη ή τέταρτη νότα θα αναγνωρίσει πως πρόκειται για έργο του μεγάλου μουσουργού.

Την πρώτη φορά που άκουσα αυτό ακριβώς το μουσικό κομμάτι, την ουβερτούρα, και για δύο ή τρία λεπτά, δηλαδή όχι ολόκληρη, ήμουν πολύ μικρή –μάλλον μαθήτρια Δημοτικού. Θυμάμαι πως αισθάνθηκα κάτι σαν ταραχή, ένα ανάμικτο συναίσθημα μεταξύ φόβου και θαυμασμού. Σαν να χτύπησε ξαφνικά κεραυνός και να φώτισε εξαίσια την ατμόσφαιρα, ενώ η βροντή που επακολούθησε τρόμαξε τα αυτιά μου, παρ’ όλο που ο πραγματικός κίνδυνος είχε πια φύγει. Πέρασε πολύς καιρός πριν μάθω λεπτομέρειες για το έργο ολόκληρο, πως ονομάζεται 5η Συμφωνία, αλλά και Συμφωνία της Μοίρας ή Συμφωνία της Νίκης, και ακόμη περισσότερος πριν το ακούσω ολόκληρο –και τα τέσσερα μέρη του. Οσο για να το καταλάβω, να το κάνω δικό μου, τουλάχιστον μια δεκαετία.

Η επίδραση του έργου αυτού, όμως, υπήρξε καταλυτική. Η δυναμική εισαγωγή, τα ήπια μελωδικά μέρη του, το γεμάτο θρίαμβο φινάλε με κάνουν να επιστρέφω τακτικά σ’ αυτό. Ο ίδιος ο συνθέτης, για να το περιγράψει, έλεγε στον γραμματέα του, Αντον Σίντλερ, πως «έτσι χτυπάει την πόρτα η μοίρα». Πιθανότατα να είχε δίκιο. Η 5η Συμφωνία γράφτηκε την εποχή που ο Μπετόβεν άρχισε να χάνει την ακοή του, αλλά και την περίοδο που σηματοδότησε μια μεγάλη αλλαγή στη δημιουργία του.

Για μένα έγινε η αφορμή να ψάξω λίγο παραπάνω και να σκύψω σε αυτό το μυστήριο που λέγεται λόγια μουσική, που κρύβει μέσα της –όπως κάθε είδος γνήσιας δημιουργίας– ένα δείγμα από την ψυχή του καλλιτέχνη. Πρόκειται γι’ αυτό το τόσο δα κομματάκι που απλώνεται σαν νήμα, κινείται αργά αλλά δυναμικά, ώσπου να βρει και να αγκιστρωθεί στο κατάλληλο σημείο της δικής μας.

Οσο περισσότερο έψαχνα τόσο βαθύτερα βυθιζόμουν στην ιστορία του συνθέτη: στο προσωπικό του δράμα να είναι μουσικός και να μην μπορεί ο ίδιος να απολαύσει τη μουσική, στην πολιτική και ιστορική περίοδο που έζησε (Ναπολεόντειοι Πόλεμοι), στη δυστυχισμένη προσωπική και κοινωνική ζωή του, συνέπεια της προβληματικής ακοής και της κακής υγείας (έπασχε από κάποια αυτοάνοση ασθένεια). Δεν παντρεύτηκε ποτέ, ούτε απέκτησε παιδιά. Εκανε το σφάλμα να ερωτευτεί γυναίκες αριστοκρατικής καταγωγής, οι οικογένειες των οποίων τον έκριναν ακατάλληλο λόγω κατώτερης κοινωνικής θέσης.

Αναζητώντας τον Μπετόβεν, ανακάλυψα κι άλλα αριστουργήματα –την 6η και την 9η Συμφωνία, τη Σονάτα του Σεληνόφωτος και άλλα. Και μετά «συναντήθηκα» με άλλους συνθέτες, όπως ο Τσαϊκόφσκι και ο Σιμπέλιους και μένουν για το μέλλον τόσο πολλοί ακόμη. Παραμένω αμαθής…

Δυστυχώς, δεν έχω μουσικές γνώσεις. Οι ζωγραφισμένες νότες στο χαρτί μού φαίνονται σαν τα κινέζικα ιδεογράμματα ή το ινδικό αλφάβητο, που δεν μοιάζει καθόλου με όλα όσα γνωρίζω και πιθανότατα είναι δύσκολο να μάθω. Ωστόσο, έχω ξυπνήσει σιγοτραγουδώντας ένα λαϊκό τραγούδι που… θυμήθηκα ενώ κοιμόμουν, έχω αποκοιμηθεί νανουρισμένη από κάποια μελωδία, έχω παρακινηθεί από ένα μουσικό έργο. Τέλος, έχω συγκινηθεί από τη δύναμη που προσδίδει σε μια κινηματογραφική ταινία η μουσική που τη συνοδεύει. Ισως γι’ αυτό θαυμάζω τους μουσικούς, λόγιους και κλασικούς, λαϊκούς και αυτοδίδακτους, παλιούς και νέους –γιατί κατέχουν, δημιουργούν και αναπαράγουν αυτό το θαύμα.