Το ω της ορκωμοσίας

Θα έλεγε κανείς πως ένας πολιτευόμενος, ιδίως όταν είναι άριστος (και, κατά μείζονα λόγο, Αρίστος), πρέπει να δίνει σημασία και σε λεπτομέρειες, όπως η ορθογραφία. Πάντως, το λάθος αυτό, όπως και το δίδυμο με τη *συνομωσία (αντί συνωμοσία), είναι πολύ συχνό. Πώς όμως προέκυψε το ωμέγα της ορκωμοσίας;

Η ορκωμοσία, λέξη αρχαία, παράγεται από το ουσιαστικό ορκωμότης και αυτό από τη φράση όρκον ομόσαι, δίνω όρκο (από το ρήμα όμνυμι, σημερινό ομνύω). Ωμέγα δεν υπάρχει εδώ, όμως σε πολλές αρχαίες σύνθετες λέξεις παρατηρείται το φαινόμενο της «έκτασης κατά τη σύνθεση», δηλαδή το βραχύ φωνήεν γίνεται μακρό: έτσι προέκυψε η ορκωμοσία, καθώς και λέξεις όπως επώδυνος (ενώ οδύνη), χρυσωρυχείο (ενώ ορύσσω), ανώμαλος (ενώ ομαλός), επώνυμο (ενώ όνυμα, όνομα).

Η ίδια έκταση παρατηρείται και με άλλα φωνήεντα, κι έτσι έχουμε λέξεις όπως «ανηλεής» (ενώ έλεος), ευήκοος (ενώ ακούω), συνήγορος (ενώ αγορεύω), υπήνεμος, κατηγορώ κτλ. Τον νόμο της «έκτασης κατά τη σύνθεση» τον διατύπωσε ο Γερμανοελβετός γλωσσολόγος Ιάκωβος Βακερνάγκελ (1853-1938). Η έκταση γινόταν όταν η πρώτη λέξη τελείωνε σε φωνήεν και η δεύτερη άρχιζε από φωνήεν, για να μην υπάρχει χασμωδία, αλλά κατ’ αναλογία εφαρμόστηκε και σε μερικές άλλες περιπτώσεις.

Βέβαια, οι λαϊκές λέξεις κρατάνε τον δικό τους τρόπο σύνθεσης γι’ αυτό και έχουμε βαριακούω αλλά βαρήκοος, ανελέητος αλλά ανηλεής. Αντίθετα, στις νεότερες λόγιες λέξεις που φτιάχνονται πάνω στο πατρόν των αρχαίων, ο νόμος του Βακερνάγκελ θεωρείται ότι ισχύει. Για τον λόγο αυτό γράφουμε «ημιώροφος», παρόλο που η λέξη αυτή δεν είναι αρχαία, επειδή παραδίδονται στα αρχαία οι λέξεις τριώροφος και πολυώροφος. Βέβαια, εξακολουθούμε να μένουμε σε ορόφους.

Στη σημερινή γλώσσα, που δεν κάνει διάκριση ανάμεσα σε μακρά και βραχέα φωνήεντα, το αρχαίο αυτό φαινόμενο πράγματι φαίνεται παράξενο· όπως και σε άλλες περιπτώσεις, τις δύσκολες αυτές λέξεις, που ορθογραφούνται κατά τρόπο εκ πρώτης όψεως περίεργο, τις μαθαίνουμε απ' έξω. Ευτυχώς που υπάρχουν στις μέρες μας οι αυτόματοι διορθωτές ορθογραφίας, για να μας βγάζουν ασπροπρόσωπους.

Φυσικά, ένας πολιτικός δεν κρίνεται από τις ανορθογραφίες του -και μακάρι το ω της ορκωμοσίας να ήταν το βαρύτερο σφάλμα του κ. Δοξιάδη. Φαίνεται όμως πως υπήρχαν πολύ σοβαρότεροι λόγοι για τους οποίους παραιτήθηκε τόσο γρήγορα. Και αναρωτιέμαι: ένας πρωθυπουργός που δεν θέλει ή δεν μπορεί να ελέγξει στοιχειωδώς το ιστορικό των συνεργατών του, με ποιο ηθικό έρεισμα κραδαίνει την παντιέρα της αξιολόγησης επί δικαίους και αδίκους;