Ζιγκ-Ζαγκ

Μέσα στην τρεχάλα το ξέχασα κι εγώ, ο μεθυσμένος μηχανοδηγός τους: είχαν και τα «Δρομο-λόγια» γενέθλια, τα πρώτα τους, την περασμένη εβδομάδα! Μία παράξενη, ιδιόρρυθμη, ιδιότροπη στήλη - ακόμα και για μένα που τη γράφω.

Πράγμα λογικό, καθώς συνήθως συντάσσεται απνευστί, «μια κι έξω», τα απογεύματα της Παρασκευής, με τον Βουλέλη και τους υλατζήδες στο κατόπι μου.

Και που πολλές φορές γι' αλλού ξεκινάει κι αλλού καταλήγει, έτσι όπως μπλέκονται εντός της -εντός μου- η επικαιρότητα με την Ιστορία, η λογοτεχνία με τη «στεγνή» δημοσιογραφική αφήγηση, η αντίληψη με τη μνήμη, η νόηση με το θυμικό, το σαλόνι με το αλώνι...

«Τώρα γιατί το έγραψες αυτό, πού κολλάει;», με ρώτησε με γνήσια περιέργεια η Βίκυ την προηγούμενη εβδομάδα, που θυμήθηκα τον Ράιλι, τον «Ασο των Κατασκόπων».

Και είχε δίκιο· τόσα καυτά θέματα «τρέχουν», ποιος ασχολείται με έναν σπιούνο, έστω και κορυφαίο, που εκτελέστηκε πριν από ενενήντα χρόνια;

Δεν θα ήταν καλύτερα να γράψω κάτι πιο επίκαιρο, πιο «φρέσκο» -π.χ. για τις αμερικανικές εσωκομματικές εκλογές και τις μάχες για το χρίσμα, που ήταν και η πρώτη επιλογή μου για τη στήλη της περασμένης εβδομάδας;

Σε ένα «κανονικό» δημοσιογραφικό κείμενο, άλλωστε, το πρώτο κριτήριο είναι η επικαιρότητα. Εδώ όμως, σε αυτή τη γωνιά, προηγούνται άλλες παράμετροι.

Εκεί που διάβαζα τη νύχτα της Πέμπτης για τη Χίλαρι και τον Τραμπ, που λέτε, έπεσα σε ένα εγγλέζικο site πάνω σε μια μικρή υποσημείωση για την εκτέλεση του Ράιλι, δίπλα δίπλα με μια τεράστια διαφήμιση για το «Spectre», την τελευταία ταινία του Τζέιμς Μποντ.

Τον Μποντ, φυσικά, τον ξέρουν όλοι, κι ας είναι ανύπαρκτος, μια καρικατούρα. Τον Ράιλι, κανείς.

«Μποντ; Ποιος Τζέιμς Μποντ;» αναρωτήθηκα. Και θυμήθηκα τον εαυτό μου, μικρό παιδί ακόμα, να ανοίγω κρυφά από τους γονείς μου μαύρα μεσάνυχτα την τηλεόραση για να δω τον νεαρό, αλλά απίστευτα cool Σαμ Νιλ να υποδύεται τον ορίτζιναλ «Ασο των Κατασκόπων» στην καταπληκτική ομώνυμη βρετανική νουάρ μίνι-σειρά...

Από αυτό το «φλασάκι», τη μνήμη την παιδική, ξεπήδησε η συγκεκριμένη στήλη: άλλες φορές μπορεί να είναι μια ατάκα στη σύσκεψη ή στο τμήμα, ένα «θαμμένο» ειδησάριο στην Guardian ή την El Pais, μια φωτογραφία μέσα στις χιλιάδες που βλέπω κάθε μέρα.

Είναι όμως και κάτι πιο βαθύ, πιο προσωπικό, που με σπρώχνει ώρες ώρες σε τέτοια ζιγκ-ζαγκ, που δικαίως μοιάζουν «ξεκούδουνα» για έναν αμύητο.

Ποτέ δεν πίστεψα, βλέπετε, στον μύθο των «μεγάλων ανδρών»: κανένας άνθρωπος, όσο ισχυρός κι αν είναι, όσα χρήματα και πόρους κι αν διαθέτει, δεν μπορεί να κινήσει μόνος του τις μυλόπετρες της Ιστορίας, ούτε να προβλέψει με ακρίβεια τις χαοτικές συνέπειες των πράξεών του.

Δείτε πόσα λάθη κάνουν οι Δυνατοί, πόσο έξω πέφτουν στις (σπανίως) «αυτο-εκπληρούμενες προφητείες» τους.

Γι' αυτό πίστευα ανέκαθεν στη «δομική» Ιστορία -την Ιστορία που προσπαθεί να εξηγήσει τα γεγονότα διαλεκτικά, μέσα από τις ενέργειες και τις συγκρούσεις των ανθρώπινων ομάδων, είτε αυτές είναι τάξεις είτε έθνη-κράτη είτε αυτοκρατορίες.

Από την άλλη μεριά όμως, πρέπει να παραδεχτώ πως αν κάτι με σαγηνεύει πραγματικά στην Ιστορία, είναι ακριβώς οι μικρές, «ανώνυμες» υποσημειώσεις της -αυτά τα φοβερά εναλλακτικά «αν δεν, τότε τι;», που στοιχειώνουν τη φαντασία.

Τι θα είχε γίνει αν ο Ράιλι, και όχι η Κάπλαν πυροβολούσε τον Λένιν; Η αν τον χειμώνα του 1941 ο άλλος υπερ-κατάσκοπος του περασμένου αιώνα, ο Ρίχαρντ Ζόργκε, δεν ενημέρωνε εγκαίρως τον Στάλιν ότι οι Ιάπωνες δεν επρόκειτο να επιτεθούν στην Απω Ανατολή, επιτρέποντας έτσι στον Σοβιετικό «Πατερούλη» να μεταφέρει τις σιβηριανές μεραρχίες στη Δύση και να αποκρούσει τους σιδερόφραχτους Γερμανούς μπροστά από τη Μόσχα;

Τι θα γινόταν αν ο (ανώνυμος) καπετάνιος του γερμανικού υποβρυχίου κατάφερνε να καταστρέψει τη συσκευή κωδικοποίησης Enigma πριν πέσει στα χέρια των Βρετανών;

Ή αν οι αυτοκρατορικοί χωροφυλάκοι κατάφερναν να αφοπλίσουν έγκαιρα τον «άβγαλτο» Πρίντσιπ πριν δολοφονήσει τον Αυστριακό αρχιδούκα και τη σύζυγό του στο Σεράγεβο και πυροδοτήσει τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο;

Κι αν ο τρελός που πυροβόλησε πριν από δύο δεκαετίες τον Σόιμπλε είχε σημαδέψει πιο καλά, θα υπήρχαν σήμερα τα ίδια μνημόνια για τους Νότιους, θα ήταν το ίδιο σκληρά και ανηλεή;

Τόσα και τόσα «αν», τόσα παράλληλα ιστορικά σύμπαντα, τόσα «μικρά» γεγονότα, που περνάνε απαρατήρητα κι όμως κουβαλάνε μέσα τους, σαν σπόροι, κόσμους ολόκληρους. Και που με καμιά δύναμη δεν πρόκειται ποτέ να χωρέσουν σε μισή σελίδα εφημερίδας.