Μνημείο ζητά επιγραφή

Οταν έπεφτε επιδημία στην Αθήνα, κατά την Τουρκοκρατία, οι κάτοικοι έπαιρναν αψεγάδιαστα, δίδυμα μοσχάρια, τα έζευαν σε αλέτρι και πάνω του έβαζαν ένα ασημένιο καζάνι. Με αυτά έκαναν τρεις φορές τον κύκλο της μολυσμένης περιοχής (μαγικός κύκλος), μαζεύοντας, από τα σπίτια αυτών που είχαν αρρωστήσει, κυρίως κλωστές ρούχων, τσόφλια αυγών, κομμάτια χαρτιού, μετάλλου, καρπών κ.λπ.

Αυτά που μάζευαν τα τοποθετούσαν μέσα στο ασημένιο καζάνι, μαζεύοντας συμβολικά το κακό. Επειτα έσφαζαν κι έθαβαν τα μοσχάρια, το αλέτρι και το καζάνι με όσα είχε μέσα, σε έναν λάκκο που είχαν ανοίξει επί τούτου. Στο τέλος τα σκέπαζαν με χώμα και από πάνω έβαζαν μια κολόνα, για να πατάει το κακό και να το κρατάει εκεί θαμμένο, μακριά από την πόλη!

Με τον πρώτο λοιμό στην Αθήνα, το 1789, στήθηκε το πρώτο κολονάκι, στην οδό Μισαραλιώτου, στο Κουκάκι. Το 1792 στήθηκε το δεύτερο κολονάκι στην οδό Πειραιώς. Καταστράφηκε το 1835, όταν έφτιαχναν τον δρόμο οι Γερμανοί. Τότε, λέγεται ότι, συνέβησαν διάφορα δυσάρεστα στην Αθήνα, επειδή με την καταστροφή του απελευθερώθηκε το κακό!

Το τρίτο κολονάκι στήθηκε στην Δεξαμενή, στο Κολωνάκι, απ’ όπου πήρε και η συνοικία το όνομά της. Οι κολόνες αυτές θεωρούνταν φύλακες της υγείας της πόλης αλλά είχαν και ιαματική δύναμη. Γι’ αυτό και οι άνθρωποι πήγαιναν κι «έδεναν» σε αυτές τις αρρώστιες τους. Ο τρόπος των νεοελλήνων να στήνουν τα κολονάκια τους μας συνδέει με έθιμα και δοξασίες των αρχαίων (αψεγάδιαστα δίδυμα μοσχάρια για θυσία, μαγικός κύκλος, ζωοθυσία…).

Ενα πρωί, τον Ιούνιο του 1993, με ειδοποίησαν ότι έπαιρναν το κολονάκι του Κουκακίου! Ηταν εκεί αρχαιολόγος που επέβλεπε και εργάτες που έσκαβαν για να το βγάλουν από τη θέση του, γιατί, λέει, ήταν επικίνδυνο για τους οδηγούς, αφού βρισκόταν πάνω στον δρόμο, δίπλα στο πεζοδρόμιο! Διαπληκτιστήκαμε. Τους ενημέρωσα για την ιστορία των κολονακίων και τους τόνισα ότι έγραψαν γι’ αυτά ο Ν. Πολίτης, ο Δ. Καμπούρογλου κ.ά.

Από λαογραφία δεν είχαν ιδέα! Πίστευαν ότι είναι ένας ρωμαϊκός κίονας που… ξεστράτισε από παρακείμενο ρωμαϊκό λουτρό του 2ου αι. μ.Χ. «Και γιατί πάνω από το ρωμαϊκό λουτρό επέτρεψαν να χτιστεί πολυκατοικία, ενώ αυτόν τον άφησαν στην άκρη του δρόμου;» ρώτησα.

Για καλή μου τύχη, πέρασε από κει ρεπόρτερ της εφημερίδας «Ελευθεροτυπία». Του είπα: «Αν θέλετε να τσεκάρετε ότι όσα λέω είναι αλήθεια, ρωτήστε τον λαογράφο δρα Γιώργο Αικατερινίδη, στο Κέντρο Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών».

Ο ρεπόρτερ τράβηξε φωτογραφίες από τον ξεριζωμό της κολόνας, επισκέφθηκε τον δρα Γ. Αικατερινίδη, ενημερώθηκε επισήμως, και η εφημερίδα «Ελευθεροτυπία» αφιέρωσε έξι σελίδες, στο ένθετο περιοδικό της, στο κολονάκι του Κουκακίου, με μπόλικο φωτογραφικό υλικό από τον ξεριζωμό του. Το πρώτο δημοσίευμα ακολούθησε δεύτερο.

Αυτή τη φορά, στην εγκυκλοπαίδεια «Μπριτάνικα», όπου ο λαογράφος δρ Γ.Ν. Αικατερινίδης έγραψε στο λήμμα «τέλεσμα», μεταξύ άλλων και για το κολονάκι του Κουκακίου και ότι το αφαίρεσαν από τη θέση του τον Ιούνιο του 1993.

Μετά την τόση δημοσιότητα, η Εφορεία Αρχαιοτήτων ευαισθητοποιήθηκε. Συντήρησε, συμπλήρωσε και επανατοποθέτησε το κολονάκι σε τριγωνική πλατεΐτσα, λίγα μέτρα μακριά από την αρχική του θέση. Μόνο που κάτω και δίπλα του, έβαλε την «επεξηγηματική» ταμπέλα «Ρωμαϊκός κίων»!

Με τον τρόπο αυτό διόρθωσε εν μέρει το λάθος της, αλλά δεν μπόρεσε να εξηγήσει για ποιο λόγο αυτός ο κιονίσκος αφαιρέθηκε από τους νεοέλληνες προγόνους μας από το ρωμαϊκό λουτρό στο οποίο αρχικά ανήκε και τοποθετήθηκε στη θέση όπου τελικά βρέθηκε.

Θα πρέπει να βάλουν στη θέση της λακωνικής ταμπέλας, μία πινακίδα που θα μιλά τόσο για την πρώτη όσο -και σημαντικότερο- για τη δεύτερη χρήση του κίονα και για τη σημασία του ως φύλακα της υγείας της πόλης.

Μία τέτοια κίνηση που θα συνέδεε το αρχαίο με το νεότερο, το παλιό με το σύγχρονο, θα ζωντάνευε την ιστορία της πόλης μας, ώστε να τη γνωρίσουμε και να την αγαπήσουμε ακόμα περισσότερο εμείς και τα παιδιά μας.