Για να κατανοήσει κανείς το πλαίσιο των σφαγών στην παραλιακή ζώνη της Συρίας, θα πρέπει πρώτα απ’ όλα να καταλάβει ακριβώς αυτό: ότι τα πάντα, ακόμη (ή και ιδίως) τα χειρότερα εγκλήματα, τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, οι γενοκτονίες, δεν λαμβάνουν χώρα σε κενό αέρος και πραγματικότητας αλλά –αναγκαστικά– τίθενται σε ένα συγκεκριμένο χωροχρονικό, ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο.
Εκτός του πλαισίου αυτού, τα γεγονότα αποκτούν μια ανιστορική μορφή, που καθιστά συγχρόνως δύσκολο και εξαιρετικά απλό να ερμηνευθούν. Δηλαδή δύσκολο γιατί λείπουν τα απαραίτητα εργαλεία ανάλυσης και, ταυτόχρονα, εξαιρετικά απλό γιατί είναι αναγκασμένος κανείς να καταφύγει σε γενικεύσεις –περί φυσικών χαρακτηριστικών βαρβαρότητας των θυτών, περί προαιώνιας τάσης προς το εγκληματείν, περί πλήρους αδυναμίας αντίδρασης των θυμάτων κ.λπ.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο περιορισμός της ματιάς μας αποκλειστικά και μόνο στις θανατώσεις χριστιανών –όσο λογική και θεμιτή και να φαίνεται– περιπλέκει ακόμη περισσότερο τα πράγματα και δεν μας αφήνει να καταλάβουμε τη διαδικασία δόμησης του νέου συριακού καθεστώτος.
Την ίδια σύγχυση προκαλεί η απόλυτη πεποίθηση ότι η νέα ηγεσία της χώρας λειτουργεί και θα λειτουργεί συνεχώς ως ενεργούμενο της Τουρκίας, αλλά και η απόρριψη των ανθρώπων αυτών ως ανεγκέφαλων τζιχαντιστών, που έχουν και θα έχουν στο μυαλό τους μόνο την εξόντωση των Χριστιανών.
Σφαγές τέτοιου είδους και τέτοιας έκτασης λαμβάνουν συνήθως δύο μορφές: είτε αυτήν της οργανωμένης εκστρατείας εξόντωσης αντιπάλων, μειονοτικών ομάδων και στόχων (πολλές φορές γνωστών από πριν), είτε αυτήν της έκρηξης βίας στην οποία μπορεί να συμμετέχουν οργανωμένα στρατιωτικά και αστυνομικά σώματα, παραστρατιωτικές πολιτοφυλακές ή και ο απλός κόσμος (όπως στην περίπτωση της γενοκτονίας της Ρουάντα). Το ελατήριο ή και το πρόσχημα μπορεί να είναι μια προσπάθεια ανακατάληψης ή αμφισβήτησης της εξουσίας ή μια στρατιωτική επιχείρηση εκκαθάρισης υπολειμμάτων του παλιού καθεστώτος.
Η έννοια της baqiya
Με όποιον τρόπο, όμως, και να προσπαθήσουμε να αναγνώσουμε τα γεγονότα, δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει το κεντρικό στοιχείο ενδιαφέροντος του νέου ισλαμιστικού καθεστώτος, που είναι η παραμονή του στην εξουσία.
Το στοιχείο αυτό, που στο φονταμενταλιστικό λεξιλόγιο ταυτίζεται με την έννοια της baqiya («παραμονή»), αποτυπώνεται στη μεθοδικότητα με την οποία κινείται, ειδικά στις διαπραγματεύσεις για την ενσωμάτωση στον ενιαίο συριακό στρατό των ενόπλων δυνάμεων των Κούρδων αλλά και των Δρούζων αλλά και στις συζητήσεις με τους Ρώσους για την παραμονή των στρατιωτικών τους βάσεων (ως αντάλλαγμα για την οποία ζητείται η απέλαση του Ασαντ).
Η μεθοδικότητα, βεβαίως, δεν αποκλείει τον δόλο στις μαζικές θανατώσεις. Αντιθέτως, τον μεγεθύνει, εντάσσοντάς τον στην ίδια τη λογική της διατήρησης της εξουσίας, και τον επεξηγεί, προβάλλοντας τις σφαγές ως αυτό που είναι, δηλαδή ως άλλος ένας κρίκος στην αλυσίδα της φατριαστικής πυραμίδας του τρόμου που είχε οικοδομήσει το μπααθικό καθεστώς.
Εξηγούμαι: ακολουθώντας την αποικιοκρατική λογική της εκμετάλλευσης του κατακερματισμού της κοινωνίας και της υποδούλωσής της μέσω της υποδαύλισης εθνικών, εθνοτικών, φυλετικών και θρησκευτικών ανταγωνισμών, η κυβέρνηση Ασαντ είχε συστηματικά υπονομεύσει κάθε προσπάθεια οικοδόμησης εθνικής συνείδησης, ενότητας και διάρρηξης των στεγανών που κρατούσαν χωριστά τις διάφορες ομάδες της χώρας. Στην κορυφή της πυραμίδας εξουσίας βρισκόταν η ευρύτερη οικογένεια Ασαντ. με τη φατρία της φυλής στην οποία ανήκε. Στο επόμενο στρώμα, οι Αλαουίτες, λίγο πιο κάτω οι υπόλοιπες θρησκευτικές μειονότητες, ακόμη πιο κάτω οι Κούρδοι και, στον πάτο της πυραμίδας, η σουνιτική πλειονότητα.
Πυραμίδα εξουσίας χθες και σήμερα
Οι διαφορετικές βαθμίδες της πυραμίδας χωρίζονταν μεταξύ τους από βαθιά δυσπιστία και μίσος –που είχαν καλλιεργηθεί εσκεμμένα ως μέσα διατήρησης του καθεστώτος Ασαντ.
Αξιολογώντας τις επιλογές του νέου συστήματος εξουσίας, θα πρέπει, βάσει των ανωτέρω, να αναλογισθούμε αν «συμφέρει» το νέο καθεστώς η αναπαραγωγή της πυραμίδας από την ανάποδη (αυτήν, δηλαδή, της πλειονότητας), αλλά και αν έχει τις ίδιες με τη φαμίλια Ασαντ δυνατότητες άσκησης τρόμου.
Σε ένα περιβάλλον όπου μέρος του συριακού στρατού θα είναι οπλισμένα και εμπειροπόλεμα σώματα Κούρδων και Δρούζων, που, τουλάχιστον για κάποιο χρονικό διάστημα, θα τελούν υπό την προστασία, αντιστοίχως, Αμερικανών και Ισραηλινών και όπου οι Ρώσοι εκδηλώνουν ήδη ενδιαφέρον για τη διατήρηση των στρατιωτικών τους βάσεων (στις οποίες έχουν καταφύγει χιλιάδες Αλαουίτες), αυτές οι δυνατότητες μοιάζουν κάπως πιο περιορισμένες.
Ακόμη πιο περιορισμένες θα μοιάζουν στην περίπτωση που το καθεστώς της Δαμασκού θα προσπαθήσει να λύσει τη δύσκολη εξίσωση των σχέσεων με τη δική του προστάτιδα δύναμη, την Τουρκία. Αλλά αν, από την άλλη μεριά, δεν καταφέρει να το κάνει, η προστασία θα γίνει ασφυκτική –προκαλώντας μεγάλα προβλήματα στο εσωτερικό και των δύο χωρών.
* Καθηγητής στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας