«Μαύρο Ηλιο» είχε ονομάσει η ψυχαναλύτρια Τζούλια Κρίστεβα την κατάθλιψη το μακρινό 1987. Ο τίτλος-εικόνα είχε εντυπωσιάσει τότε, καθώς αντανακλούσε τη δυνατότητα ορισμένων ανθρώπων –ανάμεσά τους πολλοί διάσημοι της λογοτεχνίας– να μεταβολίζουν τα δεινά της ψυχής σε έργα τέχνης. Ωστόσο, αν για μια μειονότητα η κατάθλιψη μοιάζει με «ήλιο που δυσκολεύεται να δύσει»(1), για την πλειονότητα η κατάθλιψη είναι μια μαύρη σκιά χωρίς φωταγωγό στην τέχνη ή την ίαση.
Πρόσφατη μελέτη (Global Burden of Disease, www.statista.com) αποκαλύπτει πως η Ελλάδα κατέχει τη δεύτερη θέση στην Ε.Ε. σε κατάθλιψη και άγχος, με 7 στα 10 άτομα να μη λαμβάνουν καμία βοήθεια. Συγχρόνως, η αυτοκτονία είναι η τέταρτη κύρια αιτία θανάτου στους νέους 19-30 ετών. Σε άλλη έρευνα της ΝΝ Hellas για τη μακροζωία («Οικονομικός Ταχυδρόμος», 12/12/2024) καταγράφεται ότι ενώ το 61% των ερωτηθέντων προσβλέπει σε μακροζωία, μόνο το 45% πιστεύει ότι θα φτάσει το προσδόκιμο ζωής (81 έτη).
Η Ελλάδα βρίσκεται επίσης πολύ χαμηλά στη χρηματοοικονομική ανθεκτικότητα, καθώς το 41% αμφιβάλλει αν θα έχει τα μέσα για να τα βγάλει πέρα, το 35% δηλώνει ότι διαθέτει αποταμιεύσεις μόνο για τρεις μήνες και μόλις το 15% πως μπορεί να αντιμετωπίσει απρόβλεπτες καταστάσεις, όπως μια ασθένεια ή αναπηρία. Επιβεβαιώνεται για άλλη μια φορά η συσχέτιση της ατομικής ψυχικής ευημερίας με την κοινωνικοοικονομική ευημερία. Μπροστά στο φαινόμενο της ραγδαίας επιδείνωσης της ψυχοκοινωνικής υγείας, ο περιφερειάρχης Αττικής Νίκος Χαρδαλιάς ανήγγειλε «πρωτοποριακή καμπάνια» με τον σημαίνοντα τίτλο «Ψυχή μου» και στόχο «να αφήσουμε πίσω μας τη σκοτεινή περίοδο της κατάθλιψης και να κοιτάξουμε ξανά τη ζωή με ελπίδα»(2). Ο τρυφερός τίτλος «Ψυχή μου» θα μπορούσε πράγματι να ακουστεί συγκινητικά «αγαπησιάρικος» αν η κυβέρνηση δεν είχε ψηφίσει τον εγκληματικό Νόμο 5129/2024, που προβλέπει την κατάργηση των δύο μεγαλύτερων ψυχιατρικών μονάδων (ΨΝΑ και ΨΝΘ), καθώς και επιτυχημένων θεραπευτικών προγραμμάτων απεξάρτησης (ΚΕΘΕΑ, 18ΑΝΩ κ.ά.), χωρίς σχεδιασμό για τα κέντρα πρόληψης και την περίφημη αποασυλοποίηση.
Η παράδοση των δημόσιων υπηρεσιών ψυχικής υγείας σε ιδιώτες και funds ποικίλων συμφερόντων είναι σύμφωνη με την πολιτική της Ε.Ε., που δεν φαίνεται να ανησυχεί ιδιαίτερα για το ότι οι λαοί της βυθίζονται στην κατάθλιψη προσφεύγοντας για συμβουλές όχι στους επαγγελματίες ψυχικής υγείας αλλά στο Διαδίκτυο. Η τάση σημειώνει ανοδική πορεία, όπως και η κατανάλωση αντικαταθλιπτικών, που στη χώρα μας αυξήθηκε κατά 248% μεταξύ 2010-2020 (ΟΟΣΑ). Οι φαρμακοβιομηχανίες τρίβουν τα χέρια τους και η κοινωνική ακινησία συμβαδίζει άριστα με δωρεάν(;) διαδικτυακά προγράμματα που επιμένουν πως αρκεί να χτίσεις μια καλή σχέση με τον εαυτό σου, να απομακρύνεις κάθε τοξικό Αλλο και το θαύμα θα γίνει.
Η αγάπη και το χαμόγελο, μαζί με τα απαραίτητα εγχειρίδια αυτοβελτίωσης και τις υπερβολές της θετικής ψυχολογίας, απενοχοποιούν τις πολιτικές ξεπουλήματος της δημόσιας υγείας, αφού οι ποικίλες ματαιώσεις προσδοκιών βιώνονται όχι ως συνέπεια κοινωνικοπολιτικών και οικονομικών μηχανισμών, αλλά ως προσωπική αποτυχία.
Ο,τι όμως εσωτερικεύεται ως προσωπική αποτυχία οδηγεί σε ακόμα μία απώλεια, την απώλεια της ατομικής αξιοπρέπειας και κατ’ επέκταση στην απομόνωση και τη ρήξη των κοινωνικών δεσμών.
Πόσο όμως μια καμπάνια, στην οποία τα μέσα ενημέρωσης και τα ΜΚΔ θα παίξουν αναμφίβολα τον ρόλο τους με το αζημίωτο, μπορούν να υποκαταστήσουν την απουσία μιας κοινοτικής δημόσιας πολιτικής με πραγματικά αποτελέσματα για όσους σέρνουν ψυχές και σώματα σε άθλια κέντρα υγείας ή διανύουν πολλά χιλιόμετρα για να συναντήσουν μία φορά τον χρόνο τον κατάλληλο γιατρό ή ψυχολόγο; Σε καμία περίπτωση δεν θα ήθελα να μαυρίσω την ψυχή σας χρονιάρες μέρες. Αλλωστε έρχεται το πρόγραμμα «Ψυχή μου» και είμαι σίγουρη πως, όταν θα έχουν πουλήσει τας ψυχάς των δούλων τους στον διάβολο του εμπορίου, δεν θα έχουμε τίποτα να φοβηθούμε. Ούτε καταθλίψεις και μελαγχολικές δυσθυμίες ούτε άγχος και burnout. Αλλωστε, όταν και το τελευταίο νοσοκομείο στη Γάζα βομβαρδίζεται χωρίς καμία διαμαρτυρία, καταλαβαίνουμε πως η κοινωνική απάθεια είναι η έκδηλη μορφή μιας κανονικοποιημένης εσωτερικής καταστολής κάθε αντίδρασης. Μια άυλη συνταγογράφηση για μια ολόκληρη κοινωνία που εναποθέτει τη σωτηρία εαυτών και αλλήλων στα θαύματα.
Ετσι και ο Χριστός που μόλις γεννήθηκε θα ξαναγεννηθεί του χρόνου και ο περιφερειάρχης μας θα μοιράσει δώρα ενσυναίσθησης σε καλαθάκια με τριαντάφυλλα και χαμόγελα. Ισως το μόνο πρόβλημα να είναι, παραφράζοντας τον Μπόρχες, πως, αν δεν μαθαίνεις ότι ούτε οι θαυματουργές σχέσεις ούτε τα δώρα παρέχονται δωρεάν, κινδυνεύεις να τυφλωθείς από τα ίδια τα τριαντάφυλλα.
* Ομότιμη καθηγήτρια Κοινωνιολογίας Παντείου Πανεπιστημίου
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας