Η δημοσιογραφική έρευνα είναι δικαίωμα ή καθήκον;

Το Σύνταγμά μας και η Eυρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) αναφέρονται μεν με γενικό τρόπο στον ελεύθερο στοχασμό το πρώτο και στο δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης η δεύτερη, παραλείπουν δε να ασχοληθούν με το ουσιαστικό περιεχόμενο της ενάσκησης της δημοσιογραφικής έρευνας ώστε να την προστατεύσουν από οποιονδήποτε θέλει να την εμποδίσει ή να τη συσκοτίσει για να απαξιώσει την ουσία της με έμμεσο και παρελκυστικό τρόπο. Ενέργειες οι οποίες στον πυρήνα των προθέσεών τους είναι κακόβουλες, αφού εμπεριέχουν ευθεία απειλή και έμμεσο εκβιασμό.

Και στα δύο θεμελιώδη κείμενα που προαναφέραμε δεν υπάρχουν πρόνοιες προστασίας ειδικά του δημοσιογραφικού επαγγέλματος. Ο δημοσιογράφος δεν είναι φιλόσοφος ούτε πολιτικός σχολιαστής, είναι επαγγελματίας και δεν πληρώνεται για να εκφράζεται και να στοχάζεται. Πληρώνεται για να ενημερώνει, να ερευνά και να αποκαλύπτει. Το δε έργο του διέπεται από τον κώδικα δεοντολογίας του επαγγέλματός του, από το καθήκον αληθείας, το φρόνημα ανεξαρτησίας και από την ευσυνείδητη άσκηση των καθηκόντων του με σεβασμό στους νόμους και την καλή πίστη. Συνεπώς η όποια ευθύνη του στο πλαίσιο της έρευνας που διεξάγει δεν φέρει τον χαρακτήρα της γενικής αστικής ευθύνης (αμέλεια που προκαλεί σωματική βλάβη ή υλική ζημιά, βλάβη της φήμης κ.λπ.) αλλά της επαγγελματικής, όπως είναι αυτή του γιατρού ή του μηχανικού∙ προϋποθέτει λάθη και παραλείψεις ενός επαγγελματία. Εάν δεν υπάρχουν λάθη και παραλείψεις, τότε οι πράξεις του είναι ανέγκλητες.

Ο αστυνομικός όταν, έχοντας ερευνήσει ένα έγκλημα, στέλνει κάποιον στον εισαγγελέα, ενδεχομένως να προσβάλλει την προσωπικότητα του φερόμενου ως δράστη, να βλάπτει τη φήμη του και την υπόληψή του, δεν μπορεί όμως να διωχθεί με αυτήν την αιτιολογία, εφόσον ενήργησε στο πλαίσιο των καθηκόντων του ώστε να αποκαλυφθεί ο δράστης. Αντίστοιχος είναι ο ρόλος του ερευνητή δημοσιογράφου σε κάθε κράτος που θέλει να το θεωρούν και να είναι κράτος δικαίου.

Συνεπώς η αγωγή SLAPP (Στρατηγικού χαρακτήρα αγωγή κατά της δημόσιας συμμετοχής) από τη στιγμή που ασκείται σε βάρος δημοσιογράφου-ερευνητή, αποτελεί επιθετική πράξη. Δεν είναι μια αμυντικής φύσης διαμαρτυρία ή απάντηση, αλλά συνιστά τιμωρητικό μέσο με σκοπό την παρεμπόδιση της ελεύθερης άσκησης του δημοσιογραφικού επαγγέλματος. Ως εκ τούτου εκτός του ότι παραβιάζει το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ περί ελευθερίας της έκφρασης, παραβιάζει και τις διατάξεις του άρθρου 15 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. που προβλέπει την προστασία της εργασίας. Από τη στιγμή δε που η αγωγή περιλαμβάνει και αίτημα για χρηματική ικανοποίηση (όπως κατά κανόνα συμβαίνει), ο μισθός του δημοσιογράφου, αντί να αποτελεί το μέσον ώστε αυτός να βιοπορίζεται με έντιμο τρόπο (και να μην έχει ανάγκη κάποιες κυβερνητικές λίστες), γίνεται μέσο αδικαιολόγητου πλουτισμού του «θιγέντος».

Εδώ θα πρέπει να επισημανθεί ότι, ενώ η παραβίαση του δικαιώματος στην ελευθερία της έκφρασης ή του στοχασμού αξιολογείται από το δικαστήριο στο πλαίσιο της αποδεικτικής διαδικασίας, η παραβίαση του δικαιώματος στην εργασία, σε περίπτωση απόρριψης της αγωγής εναντίον αυτού που κάνει σωστά τη δουλειά του, είναι αυταπόδεικτη∙ οπότε θεμελιώνεται ipso jure και το δικαίωμα ανταγωγής από την πλευρά του εναγόμενου.

Και κλείνοντας να επισημάνουμε ότι η Δημοκρατία δεν πρέπει να θεωρείται ως κάποιας φεουδαρχικής μορφής εξουσία που παραχωρεί δικαιώματα και προνόμια, διότι τότε τα δικαιώματα και τα προνόμια θα ίσχυαν μέχρι να τα ανακαλέσει αυτός που τα παραχωρεί. Η Δημοκρατία δεν παραχωρεί∙ η Δημοκρατία περιέχει τα δικαιώματα αφ’ εαυτής. Συνεπώς απέναντί της έχουμε –ιδιαίτερα όσοι ασκούν εξουσία– μόνο καθήκοντα, όπως είναι το απαραβίαστο της οικογενειακής ζωής των πολιτών και των προσωπικών τους δεδομένων. Πρώτα ας σεβαστούν λοιπόν αυτές τις αξίες κάποιοι που εκ της θέσεώς τους οφείλουν να τις προστατεύουν και μετά ας κάνουν όσες αγωγές θέλουν.

*Νομικός, συγγραφέας