Στα πρόθυρα του γενικευμένου πολέμου η Μέση Ανατολή

Στα πρόθυρα του γενικευμένου πολέμου η Μέση Ανατολή

Από την αρχή σχεδόν της σύρραξης στη Γάζα υπάρχει ένα συνεχώς επαναλαμβανόμενο μοτίβο: ο τρόμος για τη σίγουρη γενίκευση του πολέμου, ενός πολέμου που θα συμπαρασύρει όλες τις χώρες της περιοχής και θα οδηγήσει ίσως στον πυρηνικό όλεθρο, εναλλάσσεται με την αργή και βασανιστική αναμονή της απάντησης σε προηγούμενες επιθέσεις που, με τη σειρά της, θα προκαλέσει νέα χτυπήματα. Τα μεσοδιαστήματα είναι μεγάλα και βεβαίως απροσδιόριστα. Και αυτό γιατί και η απροσδιοριστία έχει εργαλειοποιηθεί, αποτελεί δηλαδή αναπόσπαστο μέρος των πολεμικών επιχειρήσεων. Μεσολαβούν πάντα οι απαραίτητες ρητορικές εξάρσεις για τη σκληρή τιμωρία των ενόχων, την καταστροφή του εχθρού και το αίμα των αθώων/μαρτύρων που χύθηκε στον αγώνα. Ακολουθούν οι ετοιμασίες, καμιά φορά και η περιγραφή των φάσεων από τα πλέον επίσημα χείλη: «παρακολουθείτε την πρώτη φάση, σύντομα θα ακολουθήσει η δεύτερη».

Για παράδειγμα, η απάντηση στο ισραηλινό χτύπημα στο ιρανικό προξενείο της Δαμασκού ήρθε δύο εβδομάδες μετά, με την επίθεση της 14ης Απριλίου, και η εκτέλεση του Φουάντ Σουκρ απαντήθηκε με τη βροχή από ρουκέτες της Χεζμπολάχ που συνοδεύτηκε από την ανταπάντηση των Ισραηλινών.

Από κάποια απόσταση, όλο αυτό μοιάζει με μια προσεκτικά ενορχηστρωμένη χορογραφία - μια χορογραφία απόλυτα εστιασμένη στην προσπάθεια να επιτευχθεί ο συμβολικός σκοπός της δικαίωσης, χωρίς να ξεφύγουν τα πράγματα, χωρίς να αναγκαστούν τα εμπλεκόμενα μέρη να πάρουν τον δρόμο χωρίς επιστροφή. Και ενώ αυτή η παράσταση έχει πάντα πολλούς αποδέκτες, ανάμεσά τους και τον άμεσο αντίπαλο (το Ισραήλ από τη μια πλευρά, το Ιράν και ο άξονας της αντίστασης από την άλλη), στοχεύει κυρίως στο εσωτερικό κοινό και στους συμμάχους. Η Χεζμπολάχ εξαπολύει τους πυραύλους της από τον νότιο Λίβανο, κοιτώντας επιτιμητικά το Ιράν, που δείχνει μια όλο και πιο φανερή απροθυμία να εκδικηθεί τη δολοφονία Χανίγια, και κουνώντας το δάχτυλο στους συνεταίρους της στο στρατόπεδο της αντίστασης. Το Ιράν ξέρει ότι πρέπει να απαντήσει – είναι θέμα κύρους και γοήτρου. Αλλά πρέπει να το κάνει με έναν τρόπο που δεν θα θέσει σε κίνδυνο ούτε την εσωτερική του ισορροπία, ούτε τα πρώτα του βήματα στον δρόμο που έχει αρχίσει να αχνοφαίνεται: τον δρόμο που πιθανόν να οδηγήσει στην επανέναρξη των διαπραγματεύσεων για την άρση των κυρώσεων.

Η παράσταση έχει έναν πρόδηλα συμβολικό χαρακτήρα. Τα συμμετέχοντα μέρη επικεντρώνονται συνήθως στο να δείξουν τις αμυντικές αδυναμίες του αντιπάλου, αλλά και τη δική τους ηθική ισχύ («θα μπορούσαμε να χτυπήσουμε αμάχους, αλλά δεν το κάνουμε», «σε αντίθεση με τον αντίπαλο, εστιάζουμε σε στρατιωτικούς στόχους»). Μετά το στρατιωτικό μέρος της παράστασης, ακολουθούν υποσχέσεις για συνέχιση των επιχειρήσεων και εκκλήσεις για ανάληψη αντίστοιχων πρωτοβουλιών από τους συμμάχους.

Στη χορογραφία των πολεμικών και ρητορικών ερωταπαντήσεων μεταξύ Ισραήλ, Ιράν και Χεζμπολάχ, αντιστοιχεί και το παιχνίδι των διαπραγματεύσεων για τον τερματισμό των επιχειρήσεων στη Γάζα, διαπραγματεύσεων που πάντα στην αρχή δημιουργούν κάποιες ελπίδες (συνήθως στους Αμερικανούς επισήμους), αλλά που αναπόφευκτα οδηγούνται στην αποτυχία. Ακολουθούν αμοιβαίες αλληλοκατηγορίες και νέες προτάσεις που απλώς αλλάζουν σημεία των προηγούμενων – και το παιχνίδι ξαναρχίζει. Αυτό που γίνεται όλο και πιο φανερό πλέον είναι ότι η ισραηλινή κυβέρνηση και η Χαμάς δεν έχουν ιδιαίτερους λόγους να θέλουν πραγματικά να τελειώσει ο πόλεμος – ενώ, αντιθέτως, έχουν κάθε λόγο να επιθυμούν τη συνέχισή του, τουλάχιστον μέχρι τις αμερικανικές εκλογές. Από αυτή την άποψη, οι Σινουάρ και Νετανιάχου μοιάζουν όλο και περισσότερο με συνεργάτες που έχουν ανάγκη ο ένας από τον άλλο για να κρατηθούν στη ζωή. Την ίδια στιγμή, όμως, οι δυο πλευρές έχουν επικεντρωθεί στην εξόντωση των δυο «συνεταίρων»: η εκτέλεση του Σινουάρ (ή, ακόμη καλύτερα, η σύλληψή του) θα μπορούσε να παρουσιασθεί στην ισραηλινή κοινωνία ως μια συμβολική νίκη τέτοιου βαθμού που θα μπορούσε να οδηγήσει σε κάποια μορφή εκεχειρίας. Και από την άλλη πλευρά, η Χαμάς μπορεί να ελπίζει στην αύξηση των αμερικανικών πιέσεων στην ισραηλινή κυβέρνηση, που θα μπορούσαν να συνδέονται αφενός μεν με τον περιορισμό επιλογών των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή και αφετέρου με την αναζήτηση άλλων πολιτικών λύσεων στο ίδιο το Ισραήλ.

Σε κάθε, όμως, περίπτωση, το ζητούμενο δεν θα πρέπει να είναι η εκεχειρία ή «απλώς» ο τερματισμός του πολέμου. Το μεγάλο πρόβλημα παραμένει η διαμόρφωση ενός τοπίου που θα καθιστά εφικτή τη συζήτηση για την επόμενη μέρα. Ποιος θα κυβερνήσει τη ρημαγμένη Γάζα; Πώς θα αποκατασταθούν οι υποδομές; Θα υπάρχει χώρος για τη Χαμάς ή για κάποια μορφή της; Και κυρίως: πότε και με ποιον τρόπο μπορούμε να αρχίσουμε να συζητάμε για τη δημιουργία ενός κράτους που θα ικανοποιεί τις προσδοκίες των Παλαιστινίων και θα σηματοδοτεί την ειρήνη για την περιοχή;

* Καθηγητής στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο