Στις πρόσφατες ευρωεκλογές σημειώθηκε το υψηλότερο ποσοστό αποχής από το 1974. Παρά τη συζήτηση και τον προβληματισμό που υποτίθεται ότι προκάλεσε, το 60% της αποχής δεν ήταν έκπληξη. Από το 2009 και μετά το ποσοστό της αποχής διαρκώς αυξάνεται από τη μια εκλογική αναμέτρηση στην άλλη. Δεν είναι ένα συγκυριακό φαινόμενο αλλά μια εδραιωμένη και διογκούμενη τάση στην ελληνική κοινωνία: όλο και περισσότεροι δεν ενδιαφέρονται για τις εκλογές και δεν πηγαίνουν να ψηφίσουν. Ας αναρωτηθούμε με ειλικρίνεια: γιατί η πλειονότητα των πολιτών αδιαφορεί για τις εκλογές;
Η αποχή από τις εκλογές είναι κομμάτι μιας μεγαλύτερης εικόνας, που υπερβαίνει αυτό που συχνά περιγράφεται ως κρίση της πολιτικής εκπροσώπησης. Εννοώ ότι η αποχή δεν αφορά μόνο τις εκλογές. Ενα μικρό μόνο ποσοστό των εργαζομένων είναι οργανωμένο σε σωματεία και συνδικάτα και πολύ λιγότεροι συμμετέχουν σε απεργίες. Στα πανεπιστήμια, η συμμετοχή στις φοιτητικές εκλογές είναι μειωμένη, οι φοιτητικές συνελεύσεις συχνά αναβάλλονται λόγω έλλειψης απαρτίας, ενώ λίγοι πανεπιστημιακοί καθηγητές συμμετέχουν στις συνελεύσεις των συλλόγων τους. Οι πορείες και οι διαδηλώσεις δεν έχουν μαζικότητα – οι κινητοποιήσεις για το έγκλημα των Τεμπών αποτελούν την εξαίρεση στον κανόνα και γι’ αυτόν τον λόγο προκάλεσαν τόση αίσθηση. Τι συμβαίνει; Αυτό που ζούμε εδώ και αρκετά χρόνια πλέον είναι η «μεγάλη απόσυρση». Ολο και περισσότεροι πολίτες γυρίζουν την πλάτη τους στα κόμματα και στην πολιτική, στις συμμετοχικές διαδικασίες και στη συλλογική δράση και αποσύρονται στην ιδιωτική σφαίρα, στον μικρόκοσμο της οικογένειας και των φίλων.
H «μεγάλη απόσυρση» είναι μια μακροχρόνια, πολυεπίπεδη διαδικασία. Σχετίζεται με την απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων και τη συνθήκη της διαρκούς επισφάλειας που έχει διαλύσει τα συνδικάτα˙ με τις διαδοχικές κρίσεις που έχει βιώσει η ελληνική κοινωνία την τελευταία 15ετία και την εμπέδωση ενός κλίματος φόβου και ανασφάλειας˙ με την απογοήτευση ότι «τίποτα δεν γίνεται» και ότι δεν υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις απέναντι στην υπάρχουσα τάξη πραγμάτων˙ με την κουλτούρα του ναρκισσισμού και της -υποτιθέμενης- «ελεύθερης επιλογής»˙ με τις τεχνολογικές αλλαγές που βασίζονται στη λογική της εξατομίκευσης˙ με την ιδεολογική ηγεμονία του νεοφιλελευθερισμού, η οποία θεμελιώνεται στον ατομικισμό. Αποτέλεσμα αυτών των αλλαγών είναι η διάρρηξη της σχέσης του ατόμου με το συλλογικό.
Ολο και περισσότεροι άνθρωποι απλά δεν ενδιαφέρονται για όλα όσα συμβαίνουν στην ελληνική κοινωνία, στον βαθμό που δεν έχουν άμεση, αρνητική επίπτωση στη ζωή τους. Αλλά και όταν υφίστανται τις συνέπειες της κρίσης, της ακρίβειας ή των υψηλών ενοικίων, τις αντιλαμβάνονται ως προσωπικό πρόβλημα και αποτυχία και όχι ως επακόλουθο συγκεκριμένων πολιτικών που εφαρμόζονται στην εργασία, την υγεία, την εκπαίδευση ή στο στεγαστικό. Η «μεγάλη απόσυρση» εγκλωβίζει τις λαϊκές τάξεις σε ένα αδιέξοδο, καθώς καλούνται να προσαρμοστούν σε ολοένα και πιο δυσμενείς συνθήκες: να αποδεχθούν τη φτώχεια, την εργασιακή εκμετάλλευση, την κοινωνική αδικία, την έλλειψη προοπτικών, την πτώση του βιοτικού επιπέδου. Τη συνθήκη που βιώνουμε τη συμπύκνωσε με τον καλύτερο τρόπο η Ελένη Κωστοπούλου, η μητέρα του δολοφονηθέντος Ζακ: «Ζούμε σε μια χώρα που οι περισσότεροι από εμάς πρέπει να αρκούμαστε σε λίγα. Λίγη δικαιοσύνη, λίγος μισθός, λίγη υγεία». Να είμαστε ικανοποιημένοι με όλο και λιγότερα, να προσαρμοζόμαστε όλο και πιο πρόθυμα – με λίγα λόγια, μια κοινωνία χαμηλών προσδοκιών.
Κι όμως, μέχρι πριν από μια δεκαετία περίπου, η ελληνική κοινωνία ήταν πολιτικά ενεργή. Μια κοινωνία που στην οικονομική κρίση κινητοποιήθηκε, διαμαρτυρήθηκε και διεκδίκησε έναν διαφορετικό δρόμο απέναντι στα μνημόνια. Η κινητήρια δύναμη ήταν η πίστη στην αλλαγή, δηλαδή ότι μπορούσε να υπάρξει μια διαφορετική απάντηση στην κρίση. Το αίτημα της αλλαγής μπορεί να δημιουργήσει νέους συλλογικούς δεσμούς, να θέσει νέες προτεραιότητες, να προτάξει νέες ανάγκες, να προβάλει ένα νέο αφήγημα για το μέλλον της κοινωνίας – στον αντίποδα της σταθερότητας, μια λέξη-κλειδί για την κυβερνητική παράταξη, που υπόσχεται τη διαιώνιση της υπάρχουσας κατάστασης.
Αυτές τις μέρες γιορτάζουμε τα 50 χρόνια από την επαναθεμελίωση της δημοκρατίας. Το μεγαλύτερο μέρος αυτού του μισού αιώνα χαρακτηρίστηκε από την επιθυμία, την προσδοκία και τη διεκδίκηση να γίνουν αλλαγές που θα μεταμόρφωναν την Ελλάδα σε μια σύγχρονη, δημοκρατική χώρα, η οποία θα ήταν ανεξάρτητη και κοινωνικά πιο δίκαιη. Αυτές οι αλλαγές δεν ήταν απλά η έμπνευση κάποιου χαρισματικού ηγέτη αλλά ικανοποίηση αιτημάτων της κοινωνίας. Ηταν μια κοινωνία η οποία αντιλαμβανόταν ότι η επιδίωξη ενός καλύτερου μέλλοντος δεν ήταν μόνο προσωπική υπόθεση ή «ατομική ευθύνη» αλλά ένα διακύβευμα που αφορούσε και θα έπρεπε να εμπλέκει και την ίδια την κοινωνία.
* Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας