Κανόνια ή βούτυρο;

Το δίλημμα ετέθη από τον Γκέμπελς. Ηταν Ιανουάριος του 1936 και οι Γερμανοί επέλεγαν κανόνια αντί για βούτυρο. Η ακριβής φράση του υπουργού Προπαγάνδας του Χίτλερ ήταν: «Μπορούμε να κάνουμε χωρίς βούτυρο, αλλά, παρά την αγάπη μας στην ειρήνη (!), δεν μπορούμε να κάνουμε χωρίς κανόνια». Την ίδια χρονιά ο Γκέρινγκ, υπερ-υπουργός του Χίτλερ, εξειδίκευε: «Τα όπλα μάς κάνουν δυνατούς, το βούτυρο χοντρούς». (Κατά ειρωνεία της Ιστορίας, ο ίδιος ήταν χοντρός όχι από το βούτυρο, αλλά από την αγωγή φαρμάκων που έπαιρνε επί χρόνια, μετά τα τραύματα που του είχε προκαλέσει ο πόλεμος – ο Α’ Π.Π.)

Ο Σάμουελσον (Νόμπελ 1970), που διδαχθήκαμε στο πρώτο έτος του Πανεπιστημίου, μας είπε ότι το δίλημμα ανάμεσα σε κανόνια και βούτυρο είναι ο πυρήνας της μακροοικονομίας. Οι πόροι είναι δεδομένοι και περιορισμένοι και εμείς διαλέγουμε.

Διαβάζω στην «Εφ.Συν.»: «Με τον όρο polémistes περιγράφουν τα τελευταία χρόνια στη Γαλλία μια μερίδα δημοσιογράφων που, επί μονίμου βάσεως, με πάθος και φανατισμό υποστηρίζουν συγκεκριμένες απόψεις, αδιαφορώντας πλήρως για την αντικειμενική παρουσίαση των πραγμάτων». Λοιπόν, έψαχνα, εδώ και καιρό, να βρω τον κατάλληλο όρο για το δικό μας εθνικό λόμπι του πολέμου.

Οι δικοί μας polémistes είναι βουλευτές, δημοσιογράφοι, «αναλυτές» και σχολιαστές. Ενιοι βαρείς καθηγητές, που αγαπάνε την ειρήνη όσο και ο Γκέμπελς. Συνήθως επικαλούνται τον Θουκυδίδη προς επίδειξη παιδείας αλλά και ως υπέρτατο επιχείρημα υπέρ του πολέμου. Απαίδευτοι, παρερμηνεύουν την «παγίδα του Θουκυδίδη» και πέφτουν οι ίδιοι μέσα. Πανεπιστημιακοί ζωσμένοι στ’ άρματα προτείνουν μέχρι και το «πρώτο πλήγμα». (Πού ακριβώς και με ποιο κόστος σε βούτυρο;)

Το περί βουτύρου και κανονιού δίλημμα ετέθη προσφάτως σε μια ευρωπαϊκή συνάντηση κορυφής, όπου τελικώς αποφασίστηκε η, με 65 δισ. ευρώ, επιπλέον χρηματοδότηση της Ουκρανίας στον πόλεμο κατά της Ρωσίας. Τις ίδιες μέρες οι παραγωγοί βουτύρου (δηλαδή οι αγρότες) της Ευρώπης ήταν στους δρόμους ζητώντας το ίδιο ποσό για την ενίσχυση των εισοδημάτων τους. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις απάντησαν με το γνωστό επιχείρημα περί περιορισμένων δημοσιονομικών περιθωρίων και διέθεσαν τους πόρους στα κανόνια.

Τα κανόνια δημιουργούν επίσης εισόδημα. Το ότι το εισόδημα αυτό παράγεται στην Αμερική και όχι στην Ευρώπη είναι ένα άλλο ζήτημα, υποδεέστερο σε σχέση με το ηθικό ζήτημα της παράτασης ενός αιματηρότατου και αδιέξοδου πολέμου. Με την παράταση του αιματοκυλίσματος στην Ουκρανία κατά ακόμη μία ημέρα, ακόμη ένα λεπτό, πέφτουν παλικάρια, κλαίνε μανούλες, εξαχρειώνονται ήθη, εξοπλίζεται έτι περαιτέρω ο κόσμος, και το Doomsday Clock πλησιάζει τα μεσάνυχτα.

O Γκράχαμ Αλισον, καθηγητής στο Χάρβαρντ, είναι αυτός που εισήγαγε τον όρο «παγίδα του Θουκυδίδη» (με άρθρο του στο «Atlantic», 2015, και το βιβλίο του «Σε τροχιά πολέμου. Μπορούν ΗΠΑ και Κίνα να αποφύγουν την παγίδα του Θουκυδίδη;», 2017). Ο Θουκυδίδης θεώρησε ότι η άνοδος της Αθήνας και ο φόβος που η άνοδος αυτή προκαλούσε στη Σπάρτη συνέβαλαν στην έκρηξη του Πελοποννησιακού Πολέμου. Αυτό, παρερμηνεύοντάς το, το αναμασά η διεθνής των polémistes για να κάνει πόλεμο. Το ίδιο παρερμήνευσε η εν λόγω διεθνής και τον Αλισον. Ιδού τα καταλυτικά λόγια του ίδιου του Αλισον από τον πρόλογο του βιβλίου του:

«Το 2015, το περιοδικό Atlantic δημοσίευσε το άρθρο μου «Η παγίδα του Θουκυδίδη: Κινούνται οι ΗΠΑ και η Κίνα προς τον πόλεμο;». Σε εκείνο το άρθρο, υποστήριξα ότι αυτή η ιστορική μεταφορά βοηθάει στη διερεύνηση των σχέσεων Κίνας και ΗΠΑ σήμερα. Από τότε, η έννοια αυτή έχει προκαλέσει σημαντικό διάλογο. Αντί όμως να αντιμετωπίσουν τα αποδεικτικά στοιχεία και να σκεφτούν τις άβολες αλλά αναγκαίες προσαρμογές που θα μπορούσαν να κάνουν και οι δύο πλευρές, τα πολιτικά περιοδικά και οι πρόεδροι κατασκευάζουν έναν ψευδεπίγραφο Θουκυδίδη για την «αναπόφευκτη» φύση του πολέμου… Ο πόλεμος μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας δεν είναι αναπόφευκτος. Ο Θουκυδίδης θα συμφωνούσε ότι ούτε και ο πόλεμος μεταξύ Αθηνών και Σπάρτης ήταν αναπόφευκτος. Στο πλαίσιο των συμφραζομένων, είναι σαφές ότι εννοούσε την «αναπόφευκτη» φύση του πολέμου ως υπερβολή με τον σκοπό της επισήμανσης… Κατά τη σύνοδο κορυφής, το 2015, οι πρόεδροι Μπαράκ Ομπάμα και Σι Τζινπίνγκ συζήτησαν εκτενώς για την «παγίδα». Ο Ομπάμα τόνισε ότι, παρά το δομικό άγχος που δημιουργεί η άνοδος της Κίνας, «οι δύο χώρες είναι ικανές να διαχειριστούν τις διαφωνίες τους». Και, όπως είπε ο Σι, «αν μεγάλες χώρες κάνουν ξανά και ξανά στρατηγικά λάθη, μπορεί να δημιουργήσουν τέτοιες παγίδες για τις ίδιες»».

* Οικονομολόγος, διεθνολόγος (PhD)