Το μήνυμα Γκουτέρες προς τους Κυπρίους

Στη Νέα Υόρκη, ο γενικός γραμματέας Αντόνιο Γκουτέρες με έκθεσή του προς το Συμβούλιο Ασφαλείας περιγράφει με γλαφυρό, ψυχρά αντικειμενικό τρόπο πού κατάντησε το Κυπριακό, με την έλευση του 2024: «Τα Ηνωμένα Εθνη παραμένουν σταθερά προσηλωμένα στη δέσμευσή τους για ειρηνική επίλυση του κυπριακού ζητήματος. Ωστόσο, κάθε χρόνος που περνάει γίνεται όλο και πιο ξεκάθαρο ότι το χάσμα μεταξύ των πλευρών μεγαλώνει, διαβρώνοντας σταδιακά τις προοπτικές εξεύρεσης μιας αμοιβαία αποδεκτής πολιτικής διευθέτησης…».

Απογοητευτικές επέτειοι

Τον Μάρτιο θα συμπληρωθούν ακριβώς 60 χρόνια από την άφιξη των πρώτων κυανόκρανων στο νησί (1964). Ο Γκουτέρες κάνει λόγο για «απογοητευτικές επετείους»: πραξικόπημα, τουρκική εισβολή ’74 (50 χρόνια), δικοινοτικές ταραχές ’63-’64 (60 χρόνια), δημοψηφίσματα 2004 (20 χρόνια). Στο μυαλό του είναι η συνεχής διάψευση των προσδοκιών και η απόρριψη των σχεδίων λύσης: το σχέδιο ΗΠΑ, Βρετανίας, Καναδά (1978), οι Δείκτες Κουεγιάρ (1985), η Δέσμη Ιδεών Γκάλι (1992), το Σχέδιο Ανάν (2002-2004), οι συγκλίσεις Χριστόφια – Ταλάτ (2010), το Πλαίσιο Γκουτέρες (2017).

Στη Λευκωσία, τη Δευτέρα 8/1 οι πολιτικοί αρχηγοί συνεδρίασαν υπό τον πρόεδρο Ν. Χριστοδουλίδη. Ολοι είχαν γνώση του περιεχομένου της έκθεσης Γκουτέρες, αλλά δεν είχαν σχόλια να κάνουν επί της ουσίας. Οσα ελέχθησαν στη συνεδρίαση πολύ λίγο αντιστοιχούν με την πιεστική συγκυρία. Λόγια κενά, ξύλινα. Μιλάνε για στρατηγική, αλλά κανείς δεν είχε κάτι αξιόλογο να προτείνει. Ούτε ο πρόεδρος, ούτε η αντιπολίτευση… Μόνο διαπιστώσεις.

Ομως, διαπιστώσεις κάνει και ο γενικός γραμματέας. Γράφει στην έκθεσή του ότι για τόσους μήνες, οι Ν. Χριστοδουλίδης και Ε. Τατάρ συναντήθηκαν κοινωνικά μόνο τρεις φορές, χωρίς καμία ουσιαστική συζήτηση. Οι 12 μικτές τεχνικές επιτροπές που συγκροτήθηκαν από το 2008 για να προωθήσουν μέτρα εμπιστοσύνης και να διευκολύνουν την καθημερινότητα των πολιτών για 7 χρόνια παραπαίουν. Τα λίγα θετικά που γίνονται δεν προβάλλονται πουθενά. Αντίθετα, και οι δύο πλευρές διακρίνονται μόνο για τη «συνεχιζόμενη και λυπηρή διχαστική ρητορική», όπως εύστοχα σημειώνει.

Η αγωνία

Ο Γκουτέρες δείχνει να αγωνιά περισσότερο από τους άμεσα ενδιαφερόμενους. Ο ειδικός αντιπρόσωπός του στην Κύπρο Κόλιν Στιούαρτ –μόνο τους τελευταίους 6 μήνες– έκανε με δική του πρωτοβουλία 129 συναντήσεις με φορείς, ομάδες πολιτών, επαγγελματικές οργανώσεις. Σκοπός του ήταν «να προωθήσει επαφές, συνεργασίες, δημιουργία εμπιστοσύνης, ανταλλαγή ιδεών για ειρήνη».

Ανάλογες είναι και οι δεκάδες δραστηριότητες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για δικοινοτικά έργα, επιχειρηματικές συνεργασίες, εμπόριο κατά μήκος της πράσινης γραμμής. Οι Κύπριοι, κυβέρνηση και κόμματα, έχουν μηδέν πρωτοβουλίες, υπάρχουν δε και ορισμένοι που ούτε χειραψία δεν κάνουν με συμπατριώτες τους της άλλης Κοινότητας.

Ποια εμπιστοσύνη;

Ο Γκουτέρες σημειώνει στην έκθεσή του ότι κατά καιρούς κατατέθηκαν δεκάδες προτάσεις ΜΟΕ, αλλά είναι καταχωνιασμένες στα συρτάρια. Θέτει παραδείγματα ακινησίας.

1. Οι διευκολύνσεις στο σημείο διέλευσης Αγίου Δομετίου που παρουσιάζει μεγάλο συνωστισμό καθημερινά. Οι συζητήσεις είναι ατελέσφορες. Αφορούν δημιουργία επιπρόσθετων λωρίδων για αυτοκίνητα, ποδηλατόδρομου και πεζοδρομίου για διέλευση και πεζών.

2. Οι τραπεζικές συναλλαγές των Τουρκοκυπρίων για να διευκολυνθεί το εντός νησιού εμπόριο. Είναι σχεδόν ανέφικτο να ανοίξουν λογαριασμό σε κυπριακή τράπεζα.

3. Το φωτοβολταϊκό πάρκο στη νεκρά ζώνη. Το πρότεινε η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν πριν από δύο χρόνια. Τα λεφτά είναι έτοιμα, αλλά διεξάγεται ακόμα προκαταρκτική μελέτη βιωσιμότητας.

4. Η επέκταση του γραμμικού πάρκου Πεδιαίου στη Λευκωσία. Ο ποταμός μπαίνει στην τουρκοκυπριακή συνοικία της Λευκωσίας. Αυτό το έργο συμφωνήθηκε, αλλά καθυστερεί 7 χρόνια.

Το βάρος της ευθύνης

Ποιος θα αλλάξει την κατάσταση; Η νέα απεσταλμένη του ΟΗΕ, η Κολομβιανή Μαρία Ανχελα Ολγκίν Κουεγιάρ, «θα αναζητήσει κοινό έδαφος για την πορεία προς τα εμπρός και θα παράσχει συμβουλές», είπε (9/1) εκπρόσωπος του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη. Είναι προφανές ότι το βάρος της ευθύνης δεν αφορά τον ΟΗΕ αλλά, πρώτα, τους Κυπρίους. Ο Γκουτέρες ξεκαθαρίζει: «Οι βασικές θέσεις τους εξακολουθούν να απέχουν πολύ, αλλά θα συνεχίσω να τους ενθαρρύνω να είναι ανοικτοί σε αμοιβαία αποδεκτούς τρόπους διαλόγου…». Αλλά πρώτα, να πάρουν οι ίδιοι «σημαντικές πρωτοβουλίες ή χειρονομίες για τη δημιουργία δυναμικής προς την κατεύθυνση του διαλόγου και την οικοδόμηση εμπιστοσύνης».

Παραιτημένοι;

Η κυπριακή ηγεσία ή κάνει πως δεν καταλαβαίνει ή είναι παραιτημένη. Ο πρόεδρος Χριστοδουλίδης χειρίζεται το Κυπριακό χωρίς ουσιαστικό αντίλογο από κανέναν. Κατά παράδοξο τρόπο όλοι βρήκαν πεδίο συμφωνίας στην καταγγελία του τουρκικού στρατού για τις παραβιάσεις της νεκράς ζώνης. Ομως, όλοι κάνουν ότι δεν διάβασαν την έκθεση Γκουτέρες που γράφει ότι όντως η ανησυχητική αυτή κατάσταση και η συνεχής στρατιωτικοποίηση είναι αποτέλεσμα συστηματικών παραβιάσεων και από τις δύο πλευρές: συνολικά, το τελευταίο εξάμηνο έγιναν «302 στρατιωτικές παραβιάσεις και από τις δύο πλευρές, εκ των οποίων 159 σοβαρές, καθώς αφορούσαν μόνιμες κατασκευές, και 60 αφορούσαν κινήσεις προς τα εμπρός, αμφισβητώντας τις γραμμές κατάπαυσης του πυρός».

Ο Χριστοδουλίδης καθόρισε τα όρια της συζήτησης και η πολιτική ηγεσία –ακόμα και η αντιπολίτευση ΔΗΣΥ και ΑΚΕΛ– τα αποδέχθηκε: «Αυτό που μπορούμε να αναφέρουμε ως κοινή συνισταμένη είναι η κοινή πεποίθηση όλων μας ότι θα πρέπει να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για την οριστική, βιώσιμη επίλυση του Κυπριακού», είπε ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Κ. Λετυμπιώτης. Ποιος όμως θα δημιουργήσει τις προϋποθέσεις;

Κανείς δεν ρώτησε για ποιον λόγο ο Γκουτέρες απαξιώνει και τους δύο ηγέτες στην Κύπρο και τους χρεώνει τη συνεχή επιδείνωση του κλίματος. Αντί να ενθαρρύνουν περισσότερες άμεσες επαφές και συνεργασία μεταξύ των δύο Κοινοτήτων, όπως ζητά και το Συμβούλιο Ασφαλείας, τις εμποδίζουν.

Η προειδοποίηση

Ο Γκουτέρες χειρίζεται από τον Οκτώβριο μία από τις χειρότερες συγκρούσεις των τελευταίων χρόνων, τη γενοκτονία των Παλαιστινίων στη Γάζα. Η Λευκωσία διαμαρτύρεται και στέλνει μακροσκελή υπομνήματα για τις παραβιάσεις της νεκράς ζώνης, αποκρύπτει τις δικές της ευθύνες για την κατάσταση και κατηγορεί τον ΟΗΕ για μεροληψία. Ο Γκουτέρες απαντά με νόημα και όποιος καταλάβει:

«Οι πρόσφατες εξελίξεις τόσο στο νησί όσο και στην περιοχή υπογραμμίζουν ότι οι συγκρούσεις, οι οποίες μπορεί να φαίνονται παγωμένες στην επιφάνεια, συχνά συνεχίζουν να σιγοβράζουν στο υπέδαφος. Καθώς το χάσμα διευρύνεται χρόνο με τον χρόνο, υπάρχει μια αυξανόμενη συνειδητοποίηση και από τις δύο πλευρές ότι οι προοπτικές για μια λύση που όλοι μπορούν να αποδεχτούν σταδιακά ξεθωριάζουν. Προτρέπω και τους δύο ηγέτες να μην αφήσουν άλλες ευκαιρίες για διάλογο να περάσουν ανεκμετάλλευτες».

* Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου