Κι αν ο Ερντογάν έχει δίκιο;

Ισως η πιο ενδιαφέρουσα πτυχή της πρόσφατης επίσκεψης του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην Αθήνα δεν σχετίζεται άμεσα με την ίδια την επίσκεψη -η οποία δεν είχε κάποιο ιδιαίτερα εντυπωσιακό αποτέλεσμα, όπως άλλωστε αναμενόταν- αλλά με τη συνέντευξη που παραχώρησε 24 ώρες πριν στην εφημερίδα «Η Καθημερινή». Σε ένα αξιοσημείωτο σημείο της τελευταίας, ο Τούρκος πρόεδρος διατυπώνει τη θέση ότι σε μια πιθανή προσφυγή των δύο κρατών ενώπιον της διεθνούς Δικαιοσύνης, πρέπει να συμπεριληφθούν περισσότερα, αλληλένδετα ζητήματα, εκτός από την υφαλοκρηπίδα (και, συναφώς, την αποκλειστική οικονομική ζώνη), που οφείλουν να επιλυθούν χωρίς να μείνει κανένα πρόβλημα σε εκκρεμότητα.

Βεβαίως, αυτό έρχεται σε αντίθεση με την πάγια ελληνική θέση ότι το ζήτημα των ανωτέρω θαλάσσιων ζωνών είναι η μόνη διαφορά που αναγνωρίζει η Ελλάδα, ενώ όλες οι υπόλοιπες δήθεν διαφορές είναι απλώς μονομερείς διεκδικήσεις της αναθεωρητικής Τουρκίας που δεν έχουν βάση στο διεθνές δίκαιο και τίθενται, συνεπώς, εκτός του ελληνοτουρκικού διαλόγου ως απαράδεκτες.

Το εάν και κατά πόσο ισχύει κάτι τέτοιο είναι τουλάχιστον συζητήσιμο από την άποψη του διεθνούς δικαίου και θα μπορούσε κάλλιστα να αποτελεί το αντικείμενο ενός (ελληνοτουρκικού, γιατί όχι) νομικού συνεδρίου. Για τους σκοπούς του παρόντος άρθρου, όμως, το ερώτημα που προβληματίζει είναι εάν ο κ. Ερντογάν -ηθελημένα ή όχι- δίνει στην Ελλάδα μια καλή ευκαιρία που δεν πρέπει να χαθεί.

Κατ’ αρχάς, η αναφορά στη διεθνή Δικαιοσύνη, αν ερμηνευτεί verbatim, υπονοεί ήδη μια υπαναχώρηση της Τουρκίας, η οποία επίσης πάγια δεν αναγνώριζε ότι οι ελληνοτουρκικές διαφορές πρέπει να λυθούν με βάση τη Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας -το οποίο εφαρμόζουν τα διεθνή δικαιοδοτικά όργανα, όπως το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης και το Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας- αλλά μέσα από διμερείς διαπραγματεύσεις -όπου πολύ συχνά το δίκαιο της ισχύος υπερισχύει της ισχύος του δικαίου. Εάν, λοιπόν, η ελληνική πλευρά πιστεύει στον ισχυρισμό της ότι έχει το (διεθνές) δίκαιο με το μέρος της, λογικά δεν θα έπρεπε να «φοβάται» την προσφυγή στη διεθνή Δικαιοσύνη για όλα τα «αλληλένδετα» ζητήματα που θέτει η τουρκική.

Από την άλλη, είναι επίσης γνωστό ότι τα εν λόγω διεθνή δικαστήρια δεν εφαρμόζουν το διεθνές δίκαιο κατά γράμμα όταν εξετάζουν διμερείς διαφορές, ιδίως τόσο περίπλοκες όσο οι ελληνοτουρκικές, αλλά πολύ συχνά ερμηνεύουν τους σχετικούς κανόνες με τρόπο που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «σολομώντειος». Με άλλα λόγια, το πιθανότερο είναι ότι σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, η απόφαση του διεθνούς δικαστή δεν θα έδινε στην Ελλάδα (ή στην Τουρκία) πλήρες δίκιο, αλλά θα αναζητούσε τη χρυσή τομή κάπου στη μέση.

Ωστόσο, πόσο επιβλαβές θα ήταν κάτι τέτοιο για τα καλώς εννοούμενα εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας, ιδίως σε αντιδιαστολή με την εναλλακτική; Δηλαδή, είναι καλύτερα να βγει η χώρα από μια δικαστική διαμάχη με κάποιες απώλειες, σίγουρα, ως προς τις αρχικές τις επιδιώξεις, αλλά έχοντας βάλει μια ισχυρή βάση για μια μακροχρόνια περίοδο ειρηνικών σχέσεων φιλίας και συνεργασίας με τον παραδοσιακά «δύσκολο» γείτονά της και έχοντας καταγράψει το σύνολο των διμερών διαφορών χωρίς να αφήνει εκκρεμότητες και ανοιχτούς λογαριασμούς ή να συνεχίσει έναν μη βιώσιμο γεωπολιτικό ανταγωνισμό μέχρι να ανοίξει το επόμενο παράθυρο, κατά πάσα πιθανότητα με ακόμα δυσμενέστερους για την ίδια συσχετισμούς ισχύος;

Δεν υπάρχει πλέον η πολυτέλεια να τρέφονται αυταπάτες και βολικοί μύθοι. Η σκληρή πραγματικότητα είναι ότι ο χρόνος δεν δουλεύει υπέρ της Ελλάδας. Ο διεθνής παράγοντας, δηλαδή η Ε.Ε., το ΝΑΤΟ και, πρωτίστως, οι ΗΠΑ πιέζουν για μια συνολική διευθέτηση ενός δευτερεύοντος αλλά ενοχλητικού για τη συνοχή της δυτικής συμμαχίας προβλήματος στη νότια πτέρυγά της. Το ποια μορφή θα πάρει αυτή η διευθέτηση είναι αδιάφορο για τους «εταίρους» μας, όμως είναι σαφές ότι η πλάστιγγα γέρνει υπέρ της Τουρκίας. Το ίδιο ισχύει για την ισορροπία δυνάμεων μεταξύ των δύο κρατών, ιδίως μετά την οικονομική κρίση που έπληξε την Ελλάδα το 2010, από την οποία αυτή δεν έχει συνέλθει ακόμα. Η κούρσα των εξοπλισμών είναι πρακτικά αδύνατον να συνεχιστεί, δεδομένου μάλιστα ότι ενώ η Τουρκία διαθέτει στιβαρή εγχώρια αμυντική βιομηχανία, η Ελλάδα εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από αγορές οπλικών συστημάτων από τρίτες χώρες. Το πόσο σημαντικό είναι αυτό έχει ήδη φανεί από την εξέλιξη του ρωσο-ουκρανικού πολέμου.

Ισως είναι η ώρα να αδράξει η Ελλάδα την ευκαιρία μιας συνολικής διευθέτησης του ελληνοτουρκικού ζητήματος με τη σφραγίδα της διεθνούς Δικαιοσύνης, η οποία θα της έδινε πολύτιμο περιθώριο να επενδύσει στη δική της οικονομική ανασυγκρότηση και στην επίλυση των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η ελληνική κοινωνία. Που δεν είναι ούτε λίγα ούτε λιγότερο πιεστικά.

* Δικηγόρος, διδάκτορας Πανεπιστημίου Αθηνών