Η Γάζα, η Τουρκία και εμείς

Η σύγκρουση στη Γάζα ανάμεσα στο Ισραήλ και τη Χαμάς προκαλεί βαθιές ανατροπές με απροσδόκητες συνέπειες στη Μέση Ανατολή και προεκτάσεις σε όλο τον κόσμο. Μπορεί να συμπαρασύρει το Κυπριακό και να πλήξει την προσπάθεια προσέγγισης Ελλάδας – Τουρκίας;

Ο πόλεμος της Γάζας δίνει νέα μορφή στη μακρά ισραηλο-παλαιστινιακή διένεξη. Ενδεχομένως οι φανατικοί της Χαμάς να μην εκτίμησαν το μέγεθος της ζημιάς που μπορούσαν να προκαλέσουν. Σχεδόν έναν μήνα μετά τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου, κατάφεραν να αναστατώσουν όλο τον κόσμο, σκορπώντας τον πανικό, ιδίως στους σχεδιαστές στρατηγικής της Δύσης.

Ποια επόμενη ημέρα;

Στο Ισραήλ οι πολίτες ζουν άλλον έναν πόλεμο και κανείς δεν ξέρει την επόμενη μέρα. Η αντίληψη ότι μπορούν με τον καιρό να προσπεράσουν το πρόβλημα συνύπαρξης με τους Παλαιστινίους απλώς αφήνοντάς τους στην τύχη τους και στην ανυπαρξία κράτους διαψεύδεται. Τώρα κυριαρχεί ο φόβος, ο θάνατος. Ο πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου μοιάζει οχυρωμένος πίσω από την κατάσταση πολέμου, αλλά στην πραγματικότητα είναι «ο λάθος άνθρωπος, στη λάθος θέση, σε λάθος χρόνο», όπως εύστοχα τον περιγράφει ο Economist.

Η γραμμή που ακολουθεί για ισοπέδωση της Γάζας, με απώτερο στόχο τον αναγκαστικό εκτοπισμό των Παλαιστίνιων κατοίκων της στο έδαφος της Αιγύπτου, ή όπου αλλού μπορούν να καταλήξουν όπως συνέβη στο παρελθόν (1948, 1967 κ.ο.κ.), είναι βέβαιο ότι θα διαιωνίσει το μίσος με τους Παλαιστινίους. Θα του προσδώσει μάλιστα ένα ακόμα πιο φρικτό προσωπείο στη διένεξη: την αντικατάσταση της θεμιτής εθνικής επιδίωξης κράτους με την «τζιχάντ», τον πόλεμο εναντίον των απίστων. Η Χαμάς, η Τζιχάντ και άλλοι είναι έτοιμοι να στρατολογήσουν μια νέα γενιά μαχητών μέσα από τα ερείπια της Γάζας. Το δε πεδίο στη Μέση Ανατολή θα συνεχίσει να είναι πρόσφορο για κάθε είδους ξένη ανάμιξη και υπόθαλψη συγκρούσεων.

Οι ΗΠΑ του Τζο Μπάιντεν ταυτίστηκαν με το Ισραήλ για την εξολόθρευση της Χαμάς. Ακόμα κι αν συμβεί αυτό με τις πολεμικές επιχειρήσεις στη Γάζα, το τίμημα θα είναι πολύ βαρύ. Πώς θα συγκροτηθεί μια «ανανεωμένη» παλαιστινιακή ηγεσία στη Γάζα, όπως είπε ο ΥΠΕΞ Μπλίνκεν; Ο Μαχμούτ Αμπάς εγκαταλείφθηκε από το 2014. Ο δε Νετανιάχου υπονόμευσε την ειρηνευτική διαδικασία, στηριζόμενος στους πιο φανατικούς και ακραίους για να έχει πλειοψηφία. Αν οι Παλαιστίνιοι χρειάζονται νέα ηγεσία, οι ΗΠΑ γνωρίζουν πολύ καλά ότι το ίδιο χρειάζεται και το Ισραήλ.

Η Ευρωπαϊκή Ενωση βρίσκεται σήμερα ανάμεσα σε δύο τεράστιες πυρκαγιές: Ουκρανία και Μέση Ανατολή. Η ηγεσία της είναι διχασμένη, τα κράτη-μέλη διασπασμένα και η Ενωση πιο αδύναμη από ποτέ να διαδραματίσει κάποιο ειρηνοποιό ρόλο «ήπιας δύναμης».

Επιλογή στρατοπέδου!

Μέσα στην «κινούμενη άμμο», η Ελλάδα και η Κύπρος αποφάσισαν να επιλέξουν στρατόπεδο στην ψηφοφορία της Γενικής Συνέλευσης. Εμφανίστηκαν πιο «δυτικοί», έχοντας το βλέμμα στη «σύμμαχο» γείτονα, ασχέτως αν το Ισραήλ αντιδρά άνευ ορίων, εξανδραποδίζοντας τον άμαχο πληθυσμό της Γάζας. Δεν είναι βέβαιο ότι η στάση Αθήνας και Λευκωσίας ήταν συντονισμένη. Ομως, ο ρόλος που επέλεξαν, της συμπάθειας προς το Ισραήλ και της καταδίκης της Χαμάς, δεν προσφέρει διέξοδο.

Η Ελλάδα λόγω απόστασης δεν παίζει κάποιον αξιοσημείωτο ρόλο, ενώ η Κύπρος, παρά την εγγύτητα, είναι λόγω μεγέθους και διπλωματικής εμβέλειας ανύπαρκτη. Δεν ήταν βέβαια οι μόνοι που ψήφισαν αποχή προς ικανοποίηση του Νετανιάχου. Εν τέλει όμως, μπήκαν στη διεθνή διαμάχη και οι πρωτοβουλίες για αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας δεν αποδίδουν. Αλλωστε, όλοι γνωρίζουν την πραγματικότητα επί του εδάφους, όπως την περιγράφει ο ΟΗΕ: αν δεν μπουν τα ήδη συνωστισμένα φορτηγά τώρα από την ξηρά (Αίγυπτος) στη Γάζα, η ολοκλήρωση της ανθρωπιστικής τραγωδίας είναι θέμα ημερών.

Αστοχίες εις διπλούν

Ο πόλεμος στη Γάζα θα μονοπωλήσει τη διεθνή διπλωματία. Θα αποτελέσει μεγάλη αστοχία για την Κύπρο και την Ελλάδα να γίνει αφορμή ρήξης, ρητορικής ή πιο σοβαρής μορφής, με την Τουρκία του Ταγίπ Ερντογάν. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη έκανε πολύ προσεγμένα βήματα στο πλαίσιο του διαλόγου Ελλάδας – Τουρκίας και έχει αποτελέσματα. Οι δε προσπάθειες αναζωογόνησης των συνομιλιών για το Κυπριακό διέρχονται από ένα πολύ λεπτό σημείο, ύστερα από 6 χρόνια πλήρους παράλυσης. Η Λευκωσία είναι στο ακουστικό κι αναμένει την έγκριση της τουρκικής πλευράς για να οριστεί ένας απεσταλμένος του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ που θα εξετάσει κατά πόσο υπάρχει κοινό έδαφος επανάληψης των διαπραγματεύσεων.

Σε αυτή τη συγκυρία, ο πρόεδρος Ν. Χριστοδουλίδης επέλεξε να ψέξει τη θέση που διατύπωσε δημόσια ο Ταγίπ Ερντογάν αναφερόμενος στην οργάνωση Χαμάς ότι αποτελεί «ομάδα απελευθερωτών που προστατεύουν τη γη τους» και όχι τρομοκρατική οργάνωση. Ο Χριστοδουλίδης (26/10 – Ευρωπαϊκό Συμβούλιο) θέλησε να κάνει πιο ευδιάκριτη την αντιπαραβολή «πού στεκόμαστε εμείς και πού η Τουρκία»: «Ελπίζω αυτό να το ακούσουν.

Ειδικότερα, τα μέλη του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης και οι Ηνωμένες Πολιτείες…». Στο ετήσιο συνέδριο του Economist (30/10), μπήκε και ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης σε παρόμοιο πειρασμό, πιο χαμηλής έντασης: «...ο Ερντογάν βρίσκεται στη λάθος πλευρά της Ιστορίας όσο αρνείται να καταδικάσει τη Χαμάς». Μήπως οι δύο θέλησαν να απευθυνθούν στο εσωτερικό ακροατήριό τους; Ισως…

Πάντως, τα νέα δεν είναι καλά γύρω από τον διορισμό νέου απεσταλμένου του ΟΗΕ, του 29ου στη μακρά διπλωματία του Κυπριακού εδώ και 60 χρόνια. Η Αγκυρα έδωσε οδηγίες στον Τουρκοκύπριο ηγέτη Ερσίν Τατάρ -κι αυτός πρόθυμα τις υλοποιεί- να απορρίψει την εισήγηση Γκουτέρες για διορισμό της πρώην ΥΠΕΞ της Αυστραλίας, Τζούλι Μπίσοπ. Προηγουμένως απέρριψε μια Νορβηγίδα διπλωμάτη.

Η τουρκική πλευρά επέβαλε παράλληλα τη θέση της ότι οποιοσδήποτε απεσταλμένος δεν θα αναφέρεται στο Συμβούλιο Ασφαλείας, θα έχει περιορισμένη εντολή και προκαθορισμένο χρόνο για να καταλήξει στο συμπέρασμα αν αξίζει τον κόπο να δοθεί ακόμα μια ευκαιρία στην Κύπρο. Την τελευταία μάλλον για επανένωση, όπως ομολόγησε σε συνέντευξή του ο αντιπρόσωπος στην Κύπρο του ΟΗΕ, Κόλιν Στιούαρτ.

Αν όλα αυτά επιβεβαιωθούν, οι ασταθείς συνθήκες στη Μέση Ανατολή μπορεί να αποδειχθούν μοιραίες για την τύχη του Κυπριακού. Μια λανθασμένη ανάγνωση των νέων γεωπολιτικών συσχετισμών σε συνδυασμό με τη γνωστή προχειρότητα της Λευκωσίας και το κλίμα βαθιάς δυσπιστίας είναι αρκετά για να ακυρώσουν κάθε πιθανή ευκαιρία να σπάσει το αδιέξοδο, προτού καν εκδηλωθεί.

*Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου