Ο ελληνοτουρκικός διάλογος και το περιχαρακωμένο Κυπριακό

Ο χρόνος μετράει αντίστροφα για τον Οκτώβριο. Η νέα ευρωτουρκική σχέση θα είναι στο τραπέζι και ο πρόεδρος της Κύπρου Ν. Χριστοδουλίδης θα πρέπει να αποφασίσει τι στάση θα τηρήσει. Τη Δευτέρα 31/7 στη Λευκωσία συζήτησε κατ’ ιδίαν το ζήτημα με τον Ελληνα πρωθυπουργό Κυρ. Μητσοτάκη για περισσότερο από μία ώρα. Στην κοινή συνέντευξη Τύπου ο Χριστοδουλίδης ήταν πιο αόριστος από ποτέ: «Tυχόν πρόοδος στις ευρωτουρκικές σχέσεις είναι συνυφασμένη με θετικές κινήσεις από πλευράς Τουρκίας». Ομως, ποιες θετικές κινήσεις και με ποιο ουσιαστικό αντίκρισμα μέχρι τον Οκτώβριο;

Ο Μητσοτάκης φάνηκε πολύ συγκρατημένος: «Η διαφαινόμενη βελτίωση των ευρωτουρκικών σχέσεων δεν μπορεί να μη συμπεριλαμβάνει και το Κυπριακό, δεν μπορεί να είναι ένα περιχαρακωμένο πρόβλημα, το οποίο το αφήνουμε στην άκρη…». Ο Χριστοδουλίδης καλείται να συναινέσει με την ψήφο του σε μια στρατηγική απόφαση της Ε.Ε. για την Τουρκία. Θέλει να αξιολογεί, όπως είπε, «την υλοποίηση παραμέτρων της ευρωτουρκικής ατζέντας, με πλήρη σεβασμό στην υφιστάμενη αιρεσιμότητα και με τρόπο σταδιακό και αναστρέψιμο…». Αυτό όμως παραπέμπει ξανά στη διαχείριση του Κυπριακού στον χρόνο κι όχι στην επίλυσή του.

Ο Μητσοτάκης αφήνει στους Κυπρίους να εξετάσουν τις επιλογές τους: διαχείριση ή επίλυση του Κυπριακού; Η δική του ατζέντα με την Τουρκία περιλαμβάνει ήδη πολύ δύσκολα ζητήματα στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, αλλά υποδεικνύει σε όσους «σπέρνουν ζιζάνια»: «Η βελτίωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων ίσως μπορεί να έχει έναν θετικό αντίκτυπο και στο Κυπριακό». Η Αθήνα δεν μπορεί να αναμένει την επίλυση του Κυπριακού, οι διαφορές της με την Τουρκία να εκτραχύνονται και κινδυνεύει να μείνει μόνιμα παγιδευμένη στην αντιπαράθεση.

Τα αγκάθια

Μέχρι πού μπορεί να προχωρήσει ο ελληνοτουρκικός διάλογος και ποιο αντίκτυπο έχει στην Κύπρο; Στη συνολική εικόνα, μια επωφελής για την Ελλάδα οριοθέτηση στο Αιγαίο μπορεί να συνδυαστεί με λελογισμένα ανταλλάγματα στην Ανατολική Μεσόγειο. Τα αγκάθια, όμως, είναι πολλά. Ο Μητσοτάκης θα θελήσει άμεσα να βγάλει εκτός ατζέντας τη νεοφανή θέση της Τουρκίας με την οποία συνδέει την αποστρατιωτικοποίηση των ελληνικών νησιών με την κυριαρχία τους. Παράλληλα, θα χρειαστεί πολύς κόπος να «μαλακώσουν» οι θέσεις για τις θαλάσσιες ζώνες. Από την τελευταία ελπιδοφόρα προσπάθεια Ροζάκη - Λόλογλου το 2003 έχουν περάσει δύο άγονες δεκαετίες και το 2004 όλα εξανεμίστηκαν εξαιτίας και του Κυπριακού.

Τεχνικά η Ελλάδα και η Τουρκία καλούνται να οριοθετήσουν από κοινού την υφαλοκρηπίδα τους, αλλά για να γίνει αυτό εφικτό χρειάζεται να προηγηθεί συμφωνία στα χωρικά ύδατα. Αν η Ελλάδα επεκτείνει τα χωρικά ύδατα στα 12 ν.μ. «κλείνει» όλο το Αιγαίο, κάτι που δεν πρόκειται ποτέ να το δεχτεί η Τουρκία. Αντιστρόφως, αν διαπραγματευτεί μόνο υφαλοκρηπίδα, η οριοθέτηση θα μετρηθεί από τα υφιστάμενα 6 ν.μ. – εκεί που είναι το εξωτερικό όριο των χωρικών υδάτων.

Η Τουρκία έχει σήμερα πολύ μεγάλες απαιτήσεις, ενώ ένα μόνο ουσιαστικό άνοιγμα στις θάλασσες, στην Ανατολική Μεσόγειο. Χρειάζεται να βάλει… νερό στο κρασί της στο Αιγαίο. Σημαντική πρόοδο θα συνιστά μια συμφωνία επί της αρχής για επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 ν.μ. σε ό,τι αφορά τις ακτές της ηπειρωτικής Ελλάδας και την Εύβοια και κλιμακωτή μείωση χωρικών υδάτων για τα ελληνικά νησιά, εγγύτερα προς τη Μικρά Ασία.

Το ζήτημα της υφαλοκρηπίδας είναι εξίσου πολύπλοκο. Αν η Ελλάδα επιμείνει ότι τα νησιά έχουν πλήρη επήρεια υφαλοκρηπίδας, η Τουρκία παίρνει ελάχιστα (8%) από τα σημερινά διεθνή ύδατα του Αιγαίου. Αν η Ελλάδα και η Τουρκία τα βρουν στα χωρικά ύδατα, θα ακολουθήσει διμερής διαπραγμάτευση για την υφαλοκρηπίδα. Μόνο ό,τι δεν συμφωνηθεί, δυνατόν να τεθεί στη Χάγη. Το συνυποσχετικό, όμως, θα είναι από μόνο του μια νέα διαπραγμάτευση!

Σύμφωνα με τη συσσωρευμένη εμπειρία, ο δικαστής στη Χάγη που θα κάνει υποχρεωτική επιδιαιτησία, θα κληθεί να οριοθετήσει υφαλοκρηπίδα ανάμεσα σε δύο διαμετρικά αντίθετες θέσεις: Πλήρης ή αυξημένη επήρεια στα ανατολικά νησιά να ισοδυναμεί με σχεδόν καθόλου υφαλοκρηπίδα στην Τουρκία (ελληνική θέση). Σαφώς μειωμένη επήρεια ελληνικών νησιών για να πάρει η Τουρκία ουσιαστική υφαλοκρηπίδα μέχρι 30% των τωρινών διεθνών υδάτων του Αιγαίου (τουρκική θέση). Η μόνη διέξοδος είναι το άνοιγμα στο βόρειο Αιγαίο, πάνω από την Προποντίδα. Και πάλι, όμως, μια υποχρεωτική διαιτησία πιθανόν να εγκλωβίσει κάποια ελληνικά νησιά να έχουν χωρικά ύδατα αλλά να περιβάλλονται από τουρκική υφαλοκρηπίδα.

Ανατολική Μεσόγειος

Η οριοθέτηση ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο αφορά την επήρεια υφαλοκρηπίδας που έχουν ο τεράστιος όγκος της Τουρκίας και η εκτενής ακτογραμμή της. Η Ελλάδα έχει την επήρεια υφαλοκρηπίδας στο τόξο Ρόδου, Καρπάθου, Κρήτης. Στο Καστελόριζο, η Ελλάδα έχει πολύ αδύναμη θέση για να τεκμηριώσει πλήρη ή ακόμα και μερική επήρεια υφαλοκρηπίδας. Εντελώς εξωπραγματικό να τέμνει εκείνη την ΑΟΖ που διακηρύσσει η Κύπρος.

Εκ των πραγμάτων με άλυτο το Κυπριακό, η Κύπρος μένει εκτός οριοθετήσεων ΑΟΖ. Η Τουρκία δεν θα δεχτεί ποτέ να κάνει διεθνή πράξη με την Κυπριακή Δημοκρατία. Η Κύπρος έχασε το 2017 την πιο συμφέρουσα επιλογή της, να λύσει το Κυπριακό και ακολούθως να μπει σε έναν διάλογο οριοθέτησης ΑΟΖ με την Τουρκία και την Ελλάδα. Η τουρκοκυπριακή ηγεσία ήδη είχε συμφωνήσει την υιοθέτηση της Συνθήκης για το Δίκαιο της Θάλασσας. Συμφώνησε επίσης στην περίληψη των σχετικών αρμοδιοτήτων οριοθέτησης και αξιοποίησης των θαλάσσιων πόρων στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση.

Θεωρητικά, η Λευκωσία θα μπορούσε να βάλει όλα τα ζητήματα πακέτο (Κυπριακό, οριοθέτηση ΑΟΖ). Αφενός, τέτοια προοπτική δεν υφίσταται. Αλλά και να υπήρχε, η Κύπρος θα ήταν σε εξαιρετικά αδύναμη θέση, αφού θα είχε πολύ πιο σοβαρά ζητήματα να συμφωνήσει με την Τουρκία, όπως η ασφάλεια και το εδαφικό.

Με την παράταση του status quo η Κύπρος μένει ζημιωμένη σε όλους τους τομείς: κατοχή 36% εδάφους, κατοχή θάλασσας –όλο το πέλαγος Κιλικίας-, καθεστώς γκρίζων ζωνών δυτικά Πάφου μέχρι το Καστελόριζο. Επίσης η Τουρκία προβάλλει απαιτήσεις και ελέγχει την οριοθετημένη νότια ΑΟΖ, ενεργώντας εξ ονόματος των Τουρκοκυπρίων. Το ζήτημα της οριοθέτησης θαλάσσιων ζωνών είναι ένα κατεξοχήν πολιτικό θέμα για την Ελλάδα και την Τουρκία. Ο Μητσοτάκης και ο Ερντογάν θα χρειαστεί να εργαστούν με μεγάλη συνέπεια για να βελτιώσουν το κλίμα ώστε να βοηθήσουν να πέσει η πολιτική χροιά του.

Η δε Κύπρος κινδυνεύει να χάσει οριστικά κάθε προοπτική και να μείνει ξεκομμένη και μοναχική στο πρόβλημά της.

* Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου