Προσφάτως έπεσαν στα χέρια μου κείμενα δύο σπουδαίων μελετητών του φαινομένου του λαϊκισμού και του αυταρχισμού. Το ένα είναι γραμμένο από τον Moisés Naím και το άλλο από τις Andrea Kendall-Taylor και Erika Frantz. Και τα δύο προειδοποιούν για την υγεία της Δημοκρατίας και καταγράφουν τα συμπτώματα του σύγχρονου αυταρχισμού.
Αξίζει τον κόπο να μελετήσει κανείς τα σημάδια του νέου αυταρχισμού, όπως περιγράφονται στα κείμενα των ακαδημαϊκών και να κάνει τις συγκρίσεις με ό,τι συμβαίνει αυτήν τη στιγμή γύρω του.
Η σταθερή διάλυση των δημοκρατικών κανόνων και πρακτικών από δημοκρατικά εκλεγμένους ηγέτες, αυτό που λέμε «αυταρχικοποίηση», σηματοδοτεί μια σημαντική αλλαγή στον τρόπο που οι δημοκρατίες ιστορικά έχουν καταρρεύσει. Στοιχεία σχετικά με τα αυταρχικά καθεστώτα δείχνουν ότι τις προηγούμενες δεκαετίες, οι κύριες απειλές για τη δημοκρατία ήταν τα πραξικοπήματα. Από το 1946 έως το 1999, το 64% των δημοκρατιών απέτυχε εξαιτίας τέτοιων εξεγέρσεων. Τα τελευταία είκοσι χρόνια ωστόσο, η τροφοδοτημένη από τον λαϊκισμό αυταρχικοποίηση έχει βρεθεί σε άνοδο και πλέον είναι κοινή πεποίθηση ότι αν συνεχιστούν οι σημερινές τάσεις σύντομα θα γίνει η πιο κοινή οδός προς την απολυταρχία.
Οι στόχοι των σύγχρονων λαϊκιστών δεν είναι νέοι. Όπως οι περισσότεροι από τους ιστορικούς προκατόχους τους στη Λατινική Αμερική και την Ευρώπη, τα σημερινά λαϊκιστικά κόμματα εκθειάζουν τις αρετές της ισχυρής και αποφασιστικής ηγεσίας, μοιράζονται μια περιφρόνηση για τους θεσμούς και εκφράζουν βαθιά δυσπιστία για τους εκλαμβανόμενους ως ειδικούς και τις ελίτ. Όμως οι τακτικές που χρησιμοποιούν οι σημερινοί λαϊκιστές για την εφαρμογή του οράματός τους για τη σιδηρά διακυβέρνηση έχουν εξελιχθεί. Αντί να ενορχηστρώσουν ξαφνικά και αποφασιστικά ρήγματα στη δημοκρατία, κάτι που μπορεί να προκαλέσει εγχώρια και διεθνή καταδίκη, έχουν διδαχθεί από ομοϊδεάτες τους οι οποίοι κατάφεραν να αναρριχηθούν και να διατηρηθούν στην εξουσία.
Οι μετα-ψυχροπολεμικοί λαϊκιστές έχουν υιοθετήσει μια αργή και σταθερή προσέγγιση για τη διάλυση της δημοκρατίας. Αυτοί οι ηγέτες αρχικά ήρθαν στην εξουσία μέσω δημοκρατικών εκλογών και στη συνέχεια εκμεταλλεύτηκαν την ευρέως διαδεδομένη δυσαρέσκεια για να υπονομεύσουν σταδιακά τους θεσμικούς περιορισμούς στην κυριαρχία τους, να περιθωριοποιήσουν την αντιπολίτευση και να διαβρώσουν την κοινωνία των πολιτών. Το σενάριό τους είναι συνεπές και ξεκάθαρο: να εγκαθιστούν σκόπιμα νομιμόφρονες σε θέσεις-κλειδιά της εξουσίας (ιδιαίτερα στον τομέα των υπηρεσιών της δικαιοσύνης και της ασφάλειας) και να εξουδετερώσουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης αγοράζοντάς τα, νομοθετώντας εναντίον τους και επιβάλλοντας λογοκρισία. Αυτή η στρατηγική καθιστά δύσκολο να διακρίνει κανείς πότε συμβαίνει όντως η ρήξη με τη δημοκρατία. Αυτές οι τεχνικές δεν είναι νέες. Στην πραγματικότητα, ήταν πάντα μέρος του αγώνα για την εξουσία. Αλλά οι τρόποι που συνδυάζονται και αναπτύσσονται παγκοσμίως σήμερα είναι άνευ προηγουμένου. Πολλοί από τους νέους αυταρχικούς έχουν επηρεάσει επιτυχώς τον ελεύθερο Τύπο στις χώρες τους, σε ορισμένες περιπτώσεις βάζοντας τους επιχειρηματικούς φίλους τους να εξαγοράζουν media. Επιπλέον, η έκρηξη των διαδικτυακών πληροφοριών και των μέσων ενημέρωσης δημιούργησε ευκαιρίες για εξαπάτηση, χειραγώγηση και έλεγχο, που απλά δεν υπήρχαν -ή αν υπήρχαν ήταν σε σαφώς μικρότερη κλίμακα- τις δύο προηγούμενες δεκαετίες.
Η φθίνουσα εμπιστοσύνη στους παραδοσιακούς θεσμούς, που κάποτε χρησίμευαν ως φύλακες της δημόσιας σφαίρας, έχει μειώσει σημαντικά το κόστος στη φήμη όσων επιδίδονται σε εξόφθαλμα ψεύδη. Και η παγκοσμιοποίηση της πόλωσης έχει δημιουργήσει νέες ευκαιρίες για συμμαχίες με ηγέτες που χρησιμοποιούν παρόμοια διχαστικά ζητήματα σε άλλες χώρες. Το αποτέλεσμα είναι μια κρίση στη βιωσιμότητα της δημοκρατικής διακυβέρνησης, σε κλίμακα που έχει να καταγραφεί από την εποχή της ανόδου των φασιστών σε ολόκληρη την Ευρώπη, δηλαδή τη δεκαετία του 1930.
Η αργή και σταδιακή φύση της τροφοδοτημένης από τον λαϊκισμό δημοκρατικής οπισθοδρόμησης είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί, επειδή δεν υπάρχει μια κρίσιμη στιγμή που να προκαλεί γενικευμένη αντίσταση ή που να δημιουργεί ένα κομβικό σημείο γύρω από το οποίο η αντιπολίτευση μπορεί να συνενωθεί. Επιπλέον, επειδή οι λαϊκιστές ηγέτες απολαμβάνουν λαϊκής υποστήριξης, τείνουν να έχουν ευρεία έγκριση για πολλές από τις προτεινόμενες αλλαγές τους. Αυτή η ευρεία δημόσια υποστήριξη παρέχει την αντίληψη μιας «εντολής» να κυβερνούν. Και επειδή εκλέγονται με μια πλατφόρμα αλλαγής, οι αρχικές προσπάθειες για να επεκτείνουν τον έλεγχό τους υποβαθμίζονται ως αναγκαίες για την εφαρμογή φιλόδοξων μεταρρυθμίσεων.
«Δεν ξέρουμε τι μας συμβαίνει», έγραψε ο Ισπανός φιλόσοφος José Ortega y Gasset το 1929, προσθέτοντας «και αυτό ακριβώς είναι που μας συμβαίνει». Τα δεινά της δημοκρατίας σήμερα θυμίζουν εκείνη την επίπληξή του.
*Δημοσιογράφος, συγγραφέας
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας