Το ευρωτουρκικό πακέτο και η Κύπρος

Με την επανεκλογή του στην προεδρία, ο Ταγίπ Ερντογάν έθεσε στο τραπέζι των σχέσεων της Τουρκίας με την Ε.Ε. το αίτημα για «πλήρη ένταξη» και δίκαιη μεταχείριση της τουρκικής υποψηφιότητας - τηλεφωνική συνομιλία (7/6) με τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ. Λίγες ημέρες αργότερα, ενώπιον του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (13/6), ο πρόεδρος της Κύπρου Νίκος Χριστοδουλίδης προσφέρθηκε να συζητήσει ένα «σταδιακό πακέτο» -έτσι το αποκάλεσε- στο πλαίσιο των ευρωτουρκικών σχέσεων για την επίλυση του Κυπριακού. Μπορεί μια νέα δυναμική στην ευρωτουρκική σχέση να βγάλει το Κυπριακό από το επικίνδυνο τέλμα;

Η εμβάθυνση των ευρωτουρκικών σχέσεων αποτελεί σήμερα κοινή συνισταμένη για τους «27», παρά τις ιδιαιτερότητες της Τουρκίας. Το επιβάλλουν ισχυρά αμοιβαία συμφέροντα: ασφάλεια, οικονομία, εμπόριο, μετανάστευση. Ωστόσο, οι Ευρωπαίοι δεν ομοφωνούν στην προοπτική που θέλουν να δώσουν στην Τουρκία -ένταξη ή προνομιακή σχέση- και πάνω σε αυτό το σημείο θα γίνει σκληρή διαπραγμάτευση με την Τουρκία.

Πλήρης προοπτική

Στη συνομιλία του με τον Σαρλ Μισέλ, ο Ερντογάν καθόρισε τα αμέσως επόμενα βήματα: επικαιροποίηση της τελωνειακής ένωσης, απελευθέρωση της βίζας, διαχείριση του μεταναστευτικού, τρομοκρατία. Ας μη γελιόμαστε όμως! Χωρίς επαναβεβαίωση του στρατηγικού στόχου της πλήρους ένταξης, ο Ερντογάν δεν θα προχωρήσει. Με πιο απλά λόγια, η Αγκυρα ζητά ενεργοποίηση της διαπραγματευτικής διαδικασίας ένταξης «ανοιχτού τέλους», με το άνοιγμα κεφαλαίων που «κόλλησαν» μερικώς το 2006 λόγω Πρωτοκόλλου Κύπρου και το 2010 πάγωσαν οριστικά λόγω αντιρρήσεων της Γαλλίας, της Αυστρίας και άλλων εταίρων.

Ο τρόπος που θα διαμορφωθεί ξανά η ευρωτουρκική σχέση έχει τεράστια σημασία για την Κύπρο. Είναι η μόνη προοπτική που μπορεί να αλλάξει την τύχη της και να αποφύγει τη διχοτόμηση. Η Τουρκία μπορεί να συμπράξει σε ευρύτερες κοινές ευρωπαϊκές πολιτικές, να «πάρει» και να «δώσει», μεταξύ άλλων, δε, να συνεργαστεί για την επίλυση του Κυπριακού. Κανονικά, αυτό θα έπρεπε να το γνωρίζουν από καιρό οι Κύπριοι. Είναι με αυτές τις διασυνδέσεις που έφτιαξε ο Γιάννος Κρανιδιώτης το «πακέτο Ελσίνκι» (1999) για τη δική τους ένταξη - χωρίς το Κυπριακό να είναι προϋπόθεση.

«Σταδιακό πακέτο»

Στο Ευρωκοινοβούλιο ο Χριστοδουλίδης επανέλαβε όσα γενικά λέει για διορισμό απεσταλμένου της Ε.Ε. και κατέληξε: «Είμαι έτοιμος να συζητήσω ένα σταδιακό και επωφελές για όλους πακέτο μέσα στο πλαίσιο των ευρωτουρκικών σχέσεων, που θα εξελίσσεται παράλληλα με τις διαπραγματεύσεις στη συμφωνημένη βάση».

Η Κύπρος, βέβαια, δεν είναι σε θέση να διαμορφώσει μόνη της την ευρωτουρκική σχέση. Θα πρέπει να ενεργήσει ευρηματικά, με πειστικότητα και δεξιοτεχνία για να συμβάλει στο «πακέτο», ώστε να περιλάβει και την οριστική επίλυση του Κυπριακού. Για πρώτη φορά ο Χριστοδουλίδης μίλησε για «σταδιακό πακέτο», μια ορολογία που δημιουργεί απορίες. Οντως, θέλει να παίξει στο ευρωτουρκικό πλαίσιο για να λύσει το Κυπριακό ή νομίζει ότι μπορεί να κατακερματίσει το πρόβλημα, να το φορτώσει στην Ε.Ε. και να το στείλει στις ελληνικές καλένδες;

Μαθήματα και παθήματα

Ο Χριστοδουλίδης έχει πολλά να διευκρινίσει στους συνομιλητές του. Πρώτα πρέπει να απαντήσει -με αποδέκτη τον Ερντογάν- αν αυτό που υποστηρίζει η Κύπρος για το ευρωτουρκικό πακέτο, αφορά την «πλήρη ένταξη». Την περίοδο 1996-2003 η ελληνική διπλωματία «τράβηξε πρώτη το κάρο της Τουρκίας». Ετσι αφαίρεσε τα προσχήματα από ορισμένους εταίρους που κρύβονταν πίσω από το δικό της βέτο. Η προοπτική πλήρους ένταξης, μέσω μιας διαδικασίας που θα είναι βασισμένη στους αποδεκτούς κανόνες της Ε.Ε., είναι προς το συμφέρον της Κύπρου. Ετσι παράγονται και πλήρεις δεσμεύσεις. Εκτός κι αν η Λευκωσία εξακολουθεί να πιστεύει πως είναι καλύτερα να εμπαίζει την Τουρκία, κάνοντας παιχνίδι με τους «τουρκοφοβικούς» εταίρους.

Τι ακριβώς ζητά ο Χριστοδουλίδης και τι είναι διατεθειμένος να δώσει; Ο Γ. Κρανιδιώτης το 1999 καθόρισε το ευρωτουρκικό πακέτο σε σχέση με την Κύπρο και την Ελλάδα με πολύ συγκεκριμένο τρόπο. Πέντε μήνες προτού συμφωνηθεί στο Ελσίνκι, σε μια συνέντευξή του στο Associated Press, ο Κρανιδιώτης μίλησε με τη γλώσσα που καταλαβαίνουν οι Ευρωπαίοι. Οσα δημόσια υποστήριξε με μεθοδική διπλωματία, καταγράφηκαν σχεδόν αυτολεξεί στα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Ετσι δουλεύουν στην Ε.Ε. όταν θέλουν μόνιμες λύσεις στα προβλήματα.

Αλλαγή ρότας;

Αν η Λευκωσία θέλει ένα «πακέτο» με την Τουρκία, θα πρέπει να αλλάξει τη διπλωματία της; Από το 2004 επικαλείται συνεχώς τεχνικής φύσεως ζητήματα για να φράξει τον δρόμο της Τουρκίας. Τίποτε δεν κέρδισε στην πράξη. Συνεπώς o Χριστοδουλίδης θα πρέπει να πει καθαρά τι προτάσσει: να λυθεί το Κυπριακό με ανοίγματα προς την Τουρκία ή πρωτόκολλα και αναγνώριση που δεν θα πάρει ποτέ; Αναλόγως, θα λάβει θέση και για τα διαπραγματευτικά κεφάλαια. Τι κέρδισε η Κύπρος που εκτροχίασε τις διαπραγματεύσεις ένταξης της Τουρκίας; Για 20 χρόνια, μηδέν στο πηλίκο…

Στο «πακέτο» περιλαμβάνεται το φυσικό αέριο; Ο Χριστοδουλίδης πρέπει να σκεφτεί κάποια πιο δημιουργική ιδέα, εκτός από τις κυρώσεις, για το φυσικό αέριο της ανατολικής Μεσογείου. Μόνο έτσι θα κάνει τους Ευρωπαίους να τον ακούσουν με προσοχή. Ακόμα, ο Κύπριος πρόεδρος δεν λέει λέξη για τους Τουρκοκυπρίους και την ανάγκη συμφιλίωσης. Για να είσαι πειστικός, χρειάζεται όχι μόνο να ζητάς, αλλά να συνεισφέρεις στο «πακέτο» της ειρήνης. Για παράδειγμα, με δικοινοτικά έργα που αυξάνουν την εμπιστοσύνη στο νησί.

Το τελευταίο μίλι

Ολα όσα λέει ο Χριστοδουλίδης εξαρτώνται εντέλει από τη βούλησή του για λύση και κατά πόσο σκοπεύει να διανύσει το «τελευταίο μίλι». Η ιδέα ενός «σταδιακού πακέτου» δεν είναι καλός οιωνός. Αποδέχεται ή όχι το πλαίσιο Γκουτέρες (2017) να περιληφθεί στο «πακέτο» και να γίνει στρατηγική συμφωνία; Αν αναζητεί άλλες επιμέρους συμφωνίες με την Τουρκία, δεν θα καταλήξει πουθενά.

Σχεδόν μισό αιώνα μετά, κανείς δεν μπορεί να επινοήσει ένα νέο Κυπριακό, να το φορτώσει στην Ε.Ε. για να το εποπτεύει η Κύπρος στο Συμβούλιο. Κάτι τέτοιο είναι απίθανο να γίνει δεκτό από την Ε.Ε. και η Τουρκία δεν θα μείνει αμέτοχη. Η Ε.Ε. αισθάνεται ότι έχει εξαπατηθεί δύο φορές από την ελληνοκυπριακή πλευρά στο Κυπριακό και η Τουρκία θεωρεί ότι δύο φορές «καθάρισε» το ευρωπαϊκό τραπέζι της: το 2004 και το 2017. Γι’ αυτό ο ΟΗΕ έχει το κλειδί και σε αυτόν θα στραφούν οι Ευρωπαίοι για να ελέγξουν τις προθέσεις των ενδιαφερομένων.

* Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου