Ο Θεόδωρος Πάγκαλος (1938-2023) με την πολιτική σταδιοδρομία του σφράγισε τη μεταπολιτευτική ιστορική εξέλιξη της ελληνικής πολιτικής κοινωνίας. Η παρουσία του στην πολιτική σκηνή και στον δημόσιο βίο της χώρας μας συμπίπτει με την ιστορική αυτή φάση.
Τώρα που έφυγε από τη ζωή, εύλογο είναι το ερώτημα (διατυπώνεται για κάθε αποθανόντα πολιτικό): ποια ήταν η συμβολή του στην ιστορική εξέλιξη του τόπου μας και ποια είναι η πολιτική παρακαταθήκη που μας άφησε και την οποία καλούμαστε να αξιοποιήσουμε;
Επιγραμματικά τονίζω ότι ο Πάγκαλος ως ένας πολιτικός με πάθος αποδεχόταν αυτό που υποστηρίζει η Hannah Arendt για το νόημα της πολιτικής. Γράφει η Arendt: «Το νόημα της πολιτικής είναι η ελευθερία». Είχε βαθιά μέσα του ενστερνιστεί αυτή τη μεγάλη αλήθεια, η οποία αποτέλεσε το θεμέλιο των πολιτικών αποφάσεών του και των πράξεών του. Διαμορφώθηκε ως πολιτικός στη δίνη δύο μεγάλων πολιτικών παραδόσεων κατά τη δεκαετία του 1960.
Πρόκειται για την πολιτική παράδοση υπεράσπισης της δημοκρατίας στην Ελλάδα και την πολιτική παράδοση των φοιτητικών εξεγέρσεων και των λαϊκών αγώνων στη Δύση κατά τη δεκαετία του 1960. Η ιδέα του περί πολιτικής, την οποία διαμόρφωσε, έχει τις ρίζες της σε αυτά τα κοινωνικά κινήματα.
Τρία είναι τα δομικά και συγκροτησιακά στοιχεία της αντίληψης που έχει ο Πάγκαλος για την πολιτική: πρώτον, ότι είναι επιτελεστική, δεύτερον, ότι στον πυρήνα της θεμελιώνεται η κριτική ικανότητα και, τρίτον, ότι είναι υπόσχεση για το «ευ ζην» του ανθρώπου, του πολίτη.
Οποιος θα έχει την πρωτοβουλία να γράψει την πολιτική βιογραφία του Πάγκαλου, είμαι βέβαιος ότι θα εντάξει την περιπτωσιολογία των αποφάσεών του και των πράξεών του κατά την πολιτική διαδρομή του σε αυτό το κριτικο-πολιτικό τρίπτυχο.
Τι σημαίνει, όμως, ότι η πολιτική είναι επιτέλεση; Κατά τον Πάγκαλο, η άσκηση της πολιτικής δεν είναι αναπαραστατική μεταφορά ιδεών οι οποίες εφαρμόζονται στην κοινωνική πραγματικότητα. Η κλασική αντίληψη περί αναγωγής της πολιτικής πράξης στην ιδεολογία είναι στις μέρες μας ξεπερασμένη.
Πολιτική και πραγματικότητα εντάσσονται στο επιτελεστικό πλαίσιο και από το «ίδιο το πράγμα» προκύπτουν τα αιτήματα του κανονιστικού και ορθολογικού επαναπροσδιορισμού της κοινωνικής πραγματικότητας. Η εσωτερική αυτή σύνδεση πολιτικής και πραγματικότητας, και όχι η αναγωγή της πολιτικής στην ιδεολογία, είναι για τον Πάγκαλο ο «πολιτικός κανόνας». Δεν θα ξεχάσω τις ατελείωτες συζητήσεις μας πάνω σ’ αυτό το θέμα. Αυτός ήταν εξάλλου και ο λόγος που απέρριπτε τις «μεγάλες αφηγήσεις» και τον οραματικό χαρακτήρα της πολιτικής.
Το δεύτερο στοιχείο της ιδέας του περί πολιτικής είναι η κριτική ικανότητα. Κατά τον Πάγκαλο, οι πολιτικές αποφάσεις που δεν θεμελιώνονται στην κριτική ικανότητα (ο όρος είναι της καντιανής φιλοσοφίας) δεν υφίστανται ή μάλλον είναι καταστροφικές για την κοινότητα και την κοινωνία.
Και όταν μιλάμε για κριτική ικανότητα, εννοούμε την πνευματική εκείνη διεργασία η οποία δεν είναι λογική επαγωγή ή παραγωγή συμπερασμάτων, αλλά αναστοχαστική διαχείριση του υφιστάμενου κοινωνικού προβλήματος, το οποίο αντιμετωπίζεται υπό το πρίσμα του ορθολογισμού και της κανονιστικής μετεξέλιξής του.
Τέλος, το τρίτο στοιχείο της ιδέας του Πάγκαλου για την πολιτική είναι η αριστοτελική επιδίωξη της πολιτικής να εξασφαλίζει και να εγγυάται το «ευ ζην» των πολιτών. Εάν η πολιτική αποκλίνει απ’ αυτόν τον στόχο της, μετατρέπεται σε γραφειοκρατική και τεχνοκρατική διαχείριση.
Σε όλη την πολιτική ζωή του επεδίωξε να λαμβάνει τις αποφάσεις του σε όλες τις πολιτικές θέσεις στις οποίες βρέθηκε με άξονα αυτόν τον αριστοτελικό «πολιτικό κανόνα». Πράγματι, αυτά τα τρία στοιχεία της ιδέας περί πολιτικής που ενστερνίστηκε, ο Πάγκαλος προσπάθησε να τα καταστήσει και «πολιτικό κανόνα» στην οργανωμένη πολιτική κοινωνία μας. Ο ίδιος «έσπειρε». Σε μας μετακυλίεται το βάρος να συνεχίσουμε το πολιτικό έργο του και να εξειδικεύσουμε την πολιτική παρακαταθήκη του σε όλους τους τομείς της πολιτικής μας οργάνωσης.
*Καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας