Συνταξιοδοτικό μοντέλο και Χιλή

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το συνταξιοδοτικό μοντέλο που κληροδότησε στη χώρα του ο Αουγκούστο Πινοσέτ όχι απλά θεωρήθηκε πρωτοποριακό, αλλά βρήκε παγκοσμίως πολλούς θαυμαστές ακόμα και μεταξύ εκείνων που απέρριπταν το τυραννικό καθεστώς του. Μεταξύ των θαυμαστών του συγκαταλέγονταν από το ΔΝΤ μέχρι την Παγκόσμια Τράπεζα και από τους «εκσυγχρονιστές» σοσιαλδημοκράτες μέχρι τους νεοφιλελεύθερους.

Στην Ελλάδα οι ιδέες του «κεφαλαιοποιητικού» μοντέλου, όπως ονομάστηκε, βρήκαν ιδιαίτερη απήχηση στο κόμμα Δράση του Στέφανου Μάνου και προβλήθηκαν από πρόσωπα του χώρου, όπως ο Θόδωρος Σκυλακάκης και η Μιράντα Ξαφά. Ομως πόσο δικαιολογημένος ήταν αυτός ο ενθουσιασμός;

Στα μάτια των περισσότερων Χιλιανών συνταξιούχων όχι ιδιαίτερα, αν κρίνουμε ότι η κατάργηση του συνταξιοδοτικού συστήματος βρισκόταν στο επίκεντρο των αιτημάτων του κινήματος που έφερε τον αριστερό Γκαμπριέλ Μπόριτς στην εξουσία. O ίδιος φρόντισε να μην απογοητεύσει τους οπαδούς του ανακοινώνοντας την κατάργηση του υπάρχοντος μοντέλου και την αντικατάστασή του με ένα νέο.

Το χιλιανό μοντέλο που επιβλήθηκε στη χώρα το 1981 έχει κεντρική φιλοσοφία την κεφαλαιοποίηση των ατομικών εισφορών. Κάθε εργαζόμενος είναι υποχρεωμένος να εισφέρει το 10% του μισθού του για τη σύνταξή του. Τα χρήματα αυτά τα διαχειρίζονται διάφορες επενδυτικές εταιρείες (που ονομάζονται AFP) οι οποίες επενδύουν σε χρηματοοικονομικά εργαλεία (ομόλογα, μετοχές κ.λπ.) διαφορετικού ρίσκου. Ο κάθε εργαζόμενος μπορεί να επιλέξει την AFP στην οποία θα πάνε οι εισφορές του ανάλογα με το ρίσκο το οποίο επιθυμεί να πάρει.

Σύμφωνα με τους εκπονητές του σχεδίου, το σύστημα αυτό θα εξασφάλιζε στους εργαζομένους της χώρας αξιοπρεπείς συντάξεις.

Ομως τα πράγματα δεν πήγαν έτσι. Το ύψος των συντάξεων σήμερα είναι εξαιρετικά χαμηλό και αυτός είναι ο κυριότερος λόγος των διαμαρτυριών. Στη Χιλή, είπε στο διάγγελμά του ο Μπόριτς, «το 72% των συντάξεων είναι μικρότερες από τον βασικό μισθό και ένας στους τέσσερις συνταξιούχους λαμβάνει μια σύνταξη που είναι κάτω από το όριο της φτώχειας».

Ενας από τους λόγους για τους οποίους «στράβωσε» το σύστημα είναι το γεγονός της διακοπτόμενης ασφάλισης των εργαζομένων. Σε μια κοινωνία όπου η «παράλληλη οικονομία» έχει σημαντική παρουσία, πολλοί εργαζόμενοι απασχολούνται εκεί για ένα διάστημα και δεν καταβάλλουν εισφορές. Ετσι μεταξύ των ανδρών υπολογίζεται ότι ένα ποσοστό 20% έχει ασφαλιστεί για μια περίοδο μεταξύ 0% και 20% της συνολικής περιόδου κατά την οποία είχε απασχόληση. Μεταξύ των γυναικών η κατάσταση είναι ακόμα χειρότερη: Το 35% έχει ασφαλιστεί για μια περίοδο που κυμαίνεται μεταξύ 0% και 20% της συνολικής περιόδου στην οπoία εργαζόταν.

Ενας άλλος λόγος για τις χαμηλές συντάξεις είναι οι υψηλές προμήθειες που επιβάλλουν οι AFP και τις οποίες υποχρεωτικά καταβάλλουν οι ασφαλισμένοι. Σύμφωνα με την El Pais, μόνο τον Σεπτέμβριο του 2018 οι επενδυτικές αυτές εταιρείες αποκόμισαν κέρδη 1.100.000 ευρώ που κατά κύριο λόγο προέρχονταν από τις προμήθειες των ασφαλισμένων.

Οι μεταρρυθμίσεις που εισηγείται ο Μπόριτς έχουν στόχο τη ριζική αλλαγή του συστήματος. Στο νέο σύστημα οι πηγές χρηματοδότησης θα είναι τρεις:

■ O εργαζόμενος που θα συνεχίσει να καταβάλλει το 10% του μισθού του.

■ Ο εργοδότης που θα καταβάλλει μια εισφορά που θα φτάσει σταδιακά το 6%. (Το 70% αυτής της εισφοράς πάει στον εργαζόμενο, το υπόλοιπο 30% στο κράτος και θα χρησιμοποιηθεί για την ενίσχυση των χαμηλοσυνταξιούχων.)

■ Το κράτος που θα καλύπτει τη βασική σύνταξη που δικαιούνται όλοι.

Στο νέο σύστημα διατηρούνται τα ιδιωτικά επενδυτικά ταμεία που επενδύουν τα χρήματα των ασφαλισμένων. Ομως παράλληλα δημιουργείται και ένα κρατικό έτσι ώστε, σύμφωνα με τους εμπνευστές του πλάνου, να υπάρχει μεγαλύτερος ανταγωνισμός.

Το νέο σύστημα του Μπόριτς διατηρεί ένα από τα ελκυστικότερα στοιχεία του παλιού συστήματος. Οτι οι εισφορές του εργαζομένου ανήκουν σε αυτόν και σε κανέναν άλλον. Ετσι π.χ. ο εργαζόμενος μπορεί να τις κληροδοτήσει, ενώ απαγορεύεται στο κράτος να τις ιδιοποιηθεί. Πολύ μακριά δηλαδή από το ελληνικό σύστημα όπου οι εισφορές του εργαζομένου ανήκουν στο «κοινωνικό σύνολο», δηλαδή στο κράτος.

Oπως βροντοφώνησε στο διάγγελμά του ο νεαρός πρόεδρος:

Οι λογαριασμοί με τις εισφορές των εργαζομένων «θα διατηρήσουν την ατομική ιδιοκτησία, θα μπορούν να κληροδοτηθούν και ποτέ δεν θα μπορέσουν να απαλλοτριωθούν, όπως ακριβώς συμβαίνει σήμερα».

Tώρα το επόμενο βήμα είναι να ψηφιστεί το νέο συνταξιοδοτικό νομοσχέδιο από τη Βουλή. Κάτι ιδιαίτερα δύσκολο αν ληφθεί υπ' όψιν ότι το κόμμα του δεν έχει την πλειοψηφία και ότι η δημοτικότητα του ίδιου αυτές τις ημέρες δεν βρίσκεται ιδιαίτερα υψηλά.