Πρωταρχικό και αρχικό μέλημα της κοινωνικής έρευνας αποτελεί η ποσοτικοποιημένη αποτύπωση του αυτονόητου, η οποία εκφράζοντας το «τι» και το «πώς» μιας κοινωνικής πραγματικότητας μέλλει να αποτελέσει την αφετηρία αναζήτησης του «γιατί». Η «κρίση εμπιστοσύνης στους θεσμούς» αποτελούσε μόνιμη επωδό σε πολλές εκφράσεις του δημόσιου λόγου ήδη αρκετά χρόνια πριν από την εμφάνιση της οικονομικής κρίσης. Τα σχετικά ερευνητικά ευρήματα της PUBLIC ISSUE καταγράφουν συμπυκνωτικά πάμπολλα συμπτώματα της δραματικής πραγματικότητας που βιώνει η χώρα τα τελευταία χρόνια.
Η εμφάνιση της Βουλής, των τραπεζών, των ΜΜΕ και σαφέστατα των πολιτικών κομμάτων στις τελευταίες θέσεις κοινωνικής νομιμοποίησης είναι αυτονόητα αναμενόμενη: πρόκειται για τους θεσμούς με την ουσιαστικά κανονιστική, εκτελεστική και συμβολική εξουσία και ευθύνη περιαγωγής της κοινωνίας στην κατάσταση στην οποία βρίσκεται.
Το ότι ο Στρατός, η Αστυνομία και η Εκκλησία φιγουράρουν στις πρώτες θέσεις της βαθμολογίας αποτελεί ενδιαφέρον συμπλήρωμα της προηγούμενης εικόνας. Μιλάμε για τη συστοιχία των λιγότερο ανοικτών και δεκτικών στην αλλαγή θεσμών και ταυτόχρονα για μηχανισμούς με ιστορικά καταγεγραμμένη και φορτισμένη ιδεολογικά λειτουργία και παρέμβαση στα δημόσια πράγματα της χώρας.
Το πλέον ουσιώδες κοινό τους στοιχείο είναι πως πρόκειται για θεσμούς διαχείρισης του φόβου και της ανασφάλειας, μπρος στο ανεξέλεγκτο. Στρατός και Αστυνομία αφενός, ως θεσμοί νομιμοποιημένης βίας και επιφορτισμένοι με την προστασία έναντι της απειλής του εξωτερικού εχθρού και του εσωτερικού (ενίοτε δυστυχώς σε εισαγωγικά) εχθρού του νόμου και της τάξης, αντίστοιχα, κερδίζουν νομιμοποίηση ενώπιον και εντός του αποσταθεροποιημένου -και ως εκ τούτου προσλαμβανόμενου ως απειλητικού- περιβάλλοντος των ερωτώμενων.
Αφετέρου η Εκκλησία απολαύει νομιμοποίησης, όχι μόνο ως εγγυήτρια διαχείρισης του υπαρξιακού άγχους και των μεταφυσικών αναζητήσεων αλλά και ως έμπρακτος αρωγός στη σίτιση ικανού αριθμού φτωχοποιημένων και εξαθλιωμένων πολιτών. Επιπροσθέτως, λαλίστατοι από άμβωνος (και «άμβωνος») εκπρόσωποί της συνεισφέρουν στην αύξηση της δημοσκοπικής της δημοφιλίας, ιδιαιτέρως σε ειδικά ακροατήρια, τα οποία επιδεικνύουν υπέρμετρη ευαισθησία ως προς την «ηθική τάξη» και την «κανονικότητα».
Προφανώς, λοιπόν, το εν λόγω ερευνητικό εύρημα σημαίνει ενίσχυση του συντηρητισμού, όπως μάλιστα πιστοποιούν μακροχρόνιες κοινωνιοψυχολογικές έρευνες σχετικές με τα φαινόμενα του αυταρχισμού και του δογματισμού.
Η ενίσχυση επίσης της εμπιστοσύνης στον λαό και στα κοινωνικά κινήματα εν δυνάμει όντως μπορεί να ερμηνευθεί ως αίτημα ενίσχυσης της αυτοέκφρασης, της αυτοδιάθεσης και της διεκδικητικότητας.
Φυσικά, τα περιγραφικά ερευνητικά και αποσπασματικά δεδομένα δεν δίνουν πάντα την πλήρη εικόνα για το πόσοι, το ποιοι, το πώς και το προς τα πού της λαϊκής δραστηριοποίησης. Η ψήφος, ο καναπές, το πεζοδρόμιο και η ιντερνετική δραστηριότητα δεν συνιστούν ταυτόχρονα νήματα συνεκτικής ύφανσης μιας καθαρής και προς συγκεκριμένη κατεύθυνση στάσης του λαϊκού παράγοντα.
Σε κάθε περίπτωση, στοιχεία ιδεολογικής πόλωσης ανιχνεύονται και αντιστοιχούν σε διαφορετική αίσθηση για το είναι και το δέον της κοινωνίας. Εύτακτη, καθωσπρέπει, συμμορφωμένη και σεβαστική ή διεκδικητική, αδιαμεσολάβητη και χειραφετημένη.
Πέρα από την κοινή αγωνία για τη διασφάλιση των υλικών όρων ασφάλειας και ευημερίας, το «τι να κάνουμε» και «τι ανεχόμαστε να γίνει» σε επίπεδο παρέμβασης στη σφαίρα της οικονομίας θα συνεχίσει να αποτελεί το κύριο σημείο ιδεολογικής διαμάχης μεταξύ των δύο ιδεοτυπικά διαφορετικών κοινωνιακών οπτικών. Θα συνοδεύεται όμως και από άλλα, τα οποία εκφράζουν τον πυρήνα της σχέσης μεταξύ δημόσιας και ιδιωτικής σφαίρας στην ελληνική κοινωνία. Ενδεικτικά απαριθμώ μερικά: σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης για ομόφυλα ζευγάρια, χωρισμός Κράτους-Εκκλησίας, αποποινικοποίηση χρήσης κάνναβης, εθελοντική ευθανασία, καύση νεκρών, ανέγερση τζαμιού.
Εν τέλει και επιστρέφοντας στο ζήτημα της εμπιστοσύνης στους θεσμούς, το πώς τοποθετείται κανείς στο ερώτημα στηρίζεται στην οπτική που έχει (μάλλον χωρίς να την αναστοχάζεται) γι’ αυτό που λέγεται «λαός»: είναι μια οντότητα σταθερή και ορθολογική; ευκολόπιστη, χειραγωγήσιμη, ανεδαφική και παρορμητική; Ή αυτεξούσια και δυναμική; Αποδίδοντας ή μη εμπιστοσύνη στους θεσμούς, ας σκεφτόμαστε τουλάχιστον ποια οπτική από τις παραπάνω προδίδει ο τρόπος με τον οποίο μας μεταχειρίζονται.
*Αναπληρωτής καθηγητής Πειραματικής Κοινωνικής Ψυχολογίας Παντείου Πανεπιστημίου
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας