Το σύνδρομο του τζαμπατζή

Στην απειλούμενη από την άνοδο της στάθμης του νερού Βενετία μαζεύτηκαν τον Ιούλιο οι υπουργοί Εξωτερικών και οι διοικητές κεντρικών τραπεζών του G-20. Μίλησαν, είπαν, για την κλιματική αλλαγή. Ανάμεσα στους ομιλητές ήταν ο William Nordhaus, καθηγητής Οικονομικών στο Γέιλ και κάτοχος Βραβείου Νόμπελ στα Οικονομικά το 2018. Στην ομιλία του για την οικονομική προοπτική σχετικά με τις τρέχουσες τάσεις του κλίματος, αναφέρθηκε στο σύνδρομο του... τζαμπατζή.

«Η δομή της διεθνούς πολιτικής παρεμποδίζεται από το σύνδρομο του τζαμπατζή. Χώρες βασίζονται σε άλλες για να δράσουν, μια τάση που υπονομεύει την ισχύ των κλιματικών συμφωνιών», είπε χαρακτηριστικά και διευκρίνισε επισημαίνοντας ότι το Πρωτόκολλο του Κιότο και η Συμφωνία του Παρισιού δεν κατάφεραν να επηρεάσουν τις τάσεις των εκπομπών άνθρακα επειδή υπάρχουν «οι τζαμπατζήδες –κάποιες χώρες [που] παραμελούν να παίξουν τον ρόλο τους, βάζοντας τα εθνικά τους συμφέροντα πάνω από τα παγκόσμια συμφέροντα».

Ο Nordhaus προχώρησε και ένα βήμα παραπέρα λέγοντας: «Οι εθνικιστικές πολιτικές που μεγιστοποιούν τα συμφέροντα ενός κράτους εις βάρος άλλων -οι πολιτικές που βλάπτουν τις άλλες χώρες- είναι ένας κακός τρόπος επίλυσης των παγκόσμιων προβλημάτων».

Την προηγούμενη εβδομάδα, όταν οι ουρανοί άνοιξαν και έπνιξαν χωράφια, ανθρώπους και... υπόγειες διαβάσεις, είδα στο «Foreign Affairs» το δοκίμιο του Nordhaus με τίτλο «Why Climate Policy Has Failed» (Γιατί απέτυχε η κλιματική πολιτική), που βασίστηκε στην κεντρική ομιλία που εκφώνησε στη Βενετία. Δύσκολο κείμενο. Γραφήματα που βασίζονταν σε στατιστικά μοντέλα. Σενάρια για τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Και όμως, η λέξη «τζαμπατζής», επιβλητική με την ειλικρίνειά της και τρομακτική με τον κυνισμό της, ξεχώριζε.

Η αίσθηση ότι τελικά είσαι ανυπεράσπιστος απέναντι στις δυνάμεις της φύσης και στην ασυδοσία μιας εξουσίας που δεν υπακούει σε κανέναν περιορισμό και δεν γνωρίζει κανέναν φραγμό, γεννά ερωτήματα για το «γιατί» και το «πώς». Ετσι προσέφυγα στο «σύνδρομο του τζαμπατζή» που ανέφερε ο Nordhaus μήπως και μπορέσω να ερμηνεύσω τη στάση της κυβέρνησης τους τελευταίους μήνες.

Ο τόπος σήμερα είναι θύμα δύο επιδρομέων με αστείρευτες δυνάμεις. Ο ένας σχετίζεται με τη φύση που εκδικείται για τα όσα υπέστη από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Ο άλλος συνδέεται με την κερδοσκοπία, που επιδιώκει με κάθε μέσο να αρπάξει όσο το δυνατόν περισσότερα, ακόμα και από τσέπες που είναι άδειες. Θα περίμενε κάποιος ότι η κυβέρνηση, ως εξουσιοδοτημένος εκπρόσωπος της κοινωνίας, θα ύψωνε τείχη για να υπερασπιστεί τους ανθρώπους που κινδυνεύουν περισσότερο από την ακόρεστη μανία αυτών των δύο επιδρομέων. Και ενώ αναμέναμε τα τείχη, διαπιστώσαμε με έκπληξη να προσπαθεί να μεταθέσει το βάρος της ευθύνης στα... θύματα. Κοντολογίς, την είδαμε να συμπεριφέρεται ως πολιτικός «τζαμπατζής» ο οποίος, σύμφωνα με τον ορισμό του Nordhaus, μεγιστοποιεί τα συμφέροντά του σε βάρος άλλων.

Για να αντιμετωπίσει τον εφιάλτη της ακρίβειας φορτώνει το βάρος στις διεθνείς αγορές και εγκαταλείπει τους πιο ευάλωτους ανυπεράσπιστους στις «αστείρευτες δυνάμεις της αγοράς» και στις αρπακτικές διαθέσεις των κερδοσκόπων, τους οποίους μάλιστα εμφανίζει ως «προφήτες της ανάπτυξης».

«Ο Δείκτης Τιμών του FAO (FFPI) αυξήθηκε τον Σεπτέμβριο κατά 33% σε σχέση με πέρσι. Τι θα μπορούσε να κάνει όταν η ακρίβεια είναι παγκόσμιο φαινόμενο;», αναρωτιούνται οι περισσότεροι. Η απάντηση είναι απλή: Να χρησιμοποιήσει όλα τα εργαλεία που διαθέτει. Για παράδειγμα, η μείωση της έμμεσης φορολογίας και η ουσιαστική αύξηση του κατώτατου μισθού θα έδιναν ανάσα στους χαμηλόμισθους. Ο έλεγχος της αγοράς για να αποτραπούν ολιγοπωλιακές πρακτικές θα ενίσχυε τον ανταγωνισμό. Μια πιο δυναμική επιδοματική πολιτική θα βοηθούσε τους ανθρώπους που βρίσκονται στη βάση της εισοδηματικής πυραμίδας να σηκώσουν το αβάσταχτο βάρος της ακρίβειας. Στην πράξη διαπιστώσαμε ότι προτίμησε να αφήσει τα «εργαλεία» αυτά στην «εργαλειοθήκη» τους και να φορτώσει ως πολιτικός «τζαμπατζής» το κόστος της κρίσης στους πολλούς...

Το κόστος θέρμανσης και μεταφοράς έχει εκτιναχτεί. Η κυβέρνηση δείχνει τις διεθνείς αγορές και απαθής παρακολουθεί τη... σφαγή των αμνών. Τσιμουδιά για την έμμεση φορολογία που επιβάλλεται στη βενζίνη και στο πετρέλαιο και που η απόδοσή της συναρτάται με το επίπεδο των τιμών. Συμπεριφέρεται σαν τους «τζαμπατζήδες» που περιφέρονται από κηδεία σε μνημόσυνο για να πιουν τζάμπα καφέ και να γεμίσουν τις τσέπες με κουλουράκια.

Η ηλεκτρική ενέργεια έχει κάνει τους μισούς Ελληνες να σκέπτονται να ανοίξουν τους διακόπτες. «Το διεθνές χρηματιστήριο ενέργειας που...», λέει η κυβέρνηση και μοιράζει αντίδωρα για να ξεγελάσει τον τρόμο που γεννά το σκοτάδι. Και ο απλός άνθρωπος αναρωτιέται: «Γιατί δεν μειώνει τη φορολογία ή τις επιβαρύνσεις υπέρ τρίτων που φουσκώνουν τους λογαριασμούς; Πόσα πληρώνουν η ΔΕΗ και οι φιλοπρόοδοι επιχειρηματίες της ενέργειας για να ελαφρύνουν αυτούς που αδυνατούν να σηκώσουν και άλλα βάρη;». Και η κυβέρνηση, σαν και εκείνους που σηκώνουν τους ώμους όταν τους ζητούν να βοηθήσουν, σιωπά και υποδύεται τη «συμπονετική» με τα λεφτά αυτών που τους λείπουν.

Ο τόπος καίγεται και πνίγεται και η κυβέρνηση, αντί να προλάβει και να συντρέξει, επικαλείται το παγκόσμιο φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής, πουλάει «πράσινη ανάπτυξη» και συνεχίζει τις εξορύξεις ορυκτών καυσίμων. Και το χειρότερο; Ρημάζει τις βουνοκορφές και τα νησιά, επιδοτώντας τους «επενδυτές» που θα τσιμεντώσουν το περιβάλλον με τα εκατοντάδες εκατομμύρια κυβικά μέτρα μπετόν που απαιτούνται για να κατασκευάσουν τις βάσεις πάνω στις οποίες θα στηθούν οι θηριώδεις ανεμογεννήτριες. Για να καταλάβετε, στην Τήνο οι ανεμογεννήτριες που σχεδιάζεται να εγκατασταθούν έχουν ύψος 70 έως 145 μέτρα και για κάθε βάση ανεμογεννήτριας θα χρειαστούν τουλάχιστον 400 κυβικά μέτρα σκυρόδεμα. Ομοια με εκείνους που το βάζουν στα πόδια όταν βρεθούν μπροστά σε κάποιον πληγωμένο, η κυβέρνηση φορτώνει τα βάρη των ευθυνών στους... άλλους.

Η πρακτική τού να βάζεις επιμέρους συμφέροντα πάνω από το συμφέρον της κοινωνίας, η οποία χαρακτηρίζει τους πολιτικούς τζαμπατζήδες, είναι μια επιλογή πολιτικής αφροσύνης, αφού η Ιστορία έχει δείξει ότι στη δημοκρατία κανείς δεν γλιτώνει τον λογαριασμό του.

*Δημοσιογράφος, συγγραφέας