Η επιλεκτική μνήμη και το Κυπριακό

Κατ’ αρχάς οφείλω να διευκρινίσω για να προλάβω ενδεχόμενες παρεξηγήσεις ότι οι κινήσεις του Ερντογάν δείχνουν ξεκάθαρα την πρόθεσή του να αναβαθμίσει επιθετικά τoν γεωστρατηγικό ρόλο της Τουρκίας στην περιοχή σε βάρος των γειτόνων της και παράλληλα να εδραιώσει τη δική του μεγαλομανή απολυταρχία στο εσωτερικό της χώρας, όπου έρχονται εκλογές ενώ η κατάσταση πηγαίνει από το κακό στο χειρότερο. Μέσα από αυτό το πρίσμα πρέπει να δούμε τη φιέστα για την εισβολή του ’74 και την ανακοίνωση για το έστω μερικό προσώρας άνοιγμα της Αμμοχώστου. Αλλά το θέμα δεν τελειώνει εδώ, όπως πιστεύουν και διαλαλούν στην Ελλάδα πολλοί - και κυρίως τα ΜΜΕ που δίνουν τον τόνο στα λεγόμενα «εθνικά θέματα».

Μολονότι δεν έχω δει όλα τα δελτία ειδήσεων στα κανάλια, ούτε έχω διαβάσει όλα όσα γράφτηκαν σχετικά, μου έκανε εντύπωση το γεγονός ότι, με μία και μοναδική εξαίρεση κι αυτή με μισή καρδιά, το τι προηγήθηκε της εισβολής δεν μνημονεύτηκε καν. Δεδομένου ότι έχουν περάσει 47 χρόνια από τότε, άρα μόνο οι πενηντάρηδες και πάνω το έζησαν, οι περισσότεροι Ελληνες έμειναν με την εντύπωση ότι μια ωραία πρωία οι Τούρκοι εισέβαλαν στην Κύπρο, επειδή οι εισβολές σε γειτονικές χώρες είναι στο DNA τους. Τούρκοι είναι, τι περιμένεις!

Η επιλεκτική μνήμη είναι ένας αμυντικός μηχανισμός που μας προστατεύει από κάτι δυσάρεστο. Σε προσωπικό επίπεδο οι περισσότεροι τον έχουμε ενεργοποιήσει κατά καιρούς. Ανθρώπινο γαρ. Ως κοινωνικό και κυρίως πολιτικό φαινόμενο όμως, αυτό που ξεχνάμε δεν είναι το επώδυνο αλλά εκείνο που δεν μας συμφέρει. Με αποτέλεσμα να διαβάζουμε τις αντιδικίες με όρους άσπρου και μαύρου, ενώ η στοιχειώδης λογική και η ιστορική εμπειρία μάς διδάσκουν ότι κατά κανόνα τα πράγματα δεν είναι τόσο ευανάγνωστα και απλά. Εμείς τα απλοποιούμε για να αισθανθούμε ότι βρισκόμαστε στη σωστή πλευρά του οδοφράγματος που χωρίζει τους καλούς από τους κακούς.

Στην προκειμένη περίπτωση έγιναν πολλά στην Κύπρο πριν από την εισβολή, τα οποία έχουμε «ξεχάσει» επειδή μας κάνουν να αισθανόμαστε κάπως άσχημα. Αρχής γενομένης από τα δεκατρία σημεία Μακάριου και τι επακολούθησε το 1963, μέχρι το πραξικόπημα από την ΕΟΚΑ Β', σε αγαστή συνεργασία με την ελληνική χούντα. Θα μου πείτε, για το τελευταίο φταίει η δικτατορία. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι διαγράφονται οι ευθύνες της δικής μας πλευράς. Διότι τα λάθη έχουν συνέπειες οι οποίες εξακολουθούν να ισχύουν εφόσον ορίζουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα αναγκαστούμε να κινηθούμε. Οσο παράδοξο και να ακούγεται, τα λάθη είναι ένα είδος τετελεσμένου. Δυστυχώς, απ’ ό,τι φαίνεται, η ομολογία του λάθους οδηγεί στην αμνησία, η οποία μας δίνει τη δυνατότητα να το ξανακάνουμε επειδή φερόμαστε σαν το λάθος να μην έγινε ποτέ.

O Eρντογάν όντως απειλεί εμάς και τους Ελληνοκύπριους. Το κάνει όμως με δύο τρόπους, εκ των οποίων μόνο ο ένας είναι εμφανής: τα περί γαλάζιας πατρίδας, η επίδειξη στρατιωτικής ισχύος στον χώρο της ανατολικής Μεσογείου και πέραν αυτής, οι έρευνες στην ΑΟΖ που δεν έχει ακόμα χαραχτεί με βάση το διεθνές δίκαιο, η ρητορική του τσαμπουκά, και πάει λέγοντας.

Ο δεύτερος τρόπος είναι πιο έμμεσος και πιο μολυσματικός επειδή θρέφει την ολέθρια τάση που είχαμε έτσι κι αλλιώς να θεωρούμε ότι στα «εθνικά θέματα» το δίκιο είναι πάντα με το μέρος. Και φυσικά, όταν αντιμετωπίζουμε τον απόλυτο εχθρό, ισχύει το «νυν υπέρ πάντων ο αγών». Οχι συζητήσεις, αμφιβολίες και πάνω απ’ όλα όχι προβληματισμός και αυτοκριτική. Ετσι εξηγείται η αποσιώπηση των γεγονότων που προηγήθηκαν της τουρκικής εισβολής. Ναι, η Τουρκία εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία για να προωθήσει στην Κύπρο τα δικά της συμφέροντα. Το ίδιο ακριβώς θέλησαν να πετύχουν και οι «πατριώτες» της ΕΟΚΑ Β' αλλά δεν τους βγήκε.

Εχει ειπωθεί άπειρες φορές και αποτελεί κάτι περισσότερο από κοινό τόπο ότι στο Κυπριακό απορρίπτεται πάντα μια λύση που θα αποδειχθεί καλύτερη από την επόμενη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το Σχέδιο Ανάν και το Κραν Μοντανά, για να μην αναφέρουμε άλλες προηγούμενες προτάσεις που σήμερα θα ήταν αδιανόητα ευνοϊκές για τους Ελληνοκύπριους. Για κάποιον λόγο όμως, ο οποίος σίγουρα έχει να κάνει με τον παραλογισμό του εθνικισμού, η στάση μας παραμένει η ίδια. Και για να μην αλλάξει, η επιλεκτική μνήμη μας διαγράφει γεγονότα που αφενός ουδείς αμφισβητεί και αφετέρου ουδείς θέλει να συζητήσει. Είμαι περίεργος να δω, όταν με το καλό απαλλαγούμε από τον Ερντογάν, ποια δικαιολογία θα βρουν οι πατριώτες για να πουν άλλο ένα «βροντερό Οχι».