Είμαστε όλοι κεϊνσιανοί;

Γίνεται όλο και περισσότερο προφανές πως το, σε πλήρη εξέλιξη, 2ο κύμα της πανδημίας κάνει πιθανότερο το πιο ζοφερό σενάριο σε ό,τι αφορά τις επιπτώσεις - υγειονομικές, οικονομικές και κοινωνικές. Είναι γι’ αυτό, ίσως, που το σύνολο σχεδόν των διεθνών οργανισμών κάνουν επισημάνσεις και προτείνουν πολιτικές στον αντίποδα όσων, με σαδιστικό τρόπο, είχαν συνηθίσει να κάνουν εδώ και πολλά χρόνια. Οπως έχει συχνά διατυπωθεί, γίνονται και πάλι «όλοι κεϊνσιανοί». Και μάλιστα… αριστερόστροφοι.

Η τελευταία έκθεση του ΔΝΤ είναι σχεδόν προκλητική, από αυτήν την άποψη. Τι «προσοχή στις ανισότητες», τι «έγνοια για τους πιο ευάλωτους», τι «φτάνει πια με τη λιτότητα». Μόνο «να πληρώσουν οι πλούσιοι» δεν μας λέει. Η γελοιότητα μιας τέτοιας τοποθέτησης δεν θα πρέπει να μας κάνει να χάνουμε το κύριο: τα πράγματα είναι εξαιρετικά σκούρα.

Μια σοβαρότερη υπηρεσία, η UNCTAD του ΟΗΕ, σε πρόσφατη μελέτη της θέτει το ζήτημα ως εξής: «Η παγκόσμια οικονομία βιώνει μια βαθιά κρίση στο εσωτερικό μιας ανεξέλεγκτης πανδημίας. Τώρα είναι η στιγμή να διαμορφωθεί ένα σχέδιο για την παγκόσμια ανάπτυξη […] Η πρότερη κατάσταση (το status quo ante) δεν είναι στόχος άξιος του ονόματός του. Η στιγμή είναι επείγουσα γιατί, ακριβώς τώρα, η ιστορία επαναλαμβάνει τον εαυτό της και πάλι, αυτή την φορά ως ένα ενοχλητικό μείγμα τραγωδίας και φάρσας ταυτόχρονα».

Τι μας λέει η UNCTAD γενικότερα; Πως η πανδημική κρίση είναι στιγμή μιας μακροχρόνιας συστημικής κρίσης, η αντιμετώπιση της οποίας απαιτεί ριζικότατες παρεμβάσεις. Το υπαινίσσεται ο συντάκτης με τη φιλολογίζουσα διατύπωση περί τραγωδίας και φάρσας, τόσο έκδηλα μαρξική. Ως εκεί, όμως. Γιατί μια πλήρης κίνηση σε αυτήν την κατεύθυνση θα έπρεπε να αποδεχτεί ρητά πως μόνο οι μαρξιστικές αναλύσεις αποτυπώνουν σωστά την πραγματικότητα και, επομένως, μόνο μια συνειδητά και αποφασιστικά αντικαπιταλιστική πολιτική μπορεί να δώσει λύσεις.

Αυτό κανείς από τους καθεστωτικούς θεσμούς, ορθόδοξους ή «ετερόδοξους», δεν μπορεί να το υιοθετήσει. Επειδή, ωστόσο, τα πράγματα είναι προφανώς πολύ σκούρα και θα γίνουν σκουρότερα οσονούπω, όπως πάντα, εκτός από τον Μαρξ υπάρχει, ευτυχώς, και ο Κέινς. Η ριζικότητα, λοιπόν, της εναλλακτικής φτάνει μέχρι εκεί: να «πέσουν λεφτά», να ενισχυθεί η ζήτηση.

Το αστείο, βέβαια, είναι πως ήδη κάτι τέτοιο γίνεται, με ιδιαίτερη μάλιστα ζέση από τα πιο δεξιά και χαμερπή υποκείμενα στον κόσμο, τύπου Τραμπ και Τζόνσον. «Ρίχνουν λεφτά» χωρίς κανένα «ηθικό ενδοιασμό», όπως έκαναν πάντοτε, όποτε χρειάστηκε, με πρώτο τον Ρίγκαν, ο οποίος είναι διαβόητος για τις τεράστιες κρατικές δαπάνες σε πολεμικά σχέδια, για τον στρατιωτικοποιημένο κεϊνσιανισμό του, όπως έμεινε στην ιστορία.

Δεν είναι ο Κέινς η λύση. Δεν ήταν ποτέ, δεν είναι ούτε τώρα. Η σχετική σύγχυση αναφορικά με τη μεταπολεμική «ευημερία» -στην καπιταλιστική μητρόπολη- δημιουργείται τεχνηέντως, στο μέτρο που η βελτίωση της ζωής τότε οφειλόταν ιδίως στη μεγάλη ισχύ της εργατικής τάξης, που διασφάλιζε, σε συνδυασμό με τα διεθνή αποτελέσματα της Ρωσικής Επανάστασης και τον φόβο που προκαλούσε στους καπιταλιστές, έναν ιστορικά πρωτοφανώς ευνοϊκό συσχετισμό. Πάλι ο Μαρξ «το έκανε» -όχι ο Κέινς. Η ταξική πάλη οδηγούσε σε φιλολαϊκές «επεκτατικές πολιτικές», όχι η κεϊνσιανή «ετεροδοξία».

Σήμερα, αντίθετα, ο εξαιρετικά δυσμενής συσχετισμός δεν επιτρέπει την επανάληψη. «Κεϊνσιανές πολιτικές» θα υπάρξουν, ήδη υλοποιούνται. Μόνο που αποκλείεται να είναι «φιλολαϊκές». Το κόστος τους θα το πληρώσουν οι εργαζόμενοι και οι φτωχοί σε πολύ σύντομο χρόνο -τα εντόπια θατσερικά σαΐνια το πετυχαίνουν ήδη με τον πλούσιο νομοθετικό τους κανιβαλισμό, εν μέσω πανδημίας.

Το συστημικό αδιέξοδο και η συνακόλουθη κρίση ηγεμονίας δεν οδηγούν αυτονόητα σε καλύτερες εξελίξεις. Η έλλειψη ισχυρής εναλλακτικής δεν είναι απίθανο, για να ξαναθυμηθούμε τον Μαρξ, να οδηγήσει σε κατάρρευση, στο μέτρο που η άρχουσα τάξη δεν έχει, πέρα από την άγρια επιβολή, κάποια συνεκτική απάντηση.

Αν δεν μπορούμε να σχεδιάσουμε το τέλος του καπιταλισμού, ίσως ζήσουμε το «τέλος του κόσμου». Τα πράγματα είναι οριακά. Καμιά «καλή διαχείριση» δεν αποτελεί απάντηση. Κανένας κεϊνσιανισμός.

Δεν οδηγούμαι σε αυτά από κάποιον απελπισμένο αριστερισμό. Η ρεαλιστικότατη απελπισία είναι που κάνει, στη σκέψη μου, τόσο αναγκαίο τον αντικαπιταλιστικό χαρακτήρα της όποιας απάντησης. Τον απεγκλωβισμό από «ρεαλιστικές» λύσεις, οσοδήποτε… εμπροσθοβαρείς! Γίνεται; Δεν ξέρω. Τα άλλα, πάντως, και γίνονται και σε βάρος μας πάντα είναι.

Η δεκαετής μνημονιακή εμπειρία το απέδειξε. Κάναμε ό,τι μας είπαν. Και βρισκόμαστε με μια απολύτως ευάλωτη οικονομία κι ένα εντελώς αποτυχημένο κράτος. Οποιος μνημονιακός -οικειοθελώς ή εξαναγκαστικά- αισθάνεται δικαιωμένος να βγει να το πει.

Τώρα είναι η ώρα.

 * εκπαιδευτικός