Για μία σύνδεση παιδαγωγικής, κοινωνίας και οικολογίας

Πώς θα γινόταν, άραγε, δυνατή, αυτή η μετάβαση από ένα είδος εκπαίδευσης που βασίζεται στην ανθρώπινη φυσική επαφή και αλληλεπίδραση, σε ένα είδος παιδαγωγικής που θέλει να λειτουργήσει αποκλειστικά μέσω διαδικτύου (;).

Πρόκειται για συγκεκριμένη εντολή εκ μέρους της (Γαλλικής) κυβέρνησης, εντολή η οποία υλοποιείται με την βοήθεια του νέου δόγματος μιας «παιδαγωγικής συνέχειας », που προβάλλει αξιώσεις αντίστοιχες τουλάχιστον με εκείνες ενός προγράμματος Marshall ... ωστόσο, κανένα μέσον δεν έχει τεθεί ακόμη! Είναι η ίδια αυτή κυβέρνηση, η οποία από την στιγμή που ανέβηκε στην εξουσία δεν έχει πάψει να ενθαρρύνει την ασυνέχεια απορρίπτοντας όλες εκείνες τις δομές που αποδείχθηκαν μέχρι τώρα αποτελεσματικές. Σε ό,τι αφορά τον τομέα τηςπρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, «η διαδικασία υλοποίησης μιας εικονικής τάξης, πέρα από το γεγονός ότι ενισχύει τις σχολικές ανισότητες, αποδεικνύεται μη αποτελεσματικό εργαλείο προκειμένου να διατηρηθεί η επικοινωνία με όλες τις οικογένειες των μαθητών μας», διαβάζουμε σε μια ενδιαφέρουσα δημοσίευση καθηγητών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης με τίτλο «είπαμε όχι στην εικονική τάξη και καλά κάναμε».

Σε ό,τι αφορά την δευτεροβάθμια εκπαίδευση, οι οικογένειες μιλούν για το πόσο συγκλονισμένες είναι, ενώ οι μαθητές εκφράζουν την απογοήτευσή τους σχετικά με την παραπάνω εντολή: «θα πεθάνει κόσμος αλλά εσύ οφείλεις να επιτύχεις στις εξετάσεις του απολυτηρίου!».

Παράλληλα, ο Jean-Michel Blanquer (υπουργός παιδείας) μόλις παραδέχτηκε πως ένα 5 στα 8% των μαθητών είναι «άφαντοι», αριθμό τον οποίο ο ενήμερος πολίτης θα πολλαπλασίαζε με το 5 ή το 10. 'Οσον αφορά τους φοιτητές και τις φοιτήτριες, εκείνοι/-ες έχουν αρκετά προβλήματα ν'ασχοληθούν: στέγασης (έλλειψη χώρου ή αναγκαστικά στενόχωρος συγχρωτισμός με τους γονείς και τα αδέρφια), διατροφική μονοτονία, έλλειψη βασικού εξοπλισμού (π.χ πλυντήριο ρούχων), ύπαρξη αρρώστων στο περιβάλλον τους ή οι ίδιοι άρρωστοι, κτλ.

Μία μελέτη δείχνει πως τα προβλήματα στους τομείς εξ αποστάσεως μάθησης είναι ήδη πολλά, και μάλιστα σε πολύ πιο φυσιολογικές περιόδους από αυτές της απομόνωσης! Πρώτα απ'όλα, το ψηφιακό χάσμα πολλαπλασιάζει τις αν!ισότητες. Όλοι οι φοιτητές και οι φοιτήτριες δεν είναι προφανώς εξοπλισμένοι με το καλύτερα ηλεκτρονικά μέσα ή το καλύτερο smartphone . Η

σύνδεση στο διαδίκτυο είναι κάποτε πολύ αδύναμη, ανάλογα με την περιοχή ήτην ποιότητα της συνδρομής, όταν αυτή είναι υπαρκτή.

Διαπιστώνουμε, ακόμη, πως ο διαδικτυακός κορεσμός δημιουργεί ανισότητες που δεν υπολογίζονται εύκολα. Έπειτα, η ακαδημαϊκή εργασία που ζητάται και συσσωρεύεται όλο και περισσότερο, γίνεται δύσκολη χωρίς την πρόσβαση στις βιβλιοθήκες. Όλοι οι καθηγητές και καθηγήτριες έχουν διαπιστώσει πως είναι πολύ μεγάλος ο αριθμός των φοιτητών που δεν δίνουν πια σημεία ζωής: εκείνοι /-ες δεν είναιπουθενά «χαμένοι», απλώς βάζουν προτεραιότητες! Κι ας μην ξεχνάμε το άγχος, τις ανησυχίες για ένα παγκόσμιο ή γενικό μέλλον, το οποίο τίθεται υπό αμφισβήτηση. Μια έρευνα που πραγματοποιήθηκε από τους φοιτητές/-ιες του πανεπιστημίου Savoie Mont Blanc, στην ερώτηση «είσαι αγχωμένος, στρεσαρισμένος, ανήσυχος;» δίνει ωςαποτέλεσμα 74 ,6% καταφατικές απαντήσεις!

Σε ό,τι αφορά τους καθηγητές πανεπιστημίου τίθεται πρώτα απ'όλα το ζήτημα του υπερβολικού φόρτου εργασίας. Αναγκάζονται να εργασθούν πολύ περισσότερο για να προετοιμάσουν τα διαδικτυακά μαθήματα (πρέπει ναξαναμάθουν τα πάντα από την αρχή, στην online διδασκαλία δεν υπάρχουν περιθώρια αυτοσχεδιασμού!), έπειτα αναθέτουν μεγαλύτερη εργασία στους φοιτητές τους, ενώ αντιστοίχως λαμβάνουν περισσότερα γραπτά για διόρθωση.

Το σχέδιο της «παιδαγωγικής συνέχειας» που διατίθεται στην ιστοσελίδα του (Γαλλικού) υπουργού τριτοβάθμιας εκπαίδευσης μοιάζει εξωπραγματικό: «Απολαύστε την διαδραστικότητα. Τα τεχνολογικά μέσα ενθαρρύνουν και διευκολύνουν συμπεριφορές πιο προληπτικές από εκείνες της παραδοσιακής τάξης διδασκαλίας».

Διαβάζουμε, επίσης, τα εξής: «Καινοτομήστε. Αν και το διαδικτυακό περιβάλλον αποκλείει ορισμένουςτρόπους διδασκαλίας, προσφέρει νέες εναλλακτικές δυνατότητες, κάποιες από τις οποίες θα μπορούσαμε να μεταφέρουμε στην φυσική τάξη, αμέσως μόλις περάσει αυτή η κρίση. Ενδέχεται οι μαθητές να κρίνονται πιο επιεικώς σε ένα νέο περιβάλλον. Μην διστάσετε να επωφεληθείτε από αυτή την δύσκολη περίοδο για να πειραματιστείτε με νέες μεθόδους και παιδαγωγικά εργαλεία.»

Επιπλέον, το συγκεκριμένο σχέδιο απευθύνεται σε μεμονωμένους καθηγητές: όπως σε μία ολοκληρωτική διακυβέρνηση, έτσι κι εδώ δεν υπάρχει καμία διαμεσολάβηση - ο διδάσκων οφείλει αυτόματα να υπακούσει στις διαταγές ενός μεγαλόστομου υπουργού, τόσο γελοίου και που δεν προτείνει κανένα μέσο. Επί πλέον, το σχέδιο αυτό ενώ αναφέρεται εκτενώς στο ζήτημα της αναπηρίας των φοιτητών, ερώτηση που μπορεί να τεθεί υπόψη λόγω της ψηφιακής πραγματικότητας, δεν προσεγγίζει καθόλου το ζήτημα του ψηφιακού χάσματος και των κοινωνικών προϋποθέσεων ή συνθηκών. Και βεβαίως απευθύνεται αποκλειστικά στους καθηγητές που είναι μόνιμοι, ενώ οι επισφαλείς εργαζόμενοι (για τους οποίους πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι φτάνουν καμιά φορά μέχρι και το 70% στα προγράμματα προπτυχιακών σπουδών), δεν αναφέρονται ποτέ. Το κερασάκι στην τούρτα, όσον αφορά το συγκεκριμένο πρόγραμμα, είναι προφανώς το ζήτημα των ψηφιακών μέσων. Οι ιδιωτικές επιχειρήσεις χαρακτηρίζονται ως «αμερικάνικοι γίγαντες», ενώ εκφράσεις όπως «GAFAM!» μοιάζουν πολύ αριστερές.

Όσο για τα δωρεάν εργαλεία, αναφέρονται μόνο για να τονιστεί το πόσο εύθραστα είναι! Τέλως το σχέδιο προωθεί ιδιωτικές εταιρείες που προσφέρουν εξετάσεις οι οποίες κοστίζουν 1,50 ευρώ ανά υποψήφιο... Βρισκόμαστε δηλαδή στην εποχή των «corona μισθωτών», όπως ακριβώς μαθαίνουμε καιότι η κρίση θα διεγείρει το ζήτημα της ιδιωτικοποίησης της υγείας αντί δυναμώσει το δημόσιο!

«Μπορούμε εύλογα να αναρωτηθούμε τί ακριβώς σημαίνει ο όρος "παιδαγωγική συνέχεια" την στιγμή που οι φοιτητές βλέπουν να τους παίρνουν πίσω την άδεια παραμονής κατά την διάρκεια του ακαδημαϊκού έτους, την στιγμή που εκείνοι /-ες βρίσκονται ξαφνικά χωρίς στέγη, χωρίς επάγγελμα, χωρίς τροφή, την στιγμή που η παρουσία τους στα μαθήματα είναι σπάνια επειδή αναγκάζονται να εργασθούν για την επιβίωση (;). Τι, λοιπόν, σημαίνει παιδαγωγική συνέχεια στις μέρες μας;», θα μπορούσαμε ν'αναλογιστούμε . Και τίποτα δεν μας εμποδίζει να διακρίνουμε σε αυτό το περίφημο σχέδιο έναν ύπουλο τρόπο εξάλειψης από την συλλογική μνήμη των γεγονότων της έντονης κινητοποίησης που διήρκεσε από τον Δεκέμβρη έως τον Μάρτιο στη Γαλλία.

Κινητοποίηση ενάντια στην μεταρρύθμιση τωνσυντάξεων (στην οποία ήταν παρόντες και συμμετείχαν πολλοί καθηγητές της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης), καθώς και ενάντια στο νόμο LPPR (νόμος που αφορά τον πολυετή προγραμματισμό για την έρευνα, ενάντια στον οποίο οι εκπαιδευτικοί της ανωτέρας εκπαίδευσης είχαν εξεγερθεί, με σημείο κορύφωσης την ημέ! ρα της 5ης Μαρτίου). Αν όμως οι πολίτες μένουν κλεισμένοι οικειοθελώς στα σπίτια τους δεν είναι γιατί υποτάχτηκαν, ούτε σημαίνει πως ξέχασαν τις μεγάλες εκείνες ημέρες των διαδηλώσεων – σίγουρα στ' αυτιά πολλών αντηχεί ακόμη το σύνθημα «όλοι μαζί, όλοι μαζί», τόσο που το ακούσαμε! Αν μένουν στα σπίτια τους είναι για να προστατεύσουν τους πιο αδύναμους και για να προστατευτούνοι ίδιοι, μιας και η κυβέρνηση δεν έχει κάτι καλύτερο να προτείνει.

Επομένως, απέναντι σ'ένα σχέδιο που αντί για «συνέχεια» μοιάζει να οδηγεί σε ανθρώπινη ασυνέχεια, θα μπορούσαμε να προτείνουμε ένα πραγματικό σχέδιο συνέχειας που να συνδέει την διδασκαλία με την κοινωνία και την οικολογία. Περισσότερο από ποτέ άλλοτε, ο σύνδεσμος ανάμεσα στην παιδαγωγική και το κοινωνικό, φυσικό, και (δια)νοητικό περιβάλλον, αποτελεί τώρα βεβαιότητα. Ο σύνδεσμος αυτός, τον οποίο σε κανονικές συνθήκες ο νεο-φιλελευθερισμός αποκρύπτει, γίνεται πλέον προφανής. Και μόνο αποκαθιστώντας τον σύνδεσμο αυτόν θα μπορέσουμε να διασώσουμε τα πανεπιστημιακά διπλώματα, να βοηθήσουμε τους φοιτητές /-ιες , προσφέροντάς τους ποιοτική μόρφωση και όχι φθηνές πληροφορίες!

Ας πάρουμε ως μάθημα αυτή την κρίση της παγκόσμιας υγείας για να επαναπροσδιορίσουμε και να αποκαταστήσουμε αυτό τον σύνδεσμο. Ναι, να διατηρήσουμε την επαφή, να συνεχίσουμε, αν μπορούμε, τα μαθήματα, μέσω διαδικτύου ή με αποστολή εγγράφων, αλλά ας βάλουμε ως προτεραιότητα στην σκέψη μας τον άνθρωπο και όχι την εμπορευματοποιημένη γνώση. Ας συλλογιστούμε την ευαισθησία των φοιτητών /-τριών μας και το ότι είναι δύσκολο να συνεχίσει η εργασία σαν να μην είχε συμβεί τίποτα. Ας σκεφτούμε τους συναδέλφους που οφείλουν να φροντίσουν τις οικογένειές τους, καθώς και τους συναδέλφους που βρίσκονται σε επισφαλή θέση. Έτσι, διατηρώντας αυτό τον σύνδεσμο θα μπορέσουμε να διασώσουμε την αλληλεγγύη. «Για εμάς, η συγκεκριμένη περίοδος προσφέρεται περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη για να αποτελέσει απόδειξη αλληλεγγύης σε όσο το δυνατόν περισσότερες μορφές», μας λένε οι συνάδελφοι της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Πρέπει αυτή η στιγμή να αποτελέσει απόδειξη αλληλεγγύης κι όχι να συνεχιστεί η αχαλίνωτη παραγωγικότητα, η οποία οδηγεί σ'ένα αβέβαιο μέλλον. Και ας υπενθυμίσουμε στους εαυτούς μας πως το διαδίκτυο προκαλεί μόλυνση...

Ασυνέχεια: αυτή η κρίση μας φέρνει σε καθημερινή επαφή με το θάνατο, έτσι έντονος είναι ο πειρασμός του να μην πιστεύουμε πλέον παρά στην επιβίωση και όχι στην ίδια την ζωή. Το να υποκύψουμε όμως σε αυτό τον πειρασμό θα σήμαινε ότι αποδεχόμαστε και εγγράφουμε την ασυνέχεια στην καρδιά της ύπαρξής μας. Ερχόμενοι, λοιπόν, αντιμέτωποι με το πλαστό πρόγραμμα παιδαγωγικής συνέχειας που προτείνει η κυβέρνηση, ας προτείνουμε μία αληθινή σύνδεση μεταξύ παιδαγωγικής / διδασκαλίας, κοινωνίας και οικολογίας!

*Καθηγητής πανεπιστημίου Université Paris 8, Γαλλία