Οι «64» και το ασφαλιστικό σύστημα τριών πυλώνων

Από τη Ν.Δ. αλλά και από «ενεργούς πολίτες» που προωθούν κείμενο για το «τι είναι προοδευτικό» προτείνεται, μεταξύ άλλων, η «...αναδιοργάνωση του ασφαλιστικού συστήματος στην καθολικά αποδεκτή δομή των τριών πυλώνων κοινωνικής ασφάλισης» (από το κείμενο των «64»).

Μολονότι η πρώτη χώρα που εφάρμοσε την αλλαγή του ασφαλιστικού της συστήματος από διανεμητικό (pay-as-you-go) σε κεφαλαιοποιητικό (funded) ήταν η Χιλή του δικτάτορα Πινοσέτ, θα ήταν λάθος να κάνουμε ανάλυση μιας «οικονομικής πρότασης» με αφορισμούς. Αυτό που πρωτίστως ενδιαφέρει είναι η ανάλυση κόστους-οφέλους της πρότασης και τα αποτελέσματα από την εμπειρία άλλων χωρών, όπως η Χιλή.

Ας δούμε λοιπόν τι έγινε με τη χρηματοδότηση της αλλαγής του συνταξιοδοτικού συστήματος στη Χιλή, με τα μάτια ενός έγκυρου διεθνούς οργανισμού όπως είναι η Παγκόσμια Τράπεζα:

«Το 1981, η Χιλή έγινε η πρώτη χώρα που άλλαξε το σύστημα των δημόσιων συντάξεων από ένα διανεμητικό σύστημα σε ένα κεφαλαιοποιητικό σύστημα ιδιωτικών συντάξεων. Καθώς αντιμετώπιζε ένα μεγάλο δυνητικό χρέος του διανεμητικού συστήματος -που έφτανε στο 100% του ΑΕΠ- η κυβέρνηση επέλεξε τη μετάβαση σε νέο κεφαλαιοποιητικό σύστημα και για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της χρηματοδότησης του ελλείμματος που θα δημιουργείτο, επέλεξε έναν συνδυασμό κρατικού δανεισμού (δηλαδή δημιουργία χρέους) και δημοσιονομικής διαχείρισης (μείωσης των φόρων και των δαπανών του προϋπολογισμού). Αυτή η πολιτική ήταν απαραίτητη για την επίτευξη του δηλωμένου στόχου της αύξησης των ποσοστών της συνολικής αποταμίευσης της οικονομίας.

Οι παραμετρικές μεταρρυθμίσεις που έγιναν στο παλιό συνταξιοδοτικό σύστημα περιελάμβαναν μεταξύ άλλων και την αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης. Το πιο ουσιώδες όμως ήταν ότι η κυβέρνηση εφάρμοσε την περίοδο αυτή σφιχτή δημοσιονομική προσαρμογή που οδήγησε στη δημιουργία σημαντικών πλεονασμάτων στον προϋπολογισμό. Αυτή η δημοσιονομική προσαρμογή που επιτεύχθηκε βοήθησε να αντισταθμιστούν τα αρχικά ελλείμματα στο σύστημα συνταξιοδότησης που προκλήθηκαν από την απώλεια των ασφαλιστικών εισφορών.

Ωστόσο, τα πρώτα χρόνια του νέου συστήματος, ένα σημαντικό μέρος του χρηματοδοτικού κενού καλύφθηκε με την έκδοση νέου δημόσιου χρέους (τίτλων του Δημοσίου) και την πώλησή του στα νέα συνταξιοδοτικά ταμεία που δημιουργήθηκαν. Η κατοχή κρατικών ομολόγων αυτών των συνταξιοδοτικών ταμείων αυξήθηκε από 2 σε 864 εκατομμύρια δολάρια μεταξύ 1981 και 1986. Κατά τη διάρκεια της επόμενης πενταετίας, τα έσοδα από τις ιδιωτικοποιήσεις αντικατέστησαν σταδιακά τη χρηματοδότηση του ελλείμματος από την έκδοση δημοσίου χρέους (κρατικά ομόλογα) και έγιναν τελικά η σημαντικότερη πηγή χρηματοδότησης της ασφαλιστικής μετάβασης. Παράλληλα, επιτράπηκε στα συνταξιοδοτικά ταμεία να συμμετέχουν στο μετοχολόγιο των ιδιωτικοποιημένων και εισηγμένων κρατικών εταιρειών.

Εν κατακλείδι οι χρηματοδοτικές ανάγκες για την κάλυψη του κόστους της αλλαγής του ασφαλιστικού συστήματος διαχύθηκαν σε βάθος αρκετών δεκαετιών, καθώς αφενός προσφέρονταν κίνητρα στους νεότερους εργαζόμενους για να στρέφονται προς το νέο ασφαλιστικό σύστημα και αφετέρου εκδίδονταν «ομόλογα αναγνώρισης δικαιωμάτων» σε δικαιούχους του παλιού συστήματος» (World Bank, Transition: Paying for a shift from pay-as-you-go financing to funded pensions).

Kρίσιμα ερωτήματα

Από την παραπάνω αξιολόγηση της χιλιανής ασφαλιστικής μετάβασης, από την Παγκόσμια Τράπεζα, προκύπτουν ορισμένα κρίσιμα ερωτήματα που η αντιπολίτευση και οι «προοδευτικοί ενεργοί» πολίτες οφείλουν να απαντήσουν:

● Πόσο εκτιμάται ότι είναι το κόστος της αλλαγής του συστήματος για την Ελλάδα;

● Πώς θα χρηματοδοτηθεί;

● Πόσο είναι το πλεόνασμα του προϋπολογισμού που απαιτείται (π.χ. αν είναι 1% του ΑΕΠ σε όρους πρωτογενούς πλεονάσματος θα φτάνει το 4,5%, καθώς οι τόκοι αποτελούν το 3,5% του ΑΕΠ);

● Πώς συνάδει αυτό με την πρόταση για πρωτογενή πλεονάσματα 2,5%;

● Πόση θα είναι η μείωση των συντάξεων των συνταξιούχων του παλιού συστήματος (που έχουν συνδράμει με τις εισφορές ολόκληρου του εργασιακού τους βίου);

● Ποια θα είναι η συμμετοχή των νέων εργαζομένων σε εισφορές στα δύο συστήματα (θα δίνουν παράλληλα και στα δύο);

● Πώς θα ξεκινήσουν τα νέα ιδιωτικά συνταξιοδοτικά ταμεία, με τι κεφάλαια και πώς θα εξασφαλίζεται η βιωσιμότητά τους;

Τα αναπάντητα, ώς τώρα, σχετικά ερωτήματα είναι πολλά και οδηγούν ευλόγως σε ένα κεντρικό ερώτημα: Υπάρχει τελικά σχέδιο και μελέτη ή πρόκειται απλώς για μια ανέξοδη συνθηματολογία; Και αν υπάρχει σχέδιο κοστολογημένο, γιατί δεν δημοσιοποιείται προεκλογικά με τις σχετικές απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα;

Σε κάθε περίπτωση, η δομή των τριών πυλώνων κοινωνικής ασφάλισης δεν είναι καθολικά αποδεκτή, όπως δηλώνουν, με βεβαιότητα μάλιστα, οι «64». Οπως φαίνεται από σχετικό διάγραμμα, το οποίο είναι από μελέτη του ΔΝΤ (The future of Saving: The role of Pension System Design in an Aging World, January 2019), το ποσοστό των χωρών όπου ισχύει το διανεμητικό σύστημα (μπλε χρώμα) κυριαρχεί παγκοσμίως με μερίδιο 61% κατά μέσο όρο, έναντι μόλις 12% αντίστοιχα του κεφαλαιοποιητικού συστήματος (κόκκινο).

Προοδευτική πρόταση είναι η με επιχειρήματα τεκμηριωμένη πρόταση, όχι οι γενικολογίες. Προοδευτικός είναι όποιος διαλέγεται προγραμματικά, όχι συνθηματολογικά. Ιδωμεν.

* οικονομολόγος