Βήματα προς την ιδρυματική αναπαλαίωση και τον κατασταλτικό εκσυγχρονισμό της ψυχικής Υγείας

Πρωτοβουλία «Ψ» για ένα Πολύμορφο Κίνημα για την Ψυχική Υγεία:

Αν και σε κατάσταση διαιωνιζόμενης ιδρυματικής αδράνειας και αποτελμάτωσης, το σύστημα των υπηρεσιών ψυχικής υγείας δεν παύει να σχεδιάζει και να υλοποιεί κινήσεις προς μια περαιτέρω κατασταλτική μετάλλαξή του, η οποία παράγεται και τροφοδοτείται ως αναπόφευκτη μετεξέλιξη αυτής ακριβώς της αποτελμάτωσης. Κινήσεις που, όπως έχει πλέον γίνει κανόνας, πλασάρονται και προβάλλονται ως το τελείως αντίθετο από αυτό που πραγματικά είναι.

Ένα παράδειγμα αποτελεί αυτό που μετά βαΐων και κλάδων ετοιμάζεται στην ψυχιατρική κλινική του νοσοκομείου Γεννηματάς, με το σύνηθες ρούχο του «νέου παραδείγματος», όπου η μέχρι τώρα λειτουργία της ψυχιατρικής κλινικής βαφτίζεται ως «βραχείας νοσηλείας» και θα συμπληρώνεται, πλέον, από ένα τμήμα «οξέων περιστατικών», «χωροταξικά και κλινικά» διαχωρισμένο από το μέχρι τώρα τμήμα.

Εύκολα μπορεί κανείς να φανταστεί σε τι θα συνίσταται αυτός ο «χωροταξικός και κλινικός διαχωρισμός» : μια καθαυτό ψυχιατρική κατασκευή και ταξινόμηση του «εύκολα και δύσκολα διαχειρίσιμου περιστατικού», που ανταποκρίνεται όχι στις ανάγκες του πάσχοντος, αλλά στον κατασταλτικό έλεγχο της ψυχιατρικής (με περαιτέρω απρόσκοπτες τις μέχρι τώρα, ούτως ή άλλως αυτονόητες, μηχανικές καθηλώσεις κλπ).

Αντί για άνοιγμα «προς τα έξω», ανοιχτές πόρτες, χωρίς καμιά καταστολή, με ανοιχτό διάλογο και ισότιμη επικοινωνία (που θα ήταν στην κατεύθυνση προς μια πραγματική ψυχιατρική μεταρρύθμιση), στροφή προς πιο επεξεργασμένες και «ασφαλείς» πρακτικές του παλαιο-ιδρυματισμού, ακραιφνώς μεταφερμένες από το ψυχιατρείο στα γενικά νοσοκομεία. 

Όλα αυτά με το αλατοπίπερο της ψυχοθεραπείας, φυσικά σε επιλεγμένους ασθενείς, σαν κάτι το καινούργιο, λες και η ψυχοθεραπευτική προσέγγιση, ως μέρος μιας ολιστικής προσέγγισης, δεν ήταν κάτι το ανέκαθεν αυτονόητο για όποια ψυχιατρική φροντίδα αποσκοπούσε στο να είναι στοιχειωδώς θεραπευτική και όχι απλώς ελεγκτική. 

Και με το αίτημα πάντα επικρεμάμενο, αφού τα γενικά νοσοκομεία αυτοπροσδιορίζονται ως «βραχείας νοσηλείας», να υπάρξουν τμήματα «μέσης νοσηλείας» στα ψυχιατρεία, για τις «θεραπευτικές αποτυχίες του συστήματος» που ορίζονται ως «δύσκολες περιπτώσεις» και, ως εκ τούτου, χρειάζονται μακρόχρονη νοσηλεία. 

Σ΄ αυτό έχει ήδη σπεύσει να απαντήσει το Υπουργείο Υγείας μέσω των αρμόδιων επιτροπών του για την ψυχιατρική (αντι)μεταρρύθμιση, με την συγκρότηση του «Τομεοποιημένου Σχεδιασμού Ανάπτυξης Μονάδων Ψυχικής Υγείας» - αυτόν το τραγέλαφο σχεδιασμού υπηρεσιών και τομεοποίησης, στον οποίο έχει αναφερθεί η Πρωτοβουλία με προηγούμενη ανακοίνωσή της, αλλά που ξαναδημοσιεύτηκε τον Οκτώβριο με κάποιες φραστικές αλλαγές και προσθήκες. 

Μια από τις προσθήκες αφορά τα «Προτεινόμενα Βασικά Στοιχεία των Νέων Οργανισμών των Ψυχιατρικών Νοσοκομείων». Εδώ προτείνεται η διατήρηση των ψυχιατρείων, αλλά με μειωμένες τις μονάδες εισαγωγών (ονομάζονται και εδώ «βραχείας νοσηλείας») στις τέσσερις (4), από εννέα (9) που είναι τώρα στο Δαφνί και έξι (6) στο Δρομοκαΐτειο. Προβλέπεται, όμως, ότι κάθε κλινική θα έχει και μονάδα «μέσης νοσηλείας», ένας ευφημισμός για το τμήμα χρονίων της «νέας εποχής». Εδώ άραγε θα μπορούν να στέλνουν και οι ψυχιατρικές κλινικές των γενικών νοσοκομείων τις «θεραπευτικές αποτυχίες» της νοσοκομειοκεντρικής/ιδρυματικής πρακτικής τους;

Φυσικά, καμιά αναφορά για το αν υπάρχει έστω και ένας στοιχειώδης σχεδιασμός για το πού θα μεταφερθούν αυτές οι μονάδες εισαγωγών που φαίνεται να καταργούνται στα ψυχιατρεία. Δεν παραλείπεται, ωστόσο, η πρόβλεψη για δημιουργία δυο (!) μονάδων ψυχιατροδικαστικού τμήματος σε κάθε ψυχιατρείο, του περίκλειστου, δηλαδή, τμήματος για τους «ακαταλόγιστους» του αρ 69 ΠΚ. 

Είναι ενδιαφέρον ότι, αν και πέρασε πάνω από ένας μήνας από την δημοσιοποίηση αυτού του σχεδίου οργανισμού, δεν υπήρξε καμιά αντίδραση από τα συνδικάτα των ψυχιατρείων, που πάντα αντιδρούσαν απέναντι σε κάθε κίνηση συρρίκνωσης/κλεισίματος των ψυχιατρικών ασύλων.

Ίσως γιατί, τουλάχιστον σύμφωνα με τα σχέδιο (γιατί κανείς δεν ξέρει τι τελικά θα γίνει στην πράξη), φαίνεται να διατηρείται ο αριθμός των θέσεων του προσωπικού μέσα από μιαν αναδιάταξη των μονάδων που συγκροτούν τα ψυχιατρεία, με ψυχογηριατρικά τμήματα, με ενδονοσοκομειακές δομές «επανένταξης», με τμήματα απεξάρτησης, με συνυπολογισμό του προσωπικού που εργάζεται στις εξωνοσοκομειακές στεγαστικές δομές (στο βαθμό, φυσικά, που δεν υλοποιηθεί το αρχικό σχέδιο να μεταφερθούν στην Περιφέρεια), με παθολογικό και εργαστηριακό τομέα.

Χωρίς ν΄ αλλάζει στο παραμικρό ο τρόπος λειτουργίας, η κατασταλτική κουλτούρα και πρακτική, η «περιστρεφόμενη πόρτα», χωρίς καμιά στροφή στην κοινότητα, με τους γιγαντοτομείς που έχουν σχεδιαστεί των τριακοσίων και τετρακοσίων χιλιάδων πληθυσμού αναφοράς, πάντα στα χαρτιά βέβαια, χωρίς καμιά εφαρμογή - η οποία, και αν γινόταν, με τέτοιους γιγαντοτομείς δεν θα άλλαζε τίποτα. 

Μέσα σε όλο αυτό το εσαεί ανακάτεμα του ιδρυματικού χυλού της κυρίαρχης ψυχιατρικής δεν θα μπορούσαν να λείπουν και κάποια εξωραϊστικά περιτυλίγματα του αμετάκλητα νοσοκομειοκεντρικού χαρακτήρα της – πιο πολύ ως θεματικές για συγγραφή εργασιών παρά ως, έστω κατ΄ ελάχιστον, έμπρακτη εφαρμογή.

Ένα από αυτά είναι η λεγόμενη «έγκαιρη παρέμβαση στην ψύχωση», που προβάλλεται από πανεπιστημιακές μονάδες οι οποίες, ως επί το πλείστον, δεν έχουν ξεμυτίσει από το γραφείο τους (λειτουργώντας με κλειστά τμήματα, με κατασταλτικές πρακτικές κλπ) και που αποβλέπουν, στα χαρτιά τουλάχιστον, στην αντιμετώπιση της ψύχωσης από τα «πρώτα ανιχνεύσιμα συμπτώματα».

Σε μια λογική, δηλαδή, που συμπλέει πιο πολύ με αυτή της νέας διαγνωστικής κατηγορίας του DSM V, της «επαπειλούμενης ψύχωσης», με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την «έγκαιρη» αντιψυχωτική θεραπεία της, ερήμην της όποιας εφηβικής ανησυχίας, υπαρξιακής δυσκολίας και διαφορετικότητας. 

Πρόκειται για μια παρέμβαση που αντιμετωπίζεται σαν κάτι το ιδιαίτερο, αποκομμένη από την σφαιρική φροντίδα, που είναι συνυφασμένη με την λειτουργία πραγματικά κοινοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας (που στην Ελλάδα, ούτως ή άλλως, δεν υπάρχουν, ενώ και διεθνώς είναι, λόγω και οικονομικής κρίσης, σε αποδιάρθρωση και παρακμή), με τελείως αυτόνομη λειτουργία, ή απλώς 'προσκολλημένη' σε μια κοινοτική υπηρεσία. 

Δεν είναι τυχαίο ότι η ψυχιατρική κλινική του Γεννηματάς, με τη στροφή προς την «διαχωρισμένη χωροταξικά αντιμετώπιση των οξέων περιστατικών», βρίσκει στην Μονάδα Πρώτου Ψυχωτικού Επεισοδίου του Αιγινητείου (και αυτή με κλειστό τμήμα νοσηλείας, χωρίς καμιά κοινοτική παρέμβαση) τον θεόσταλτο σύμμαχο για το «νέο» παράδειγμα της ανέκαθεν απαράλλακτης παραδοσιακής ψυχιατρικής. 

Είναι σαφές ότι με αυτές τις λογικές και πρακτικές η ψυχιατρική παλινδρομεί, οι ακούσιες νοσηλείες (ήδη στο 65% του συνόλου των νοσηλειών) πρόκειται ν΄ αυξηθούν και η «ακούσια θεραπεία στην κοινότητα», που επικρέμαται η εφαρμογή της, θα είναι το μόνο πραγματικά «καινούργιο» εργαλείο, κοινής αποδοχής από ολόκληρη την κυρίαρχη ψυχιατρική, και για το τεράστιο ποσοστό των ακούσιων νοσηλειών και για το πρόβλημα των ράντζων και για την «έγκαιρη παρέμβαση στην ψύχωση» κοκ.