Μια Ερινύα για την ηγεμονία Πούτιν;

Για το Κρεμλίνο «είμαι σαν τον λόρδο Βόλντεμορτ», είχε πει σκωπτικά το 2018 ο Αλεξέι Ναβάλνι, καταφεύγοντας στον παραλληλισμό με τον κακό μάγο στα μυθιστορήματα Χάρι Πότερ. Στα βιβλία, η κοινότητα των μάγων τον φοβάται τόσο πολύ, που δεν προφέρει καν το όνομά του.

Στην πραγματική ζωή «ο Πούτιν δεν μπορεί να πει το όνομά μου δυνατά», είχε πει τότε ο Ρώσος αντιφρονών που, έπειτα από μια δαιδαλώδη πορεία από τον εθνικισμό μέχρι τον ακτιβισμό κατά της ενδημικής διαφθοράς, έγινε ηγετική φυσιογνωμία της εξωκοινοβουλευτικής αντιπολίτευσης και ο πιο σφοδρός επικριτής του Κρεμλίνου, τιμηθείς το 2021 από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με το Βραβείο Ζαχάρωφ για την Ελευθερία της Σκέψης.

Η ρωσική ηγεσία τηρεί την ίδια στάση μέχρι και σήμερα, μία εβδομάδα μετά τον μυστηριώδη, υπό εξαιρετικά θολές συνθήκες, θάνατο του 47χρονου Ναβάλνι στην ποινική αποικία-κολαστήριο στον Αρκτικό Κύκλο, όπου εξέτιε ποινή κάθειρξης 19 ετών με σωρεία κατηγοριών: από απάτη μέχρι εξτρεμισμό και «αποκατάσταση της ναζιστικής ιδεολογίας».

Αν και με προδιαγεγραμμένη τη σύλληψή του, είχε επιστρέψει στη Ρωσία τον Ιανουάριο 2021, έξι μήνες μετά την έκτακτη αεροδιακομιδή του για νοσηλεία στη Γερμανία, σε κώμα, όπου διαγνώστηκε με δηλητηρίαση από τον νευροτοξικό παράγοντα Νόβιτσοκ. Η Δύση «έδειξε» τότε ως ένοχη τη Μόσχα. Η ίδια το αρνείται, όπως απορρίπτει τώρα ως «απολύτως απαράδεκτες» τις κατηγορίες Δυτικών ηγετών –με πρώτο τη τάξει τον προεκλογικά πολιτικά «στριμωγμένο» Αμερικανό πρόεδρο Μπάιντεν– ότι ο Ρώσος πρόεδρος Πούτιν είναι προσωπικά υπεύθυνος για τον θάνατο του Ναβάλνι.

Η Διεθνής Αμνηστία τον χαρακτηρίζει «κρατούμενο συνείδησης» – με εξαίρεση ένα μικρό διάλειμμα στις αρχές του 2021, όταν είχε ανακοινώσει ότι αναιρεί τη χρήση του όρου για τον Ρώσο αντιφρονούντα «λόγω ανησυχιών σχετικά με τις προκατειλημμένες δηλώσεις που έκανε το 2007 και το 2008, οι οποίες μπορεί να συνιστούσαν προώθηση του μίσους».

Αναφερόταν στη σκοτεινή περίοδο του δικηγόρου-μπλόγκερ Ναβάλνι, που το 2007 εκδιώχθηκε από το φιλελεύθερο αντιπολιτευόμενο κόμμα Γιάμπλοκο, κατόπιν ρήξης με την ηγεσία του και για «εθνικιστικές απόψεις».

Χαρακτήριζε τότε «κατσαρίδες» τους μουσουλμάνους του Καυκάσου, ζητούσε την εκδίωξη μεταναστών από την Κεντρική Ασία, είχε ταχθεί υπέρ της ρωσικής εισβολής στη Γεωργία το 2008 και συμμετείχε στη Ρωσική Πορεία: μια ετήσια πομπή υπερεθνικιστών, ακροδεξιών και φιλομοναρχικών.

Παγκόσμιες βλέψεις

Αργότερα, ωστόσο, ο Ναβάλνι έκανε μεταστροφή, με σημείο αναφοράς το 2010 και μια τετράμηνη υποτροφία στο αμερικανικό Πανεπιστήμιο Γέιλ, στο πλαίσιο του διεθνούς προγράμματος Yale World Fellows για «τη δημιουργία ενός παγκόσμιου δικτύου αναδυόμενων ηγετών και τη διεύρυνση της διεθνούς κατανόησης».

Εκτοτε, ο Ναβάλνι ίδρυσε τη ΜΚΟ «FBK» κατά της διαφθοράς, κάνοντας σωρεία αποκαλύψεων για το «φεουδαρχικό κράτος του Πούτιν». Οργάνωσε μεγάλες αντικυβερνητικές διαδηλώσεις, συνελήφθη, διώχθηκε και καταδικάστηκε, αρχικά δε για σκάνδαλα απάτης, που ο ίδιος κατήγγειλε ως πολιτικές διώξεις και οδήγησαν στον αποκλεισμό του από τη διεκδίκηση της προεδρίας έναντι του Βλαντίμιρ Πούτιν το 2018.

Στο μεσοδιάστημα είχε ήδη αναδειχθεί σε ηγετική μορφή της ρωσικής αντιπολίτευσης, που ήταν πρακτικά «ορφανή» μετά την εν ψυχρώ δολοφονία του χαρισματικού Μπόρις Νεμτσόφ, το 2015.

Αρχικά μέσω του διαδικτύου, μετέπειτα μέσα από την ακτιβιστική δράση του και τελικά με τη γενναία στάση του μέσα από το κελί, ο Ναβάλνι –ως επικριτής και της εισβολής στην Ουκρανία, όπου είχε πατρογονικές «ρίζες»– συσπείρωσε γύρω του δυσαρεστημένους Ρώσους. Μπορεί να μην προσυπέγραφαν όλοι όσα ο ίδιος πρέσβευε –παλαιότερα, αλλά και μέχρι τέλους–, αναζητούσαν όμως και συνεχίζουν να αναζητούν μια εναλλακτική στην ηγεμονία Πούτιν. Αυτή αναμένεται να επαναβεβαιωθεί στις προεδρικές εκλογές του Μαρτίου. Απουσία ουσιαστικού αντιπάλου, ο Ρώσος πρόεδρος –που κατεβαίνει τύποις ως «ανεξάρτητος» υποψήφιος– πανηγυρίζει ήδη μια πέμπτη, εξαετή θητεία.

Αναμένεται ωστόσο με ενδιαφέρον το ποσοστό της επανεκλογής του, στο φόντο της άγριας καταστολής αντιφρονούντων, επικριτών του πολέμου στην Ουκρανία, απογοητευμένων νέων –που δεν έχουν γνωρίσει άλλο ηγέτη, πέρα από τον Πούτιν ή τον αντ’ αυτού στην προεδρία, Ντμίτρι Μεντβέντεφ– καθώς και των ανατροπών που έχουν επιφέρει στην καθημερινότητα των απλών πολιτών οι (κατά τα λοιπά ατελέσφορες με μακροοικονομικό επίπεδο) δυτικές κυρώσεις.

Αν και διπλής πολιτικής ανάγνωσης ως προς το εύρος της απήχησης του αντιπολιτευτικού μηνύματος του Ναβάλνι, η απουσία μεγάλων δυναμικών κινητοποιήσεων μετά το σοκ από τον θάνατό του –εν μέσω μαζικών συλλήψεων στις ειρηνικές εκδηλώσεις μνήμης– ερμηνεύεται ως ενστάλαξη του φόβου στη ρωσική κοινωνία, στον απόηχο και της καταστολής της ανταρσίας-εξπρές της Wagner του μακαρίτη Γεβγκένι Πριγκόζιν.

Αποτελεί επίσης ένδειξη ενός πολιτικού «μουδιάσματος», απουσία κάποιας ορατής και δη ουσιώδους διάδοχης κατάστασης στο μέτωπο της εξωκοινοβουλευτικής αντιπολίτευσης στη Ρωσία –αν και πολλοί σπεύδουν να δηλώσουν πρόθυμοι και διαθέσιμοι. Μεταξύ αυτών και η χήρα του Ναβάλνι, Γιούλια, που από τα εδάφη της Ε.Ε. κάλεσε τους συμπατριώτες της σε συστράτευση, διακηρύττοντας: «Θέλω να χτίσω μια ελεύθερη Ρωσία».

Συναντήθηκε έκτοτε με την ευρωπαϊκή ηγεσία στις Βρυξέλλες και τον Αμερικανό πρόεδρο Μπάιντεν στις ΗΠΑ. Ομως «παρά την πιθανή αναγνώριση και τον σεβασμό από τη διεθνή κοινότητα», σχολίασε η Ρωσίδα πολιτική αναλύτρια Τατιάνα Στανοβάγια, «η έλλειψη ουσιαστικής υποστήριξης εντός της Ρωσίας θα μπορούσε να περιορίσει σημαντικά την αποτελεσματικότητα» της Γιούλια Ναβάλναγια «ως πολιτικής μορφής».

Γιατί τον επιλέξαμε

Ακόμη υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες, ο θάνατος στη φυλακή του σφοδρού, διασημότερου αλλά και με σκοτεινές «πτυχές» επικριτή του Κρεμλίνου αφήνει ανεξίτηλο στίγμα στην ηγεμονία Πούτιν στη Ρωσία, παραμονές των προεδρικών εκλογών στη χώρα, εν μέσω του διετούς πολέμου στην Ουκρανία και ενός κλιμακούμενου γεωπολιτικού μπρα ντε φερ με τη Δύση.