Ενας διανοούμενος από το μέλλον

Γεννημένος το 1937 στην Αθήνα, είναι ομότιμος καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, docteur ès Lettres et Sciences Humaines στο Πανεπιστήμιο Παρισίων και επίτιμος διδάκτωρ στα Πανεπιστήμια Κρήτης και Πελοποννήσου.

Το πρώτο βιβλίο του που διάβασα 16 μόλις ετών ήταν «Η ελληνική τραγωδία - από την απελευθέρωση ώς τους συνταγματάρχες» (Νέα Σύνορα-Αντώνης Λιβάνης). Αυτή ήταν μια διαδικασία μύησης στα μεταπολεμικά χρόνια της Ελλάδας και στην επιβολή της επτάχρονης δικτατορίας. Με επηρέασε τόσο πολύ, όσο και το άλλο βιβλίο του Εριχ Φρομ «Η υγιής κοινωνία» (Μπουκουμάνη). Τα δύο αυτά βιβλία μού έδωσαν ένα θεωρητικό πλαίσιο για να σκέφτομαι και αποτέλεσαν ένα εργαλείο όχι μόνο γνώσης, αλλά και ανάλυσης της επικαιρότητας. Ο πολύπλευρος πολιτικός λόγος του Τσουκαλά συνδυασμένος με την ψυχαναλυτική σκέψη του Φρομ αποτέλεσαν στην κυριολεξία όπλα στη μάχη της κατανόησης του κόσμου.

Θα ακολουθήσουν τα «Είδωλα Πολιτισμού», «Εξάρτηση και Αναπαραγωγή» (Θεμέλιο), «Κοινωνική Ανάπτυξη και Κράτος», από την περίφημη Ιστορική Βιβλιοθήκη του Εκδοτικού Οίκου, «Ελλάδα της Λήθης και της Αλήθειας», «Η επινόηση της ετερότητας», «Πόλεμος και Ειρήνη», «Μορφές Συνέχειας και Ασυνέχειας», «Κράτος, Κοινωνία, Εργασία στη μεταπολεμική Ελλάδα», «Γυμνή Βασίλισσα», «Δημοκρατία, Σύνταγμα, Ευρώπη στην εποχή της κρίσης», «Ταξίδι στον Λόγο και την Ιστορία», «Η νέα παγκόσμια αταξία», «Το πολιτικό στη σκιά της Πανδημίας», συμμετέχει στο συλλογικό έργο «Η Ελλάδα σε εξέλιξη», «Για μιαν άλλη Πολιτεία» και τέλος «Ο αόρατος Λεβιάθαν».

Σε μια συνέντευξη που μου παραχώρησε με αφορμή την έκδοση του τελευταίου του βιβλίου («Ο αόρατος Λεβιάθαν»), ανέλυε τα χαρακτηριστικά του νέου «αόρατου Λεβιάθαν», τις διαφορές από τον Χομπσιανό πρόγονό του, αλλά και τη μετάλλαξη της δημοκρατίας με όλες τις σύγχρονες αντιδραστικές της πλευρές, οι οποίες τείνουν να αναιρέσουν το περιεχόμενό της. Αναφερόμενος στον σύγχρονο Λεβιάθαν λέει: «Ο σημερινός Λεβιάθαν δεν έχει κέντρο. Δεν εκλέγεται από κανέναν, δεν δίνει λογαριασμό σε κανέναν. Ο Λεβιάθαν σήμερα είναι ένας μηχανισμός ο οποίος εμφανίζεται ουδέτερος, αντικειμενικός, αλλά και αναπότρεπτος. Με αυτή την έννοια, λοιπόν, είναι εξαιρετικά δύσκολο να προτείνει κανείς μορφές οι οποίες θα έρχονται σε αντίθεση με τον Λεβιάθαν. Ο Λεβιάθαν απορροφά και σφραγίζει τα πάντα και τιμωρεί με τον δικό του –συχνά ανεπαίσθητο και αδιόρατο– τρόπο όλους εκείνους που αμφισβητούν την αυτονόητη πρωτοκαθεδρία του».

Η κοινωνική δράση του Κωνσταντίνου Τσουκαλά δεν γνωρίζει σύνορα: To 1974 ανακηρύσσεται διδάκτορας Γραμμάτων και Ανθρωπιστικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Παρισίων. Από το 1961 έως το 1998 ασκεί δικηγορία στην Αθήνα. Απασχολήθηκε ως ερευνητής στο Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών Αθηνών (1963-1967) και στο γαλλικό Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών (1968). Κατά τα έτη 1968-1985 υπήρξε καθηγητής Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Παρισίων και από το 1985 είναι ομότιμος καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Διετέλεσε καθηγητής στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Παρισίων αριθ. 8 και στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1981-1985), επιστημονικός διευθυντής του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (1981-1989), επισκέπτης καθηγητής στα Πανεπιστήμια Columbia της Νέας Υόρκης, Princeton, New York University (NYU), της Πόλης της Νέας Υόρκης (CUNY), Iztapalapa της Πόλεως του Μεξικού, Παρισίων (Paris 1), καθώς και στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εχει επίσης διατελέσει μέλος του Ανωτάτου Συμβουλίου Ερευνας και Τεχνολογίας, αρχηγός της ελληνικής αντιπροσωπείας στη Διάσκεψη Κορυφής του ΟΗΕ για την Κοινωνική Ανάπτυξη (1994-1996), μόνιμο μέλος του «Carrefour pour la science et la culture» που οργανώθηκε από την Ε.Ε. υπό την προεδρία του Ζακ Ντελόρ, πρόεδρος του Δ.Σ. του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, πρόεδρος της Ενωσης Ελλήνων Κοινωνιολόγων της Ελληνικής Εταιρείας Πολιτικής Επιστήμης και βουλευτής Επικρατείας του ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές του Ιανουαρίου 2015. Διετέλεσε πρόεδρος του Δ.Σ. του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού την περίοδο 2016-2020.

Η συμμετοχή του στο ελληνικό Κοινοβούλιο με τον ΣΥΡΙΖΑ έχω την αίσθηση ότι υπήρξε χρόνος απογοήτευσης και βαθιάς θλίψης. Συνεδριάσεις επί συνεδριάσεων, με τον κάθε απίθανο τύπο-βουλευτή να λέει το μακρύ του και το κοντό του. Ωστόσο, ποτέ δεν έχασε την αισιοδοξία του και στις συνομιλίες μας πάντα οραματιζόταν το μέλλον. Στη σημερινή κατάσταση που βρισκόμαστε απαιτούνται μείζονες ανατροπές, καθώς ο καπιταλισμός έχει μετατραπεί σε ένα μετακανονιστικό σύστημα, το οποίο δεν μπορεί να λειτουργήσει προς όφελος όλων. Οσο για τη λύση; Οπως μου έλεγε σε μιαν άλλη συνέντευξη, «το πρόβλημα σε τελική ανάλυση είναι πολιτικό. Είναι πρόβλημα ορισμού της συλλογικότητάς μας, της δυνατότητας των κοινωνιών να φανταστούν το μέλλον τους».