Ηρεμα νερά, αλλά και μελτέμια στο Αιγαίο

Η επανεκκίνηση που συνομολόγησαν οι Μητσοτάκης και Ερντογάν, σε συνδυασμό με τον οδικό χάρτη που θα καταρτίσουν οι υπουργοί Εξωτερικών Γ. Γεραπετρίτης και Χ. Φιντάν, με χρονοδιάγραμμα στόχων και ενδιάμεσων σταθμών, παραπέμπει στη σύναψη ενός μνημονίου συνεργασίας Ελλάδας-Τουρκίας, κατά τα πρότυπα των άλλων μνημονίων που έχουν συναφθεί από Ελλάδα και Τουρκία με τρίτες χώρες (Αίγυπτο και Λιβύη, αντίστοιχα).

Αν και οι δύο πλευρές εμφανίζονται συγκρατημένες για το εγχείρημα και διαμηνύουν προς κάθε κατεύθυνση έτοιμες να αναλάβουν την ιδιοκτησία (the ownership of Memorandum), δηλαδή έχουν την πολιτική βούληση να λύσουν τις διαφορές.

Η πρώτη και σημαντικότερη, όπως επιμένει η ελληνική κυβέρνηση, είναι η οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ και εδώ προσφορότερη λύση θεωρείται από θέση αρχής η προσφυγή στη Χάγη, επί τη βάσει του Διεθνούς Δικαίου και του Δικαίου της Θάλασσας.

Το Δίκαιο της Θάλασσας με νομολογία του Δικαστηρίου της Χάγης αποτελεί πλέον διεθνές εθιμικό δίκαιο και δεσμεύει όλα τα κράτη ανεξάρτητα από το εάν έχουν προσχωρήσει στις Συνθήκες του 1958 και του 1982. Οσον αφορά το Δικαστήριο καθ’ εαυτό, που επίσης δεν έχει την αναγνώριση της Τουρκίας, η κοινή προσφυγή με συνυποσχετικό ισοδυναμεί με ad hoc αναγνώριση.

Πέραν του διαδικαστικού Γεραπετρίτης και Φιντάν έχουν αναλάβει να διαμορφώσουν και τη νομική βάση της διαφοράς και εκεί βρίσκεται η ουσία της πολιτικής διαπραγμάτευσης που άφησε να εννοηθεί ο Κ. Μητσοτάκης κάνοντας λόγο για υποχωρήσεις, σημειώνοντας τα εξής: «Οποιαδήποτε συμφωνία αυτού του τύπου μπορεί να συνεπάγεται κάποιες υποχωρήσεις από κάποιες θέσεις που μπορεί να αποτελούν την αφετηρία της διαπραγμάτευσης. Είμαστε μακριά από αυτό το σενάριο και θα είχαν ρόλο και η Βουλή και τα κόμματα».

Η συζήτηση δεν αρχίζει εκ του μηδενός, ωστόσο είναι κρίσιμο θέμα ποια θα είναι η χρονική αφετηρία, καθώς η Τουρκία τα τέσσερα τελευταία χρόνια πρόσθεσε και άλλες αξιώσεις (την αμφισβήτηση των Συνθηκών της Λωζάννης και των Παρισίων, την αποστρατιωτικοποίηση όλων των νησιών του ανατολικού Αιγαίου, την εξαίρεση του Καστελόριζου από κάθε συζήτηση για ΑΟΖ και το τουρκολιβυκό μνημόνιο).

Οι παγίδες

Στις διερευνητικές μέχρι το 2004 δεν υπάρχουν τέτοιες αξιώσεις και στις συνομιλίες του 2000 είχαν εξεταστεί σενάρια κυμαινόμενου εύρους αιγιαλίτιδας ζώνης και κατ’ επέκταση υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ, αν και οι διαφορές παρέμεναν μεγάλες, ειδικά στις περιοχές που η Τουρκία είχε θεωρήσει με την κρίση των Ιμίων το 1996 γκρίζες ζώνες.

Ενδεχόμενη διευθέτηση από τη Χάγη για τις θαλάσσιες ζώνες δεν μπορεί να περιλαμβάνει το κυριαρχικό δικαίωμα της άμυνας των νησιών, ενώ προηγουμένως θα πρέπει να έχει ασκηθεί μονομερώς και το δικαίωμα επέκτασης της αιγιαλίτιδας ζώνης (από τα 6 ν.μ. που είναι σήμερα μέχρι και 12 στη βάση του Διεθνούς Δικαίου).

Από τις βασικές παραμέτρους της διαπραγμάτευσης, λοιπόν, είναι η συγκατάνευση της Τουρκίας με την ανάκληση του casus belli της Εθνοσυνέλευσης (1995) για να μην προχωρήσει η Ελλάδα σε γενική επέκταση των χωρικών της υδάτων στο Αιγαίο.

Πώς θα διαμορφωθεί το πλαίσιο αυτού του συμφώνου, με τι πρόνοιες στο μνημόνιο και ποιο περιεχόμενο θα έχει η ενδεχόμενη προσφυγή στη Χάγη, εναπόκειται στους κ. Γεραπετρίτη και Φιντάν που ενεργούν εξ ονόματος των κ. Μητσοτάκη και Ερντογάν. Πέραν του συντονισμού των διαδικασιών οι υπουργοί Εξωτερικών έχουν αναλάβει την ευθύνη και για την επέκταση και ταχύτερη προώθηση της θετικής ατζέντας, ενώ θα έχουν άμεση γνώση και για τα ΜΟΕ στο στρατιωτικό επίπεδο.

Τις επόμενες ημέρες αναμένεται να οριστεί και η πρώτη συνάντηση Γεραπετρίτη-Φιντάν, ενώ η επόμενη θα είναι τον Σεπτέμβριο στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ όπου θα τα ξαναπούν και ο Κ. Μητσοτάκης με τον Τ. Ερντογάν και στη συνέχεια θα καθοριστεί ο χρόνος του Ανωτάτου Συμβουλίου Συνεργασίας στη Θεσσαλονίκη, μέχρι τα τέλη του 2023.

Για την Ελλάδα, σύμφωνα με τον Κ. Μητσοτάκη και τον αντ’ αυτού στα ελληνοτουρκικά Γ. Γεραπετρίτη, η συγκυρία είναι ευνοϊκή (γίνεται λόγος για ιστορική ευκαιρία) και δεν θα πρέπει να πάει χαμένη. Πριν από τις εκλογές ο πρωθυπουργός είχε καταλήξει σε αυτή την εκτίμηση και είχε ζητήσει σχετική εισήγηση από τον τότε υπουργό Εξωτερικών και νυν Αμυνας Ν. Δένδια.

Οι εξετάσεις

Η Τουρκία δίνει εξετάσεις και σε άλλα πέντε πεδία αυτή την περίοδο. Το πρώτο είναι το πεδίο των αμερικανοτουρκικών σχέσεων, με τo σχέδιο συμφωνίας για τα F-16 (LOA) να μην έχει πάρει ακόμα την τελική του μορφή, ως προς τους όρους και τις διαδικασίες εποπτείας χρήσης των μαχητικών.

Στη συνέχεια σειρά έχει η επανέναρξη των ενταξιακών διαδικασιών με την Ε.Ε., όπου έχουν παγώσει όλα τα τελευταία κεφάλαια και συνεπώς οι συζητήσεις για άρση των ταξιδιωτικών θεωρήσεων (visa) και ενίσχυση της τελωνειακής σύνδεσης. Οσο δεν δίνεται λύση στις υποθέσεις Καβαλά και Ντεμιρτάς, οι διαπραγματεύσεις θα πηγαίνουν σημειωτόν.

Το τρίτο ζήτημα για την Αγκυρα είναι η κατάσταση μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, που ναι μεν δεν είναι θερμή, όμως δεν έχει εξομαλυνθεί ακόμα στον θύλακα του Ναγκόρνο Καραμπάχ. Τον επόμενο χρόνο οι ΗΠΑ μπαίνουν σε εκλογικό κύκλο και το Αρμενικό ήταν από τα θέματα υψηλής προτεραιότητας της διοίκησης Μπάιντεν.

Το ίδιο και η κατάσταση στη Συρία, όπου η ενίσχυση των Κούρδων στο βόρειο τμήμα της χώρας αποτελεί ζήτημα αρχής για την αμερικανική εξωτερική πολιτική στο μέτωπο που παραμένει ανοιχτό με τον ISIS.

Το πέμπτο στοίχημα της Αγκυρας είναι η επάνοδος στα περιφερειακά fora, κάτι που σηματοδοτούν οι νέες επισκέψεις Ερντογάν στην Αραβική Χερσόνησο για προσέλκυση επενδύσεων και οι επικείμενες επισκέψεις Αλ Σίσι και Νετανιάχου στην Αγκυρα. Στο βάθος της διαδρομής είναι η πλατφόρμα ενεργειακής συνεργασίας για την Ανατολική Μεσόγειο που επιθυμεί η Ε.Ε. και η διεύρυνση του EastMed Gaz Forum που θα ήθελαν οι ΗΠΑ.