Ευρωπαϊστές, ευρωσκεπτικιστές και αντιευρωπαϊστές: Οι αλλαγές στον πολιτικό χάρτη της Ευρώπης

Η μία αλήθεια είναι ότι μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο το ευρωπαϊκό σχέδιο, με τη βοήθεια των ΗΠΑ, οδήγησε στον μετασχηματισμό της «σκοτεινής ηπείρου» σε τόπο ειρήνης, συνύπαρξης, μετριασμού των αντιθέσεων και των ανισοτήτων.

Η Ευρώπη, με τελείως διαφορετική ατζέντα, ξανακάλεσε τους Αμερικανούς το 2009-2010, με τη μορφή του ΔΝΤ αυτή τη φορά, για ένα ζήτημα που αποτελούσε μια καθαρά εσωτερική ευρωπαϊκή υπόθεση. Το αποτέλεσμα ήταν να κλείσει ένα κεφάλαιο μισού αιώνα επιτυχίας και να αμφισβητηθεί το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο.

Η μεταβολή συνοδεύτηκε από την άνοδο των ευρωσκεπτικιστών και των αντιευρωπαϊστών, οι οποίοι αντλούν πολιτική νομιμοποίηση από τις δεξαμενές της αβεβαιότητας, της δυσαρέσκειας και της απογοήτευσης. Εδώ βρισκόμαστε σήμερα.

Οι ευρωεκλογές μοιάζουν μάλλον με είκοσι οκτώ εθνικές εκλογές σ’ έναν διακρατικό διαγωνισμό ομορφιάς

Η άλλη αλήθεια είναι ότι, κάθε φορά, οι ευρωεκλογές γίνονται πρώτης τάξεως ευκαιρία να ακουστούν πράγματα για το μέλλον της Ευρώπης. Αυτό δεν είναι κακό. Το κακό είναι ότι κάθε φορά αναπαράγεται το ίδιο γενικευμένο υπόδειγμα πολιτικής μεταχείρισης. Οι ευρωεκλογές λειτουργούν ως «εθνικές εκλογές β' κατηγορίας», με αποτέλεσμα την περαιτέρω έκπτωση των φιλοευρωπαϊκών δυνάμεων και την ώθηση των ευρωσκεπικιστών και των αντιευρωπαϊστών.

Μετά τον Μάιο του 2019 υπάρχουν εκτιμήσεις ότι θα μεταβληθεί η χαλαρή συναίνεση των μεγάλων πολιτικών ομάδων που προώθησε τα μεγάλα ζητήματα της Ε.Ε., μαζί με τις πολιτικές που εκτείνονταν από τα κεντροδεξιά μέχρι τα κεντροαριστερά κόμματα που –από κοινού‒ είχαν ισχυρή παρουσία στα θεσμικά όργανα της Ε.Ε., όπως το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Με μια μη στήριξη των mainstream κομμάτων, αυτή η εποχή θα μπορούσε να τερματιστεί με την άνοδο των ακροδεξιών λαϊκιστών και την εμφάνιση νέων πολιτικών ομάδων.

Η πρώτη εκτίμηση είναι ότι η μεταβολή του υφιστάμενου ισοζυγίου δυνάμεων θα μπορούσε να μειώσει την αποτελεσματικότητα και την αποδοχή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, αν τα αντιευρωπαϊκά λαϊκιστικά κόμματα αποκτήσουν ικανή εκπροσώπηση ώστε να μπλοκάρουν κρίσιμες αποφάσεις. Αυτό σημαίνει ότι οι πολιτικές ομάδες των φιλοευρωπαϊστών θα πρέπει να συσπειρωθούν για να διατηρήσουν τεχνητά την Ενωση. Εάν δεν το κάνουν, οι εθνικές κυβερνήσεις των κρατών-μελών θα ψάξουν τρόπους να υπονομεύσουν την Ενωση και τη δημοκρατική λειτουργία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

Υπάρχει αυτό το ενδεχόμενο; Την απάντηση δίνει η ίδια η θεσμική πολιτική λειτουργία. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είναι το μόνο διεθνές κοινοβούλιο παγκοσμίως που εκλέγεται άμεσα. Διαθέτει εξουσίες για σημαντικές αποφάσεις. Ωστόσο η δημοκρατία σε επίπεδο Ε.Ε. έχει από καιρό ένα διαρθρωτικό έλλειμμα.

Ενώ οι εθνικές κυβερνήσεις έχουν δώσει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο την ευχέρεια για εκτεταμένες νομοθετικές και δημοσιονομικές αποφάσεις, οι εθνικές πολιτικές ελίτ δεν επιθυμούν έναν πανευρωπαϊκό δημοκρατικό χώρο. Τα εθνικά πολιτικά κόμματα ελέγχουν αυστηρά την εκλογική διαδικασία.

Ετσι οι ευρωεκλογές μοιάζουν μάλλον με είκοσι οκτώ εθνικές εκλογές σ’ έναν διακρατικό διαγωνισμό ομορφιάς, ενώ οι επιλογές των ψηφοφόρων καθορίζονται κυρίως από συναισθήματα απέναντι στις εθνικές κυβερνήσεις και όχι από τις επιδόσεις της Ε.Ε. ή και των πολιτικών ομάδων του Ευρωκοινοβουλίου.

Το παράδοξο σε αυτό το σημείο είναι ότι, στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής κρίσης, η δυσαρέσκεια δεν εκδηλώθηκε ως αντίδραση στην ολοκλήρωση, αλλά ‒σε μεγάλο βαθμό‒ ως αντίδραση στην υπερεπέκταση των εξουσιών που εκχώρησαν οι εθνικές κυβερνήσεις στους τεχνοκρατικούς ευρωπαϊκούς θεσμούς, πράγμα που με τη σειρά του ενέτεινε τα αισθήματα δυσαρέσκειας, πίσω, σε εθνικό επίπεδο ενάντια στις πολιτικές δυνάμεις οι οποίες, κατά τα άλλα, ενώ μεταβίβαζαν κυριαρχίες αντιδρούσαν στην εφαρμογή πολιτικών delivery στο εσωτερικό των χωρών τους.

Ως προς τα σενάρια μετά τις ευρωεκλογές του Μαΐου 2019, σύμφωνα με τις δημοσκοπικές προβολές της Europe Elects, τα εθνικά κόμματα θα ομαδοποιηθούν στις ήδη γνωστές ευρωπαϊκές πολιτικές οικογένειες, σε μια σύνθεση που θα αντιστοιχεί στην κλίμακα των τοποθετήσεων στο ιδεολογικοπολιτικό φάσμα Δεξιά-Αριστερά. Η δε προϋπόθεση για 25 ή και περισσότερες έδρες, από επτά ή και περισσότερα κράτη-μέλη για τη συγκρότηση πολιτικής οικογένειας, ήδη κάνει δύσκολη τη συγκρότηση νέων πολιτικών ομάδων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Το κεντροδεξιό Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΡΡ) που αγκαλιάζει τα χριστιανοδημοκρατικά και συντηρητικά κόμματα (εκτός από τους Συντηρητικούς του Ηνωμένου Βασιλείου, οι οποίοι αποχώρησαν το 2009) αναμένεται να χάσει περίπου 44 έδρες.

Οι σοσιαλδημοκράτες που καλύπτονται από την Προοδευτική Συμμαχία Σοσιαλιστών και Δημοκρατών (S&D) αναμένεται να χάσουν περίπου 62 έδρες.

Η ομάδα της Ευρωπαϊκής Ενωτικής Αριστεράς-Βόρειας Πράσινης Αριστεράς (GUE/NGL) αναμένεται να κερδίσει 4 έδρες. Η Συμμαχία Φιλελεύθερων και Δημοκρατών για την Ευρώπη (ALDE) αναμένεται να κερδίσει 44 έδρες.

Οι Ευρωπαίοι Συντηρητικοί και Μεταρρυθμιστές (ΕCR) αναμένεται να χάσουν 8 έδρες. Οι Πράσινοι (Greens-EFA) εκτιμάται ότι θα χάσουν 3 έδρες. Η ομάδα της Ευρώπης, της Ελευθερίας και της Αμεσης Δημοκρατίας (EFDD) θα χάσει 2 έδρες.

Τέλος, η ομάδα των εθνικιστικών αντιμεταναστευτικών κομμάτων Ευρώπη των Εθνών και της Ελευθερίας (ENF) αναμένεται να ενισχυθεί με 25 έδρες.

Πέρα από την κλίμακα Δεξιά-Αριστερά του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, οι διαστάσεις των φιλοευρωπαϊκών ομάδων θα διατηρηθούν. Οι φιλοευρωπαϊστές της Δεξιάς θα ανιχνεύουν μια Ε.Ε. ως μονοδιάστατη δύναμη ενίσχυσης της ευρωπαϊκής οικονομίας μέσω των αγορών και των εταιρειών.

Οι φιλοευρωπαϊστές της Αριστεράς και της Κεντροαριστεράς θα τη βλέπουν ως μια βασική ασπίδα για την προστασία των ευρωπαϊκών κοινωνικών προτύπων. Και οι λοιπές αριστερόστροφες και οι δεξιόστροφες ομάδες θα επικρίνουν τις υπερεθνικές εξουσίες της Ε.Ε. ή θα νοσταλγούν τον προστατευτικό ρόλο του κυρίαρχου έθνους-κράτους.

Είναι πολύ νωρίς για προβλέψεις της σύνθεσης του νέου Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και των επιπτώσεων στα λοιπά θεσμικά όργανα της Ε.Ε. Ομως η δυναμική θα υπαγορευτεί από δύο παράγοντες: το τέλος του διπωλίου των Χριστιανοδημοκρατών και των Σοσιαλδημοκρατών και την ενισχυμένη επιρροή του ακροδεξιού, εθνικιστικού ριζοσπαστισμού.

Για πρώτη φορά, τα δύο κόμματα ενδέχεται να μην είναι σε θέση να καταλήξουν σε πλειοψηφία, πράγμα που θα μπορούσε να ενισχύσει σημαντικά την επιρροή άλλων ομάδων, ιδιαίτερα των Φιλελευθέρων και των Πρασίνων. Ωστόσο το La République En Marche του Εμανουέλ Μακρόν ίσως χάσει την πιθανότητα να είναι ένας σημαντικός νέος παίκτης σε μια νέα συμμαχία με τους Φιλελεύθερους του ALDE.

Ο δεύτερος παράγοντας αφορά την πιθανότητα ενίσχυσης των εδρών που σήμερα κατέχονται από ευρωσκεπτικιστές ή και αντιευρωπαϊστές και που συμμετέχουν ως επί το πλείστον σε περισσότερες ομάδες.

Το πραγματικό στοίχημα για την Ευρώπη θα παιχτεί μετά τις εκλογές του τρέχοντος μηνός, όταν οι ευρωσκεπτικιστές και οι αντιευρωπαϊστές κληθούν να διατυπώσουν ένα εναλλακτικό πειστικό και συνεκτικό όραμα για την Ευρώπη και την κατεύθυνση της Ε.Ε. Εδώ θα υπάρξουν δυσκολίες. Τέτοιο όραμα είναι απίθανο να προκύψει. Συνεπώς το στοίχημα εναπόκειται στην τόλμη και τη διαύγεια που θα χαρακτηρίσει τη στάση της Αριστεράς και της Σοσιαλδημοκρατίας. Από τις απαντήσεις που θα δώσουν στη συντηρητική και νεοφιλελεύθερη ηγεσία της Ενωσης.

Η ευρωκριτική –το τονίζουμε αυτό‒ δεν ταυτίζεται με τον ευρωσκεπτικισμό ούτε με τον αντιευρωπαϊσμό, όπως επιχειρούν να εννοούν οι εγχώριες συντηρητικές δυνάμεις ή οι βαρύκοοι εντολείς των Βρυξελλών. Απεναντίας, θα μπορούσε να αναδειχθεί σε ρεαλιστική δημιουργική πολιτική στάση απέναντι στην επίθεση που δέχονται ο καλοήθης ιδρυτικός φεντεραλισμός, το ευρωπαϊκό κεκτημένο και το κοινωνικό κράτος.