Η αρχή του τέλους για τα πυρηνικά όπλα

Tην περασμένη εβδομάδα, στην Πρώτη Επιτροπή της Ολομέλειας του ΟΗΕ, εγκρίθηκε πλειοψηφικά από 123 κράτη-μέλη ένα ψήφισμα που δρομολογεί την έναρξη των διαπραγματεύσεων μέσα στο επόμενο έτος για την επίτευξη μιας νέας διεθνούς νομικά δεσμευτικής συνθήκης για την απαγόρευση των πυρηνικών όπλων, που θα οδηγεί στην πλήρη εξάλειψή τους.

Ο στόχος είναι να δημιουργηθεί ένα καθεστώς απαγόρευσης των πυρηνικών όπλων, σύμφωνα με το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο.

Οι χώρες που έδωσαν τη θετική ψήφο τους επιδιώκουν να επιταχύνουν την κατάργηση των σημερινών πυρηνικών οπλοστασίων, των πάνω από 15.000 όπλων, που κατέχουν 10 κράτη και να αποτρέψουν τον περαιτέρω εκσυγχρονισμό και τον πολλαπλασιασμό αυτών των όπλων μαζικής καταστροφής.

Με βάση τη Συνθήκη Μη Διάδοσης των Πυρηνικών Οπλων του 1968 (NPT), επιχειρείται για πρώτη φορά μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για την απαγόρευση δραστηριοτήτων όπως η χρήση, η ανάπτυξη, η παραγωγή, η μεταφορά, η αποθήκευση και η χρηματοδότηση των πυρηνικών όπλων.

Η επίτευξη μιας νέας συνθήκης θα επεκτείνει επίσης την υποχρέωση του πυρηνικού αφοπλισμού που προβλέπεται στη NPT, δημιουργώντας μια σαφή, κατηγορηματική νομική υποχρέωση για την εξάλειψη των υφιστάμενων οπλοστασίων που θα ισχύει για όλα ανεξαιρέτως τα κράτη.

Αν το ψήφισμα που εγκρίθηκε στην Πρώτη Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών επικυρωθεί από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ τον Δεκέμβριο, όπως είναι πιθανό, οι διαπραγματεύσεις θα προχωρήσουν με συνεδρίες που έχουν προγραμματιστεί για τον Μάρτιο, τον Ιούνιο και τον Ιούλιο του 2017 στη Νέα Υόρκη.

Το ψήφισμα για «την προώθηση πολυμερών διαπραγματεύσεων για τον πυρηνικό αφοπλισμό», το οποίο κατατέθηκε από την Αυστρία, τη Βραζιλία, την Ιρλανδία, το Μεξικό, τη Νιγηρία και τη Νότια Αφρική και είχε την υποστήριξη ακόμη 57 χωρών, ζητά να είναι ανοικτές οι διαπραγματεύσεις σε όλα τα κράτη-μέλη του ΟΗΕ, σύμφωνα με τους κανόνες της διαδικασίας της Γενικής Συνέλευσης, κάτι που σημαίνει ότι, αν δεν μπορεί να επιτευχθεί συναίνεση, οι αποφάσεις λαμβάνονται με πλειοψηφία.

Ολα τα κράτη θα πρέπει να ενθαρρυνθούν να συμμετάσχουν, αλλά κανένα δεν θα έχει το δικαίωμα του βέτο για να εμποδίσει τις διαπραγματεύσεις ή τις αποφάσεις.

Αυτό καθιστά δυνατό να συνταχθεί μια συνθήκη για την απαγόρευση των πυρηνικών, η οποία θα παραδοθεί εγκαίρως ώστε να υιοθετηθεί από τα Ηνωμένα Εθνη σε μια συνάντηση υψηλού επιπέδου το 2018, καθώς ορισμένα κράτη έχουν ήδη ταχθεί υπέρ.

Σήμερα, ακόμη και σε χώρες του ΝΑΤΟ, τα πυρηνικά οπλοστάσια τίθενται υπό αμφισβήτηση και κριτική. Εβδομάδες πριν από την ψηφοφορία των Ηνωμένων Εθνών, τα Κοινοβούλια της Νορβηγίας, της Ολλανδίας και του Βελγίου προέτρεψαν με σθένος τις κυβερνήσεις τους να μην αντιταχθούν στο ψήφισμα ή στις διαπραγματεύσεις, αν και μόνο η Ολλανδία είχε το θάρρος να αψηφήσει το «μαστίγιο» του ΝΑΤΟ και να απόσχει από την ψηφοφορία.

Ενα άλλο ψήφισμα, πριν από την ψηφοφορία που πραγματοποιήθηκε στον ΟΗΕ, εκδόθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ζητώντας από τις κυβερνήσεις της Ε.Ε. να συμμετάσχουν εποικοδομητικά στις προτεινόμενες πολυμερείς διαπραγματεύσεις του ΟΗΕ «για την απαγόρευση των πυρηνικών όπλων το 2017». Υποστηρίχθηκε από 415 ευρωβουλευτές, ενώ 124 καταψήφισαν, κυρίως από τα ακροδεξιά κόμματα, και καταγράφηκαν 74 αποχές.

Αν και μη δεσμευτικό, το ψήφισμα του Ε.Κ. ήταν σημαντικό, καθώς επικρότησε τις προσπάθειες για την απαγόρευση και την εξάλειψη των πυρηνικών όπλων στο πλαίσιο της πυρηνικής ασφάλειας και της μη διάδοσης, απορρίπτοντας τα επιχειρήματα της Ρωσίας και χωρών του ΝΑΤΟ που προσπάθησαν να νομιμοποιήσουν τα πυρηνικά τους οπλοστάσια, υποστηρίζοντας ότι παραμένουν απαραίτητα για την αποφυγή πυρηνικού πολέμου.

Ξέχασαν γρήγορα...

Εξάλλου, η απόφαση της ιαπωνικής κυβέρνησης να καταψηφίσει το ψήφισμα του ΟΗΕ για την απαγόρευση των πυρηνικών όπλων ελήφθη κάτω από τη βαριά κριτική βουλευτών, θρησκευτικών ομάδων και της κοινωνίας των πολιτών, και κυρίως των επιζώντων («Χιμπακούσα») από τις ατομικές βόμβες στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι.

Παρά την αρνητική ψήφο της, η Ιαπωνία υποσχέθηκε να συμμετάσχει στις διαπραγματεύσεις όταν ξεκινήσουν.

Η Ρωσία ήταν ανάμεσα στις 38 χώρες που ψήφισαν «όχι» στο ψήφισμα το οποίο ενέκριναν οι χώρες που θέλουν να απαγορεύσουν τα πυρηνικά όπλα, οι οποίες δεν κατέχουν κανένα.

Αρκετοί διπλωμάτες χωρών της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής ανέφεραν ότι η Ρωσία ήταν ιδιαίτερα ενεργή στο παρασκήνιο, υπενθυμίζοντας τη βοήθεια και τη διαμεσολάβησή της σε πολέμους στο παρελθόν, προσπαθώντας έτσι να πείσει τις κυβερνήσεις τους να αντιταχθούν στις πολυμερείς διαπραγματεύσεις αφοπλισμού.

Αλλά και ο πρόεδρος Ομπάμα, με την αρνητική ψήφο των ΗΠΑ στο ψήφισμα του ΟΗΕ, έδειξε ότι έχει ξεχάσει την ομιλία του το 2009 στην Πράγα, στην οποία υποστήριξε «την ειρήνη και την ασφάλεια ενός κόσμου χωρίς πυρηνικά όπλα», επτά χρόνια αφότου έλαβε το Νόμπελ Ειρήνης του 2009. Από τότε, οι πολιτικές του Ομπάμα έχουν υιοθετήσει τον πυρηνικό εκσυγχρονισμό και τις δαπάνες για τα πυρηνικά πιο πολύ από ποτέ.

Δεδομένων αυτών των καταστάσεων, η ψηφοφορία στον ΟΗΕ ήταν πολύ σημαντική, καθώς κινεί τη διπλωματική και νομική δράση πέρα από τη δύναμη του βέτο των πυρηνικά εξαρτώμενων κυβερνήσεων που θέλουν να διατηρήσουν τα προνόμιά τους βάσει της συνθήκης NPT.

Και μπορεί να μην αποτελεί έκπληξη το ότι οι ΗΠΑ, η Βρετανία, η Γαλλία, η Ρωσία και το Ισραήλ ψήφισαν κατά, όπως και τα περισσότερα μέλη του ΝΑΤΟ, μαζί με την Αυστραλία και την Ιαπωνία, ωστόσο, πλέον, δεν μπορούν να μπλοκάρουν τη διαδικασία που έχει δρομολογήσει ο ΟΗΕ.

Ακόμη κι αν τα κράτη που έχουν πυρηνικά, τα οποία είναι μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, ενωθούν για να εκτροχιάσουν τις διαπραγματεύσεις του 2017, γνωρίζοντας ότι μια επικείμενη συνθήκη μπορεί να φέρει την πυρηνική απαγόρευση σε ισχύ, με ή χωρίς αυτούς, η ιστορία δείχνει ότι ακόμη και αν αποφασίσουν να μην προσχωρήσουν στη νέα συνθήκη, θα αναγκαστούν να «φιλτράρουν τη λήψη των αποφάσεών τους για τα πυρηνικά».