Το υποτιμημένο κόστος της υδροηλεκτρικής ενέργειας

H αποψίλωση των δασών, η απώλεια βιοποικιλότητας και οι κοινωνικές συνέπειες, όπως ο εκτοπισμός χιλιάδων ανθρώπων και οι οικονομικές απώλειες τις οποίες υφίστανται οι κοινότητες που ζουν κοντά σε γιγαντιαία φράγματα, δεν έχουν ληφθεί υπόψη στο κόστος αυτών των έργων. Συν τοις άλλοις αγνοούνται οι επιπτώσεις της αλλαγής του κλίματος που θα οδηγήσουν σε χαμηλότερες διαθέσιμες ποσότητες νερού για αποθήκευση και παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.

Ενώ οι περισσότερες αναπτυγμένες χώρες έχουν μειώσει τις τελευταίες δεκαετίες την κατασκευή μεγάλων φραγμάτων για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, οι αναπτυσσόμενες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Βραζιλίας, έχουν ξεκινήσει την κατασκευή ακόμη πιο ογκωδών υδροηλεκτρικών φραγμάτων ενέργειας.

Οι προειδοποιήσεις προέρχονται από ένα άρθρο των ερευνητών στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ (PNAS) με κύριο συγγραφέα τον ανθρωπολόγο Εμίλιο Μοράν, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Campinas στο Σάο Πάολο της Βραζιλίας.

Σύμφωνα με την επιστημονική μελέτη, η υδροηλεκτρική ενέργεια είναι η κορυφαία στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας παγκοσμίως αντιπροσωπεύοντας το 71% του συνόλου το 2016. Οι αναπτυγμένες χώρες της Βόρειας Αμερικής και της Ευρώπης έχτισαν χιλιάδες φράγματα μεταξύ του 1920 και του 1970. Πολλά μεγάλα υδροηλεκτρικά φράγματα στις χώρες αυτές βρίσκονται στο τέλος της ζωής τους και γκρεμίζονται. Μόνο στις ΗΠΑ 546 φράγματα διαλύθηκαν μεταξύ 2006 και 2014. «Αν έπρεπε να συμπεριληφθεί το κόστος της απομάκρυνσής του, πολλά φράγματα δεν θα κατασκευάζονταν» λέει ο Μοράν.

Τοπικές επιπτώσεις

Σύμφωνα με τον ίδιο, τα πρώτα φράγματα χτίστηκαν στη Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη για να προμηθεύουν ενέργεια σε αγροτικές περιοχές και να παρέχουν νερό για αρδευτικά συστήματα. «Τα έργα αυτά είχαν κοινωνικό σκοπό» ανέφερε.

Αντίθετα, τα φράγματα που βρίσκονται υπό κατασκευή κατά μήκος των ποταμών της λεκάνης του Αμαζονίου στη Νότια Αμερική, στον ποταμό Κονγκό στην Αφρική και στον ποταμό Μεκόνγκ της νοτιοανατολικής Ασίας σχεδιάζονται κατά κύριο λόγο για την παροχή ενέργειας στους κατασκευαστές χάλυβα, για παράδειγμα, χωρίς να ωφελούνται οι τοπικές κοινότητες.

Η πιο εμβληματική περίπτωση είναι το προτεινόμενο φράγμα Γκραντ Ινγκα στους καταρράκτες Ινγκα στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, τον μεγαλύτερο κατ’ όγκο καταρράκτη στον κόσμο.

Το φράγμα θα μπορούσε να αυξήσει τη συνολική ποσότητα ενέργειας που παράγεται στην Αφρική κατά περισσότερο από το ένα τρίτο και θα εξάγει ηλεκτρική ενέργεια στη Νότια Αφρική για χρήση από εταιρείες εξόρυξης.

Στην περίπτωση του γιγαντιαίου φράγματος Μπέλο Μόντε στην καρδιά της βραζιλιάνικης Αμαζονίας, η γραμμή μεταφοράς του ηλεκτρικού ρεύματος περνά πάνω από τα κεφάλια των πληγέντων από αυτό κοινοτήτων μεταφέροντας την ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται κατευθείαν προς τα νοτιοανατολικά σε δύο από τις πλουσιότερες περιφέρειες της Βραζιλίας.

Τόσο με το Μπέλο Μόντε όσο και με ακόμα δύο φράγματα που κατασκευάστηκαν πρόσφατα στη Μαδέρα στο δυτικό Αμαζόνιο, οι λογαριασμοί ηλεκτρικού ρεύματος για τις κοντινές κοινότητες αυξήθηκαν αντί να μειωθούν. Επιπλέον οι θέσεις εργασίας, που υποσχέθηκαν στους ντόπιους όταν ξεκίνησαν οι κατασκευές, αφορούσαν κυρίως ξένους και διήρκεσαν πέντε χρόνια.

Περιβαλλοντικά πλήγματα

Εκτός από τα προβλήματα που προκαλούν στις κατάντη κοινότητες, τα νέα φράγματα που βρίσκονται υπό κατασκευή στη Νότια Αμερική, την Αφρική και τη Νοτιοανατολική Ασία επιφέρουν σοβαρά περιβαλλοντικά πλήγματα.

Στη λεκάνη του Αμαζονίου, όπου έχουν προγραμματιστεί 147 φράγματα σε έκταση έξι εκατομμυρίων τετραγωνικών χιλιομέτρων -συμπεριλαμβανομένων 65 στη Βραζιλία- τα υδροηλεκτρικά έχουν επηρεάσει τον πληθυσμό των ψαριών και τη δυναμική του σε μια περιοχή με περίπου 2.320 είδη ψαριών.

Στην περιοχή του φράγματος Τουκουρουι, επίσης στον Αμαζόνιο της Βραζιλίας, τα αλιεύματα ψαριών έπεσαν στο 60% σχεδόν αμέσως μετά την κατασκευή του φράγματος και πάνω από 100.000 άνθρωποι που ζούσαν στην κατάντη επηρεάστηκαν από την απώλεια των αλιευμάτων και την απώλεια ζωτικών για τις καλλιέργειες πλημμυρών.

Επιπλέον τα περισσότερα είδη ψαριών στη λεκάνη του Αμαζονίου είναι ενδημικά (μοναδικά στην περιοχή) και η εξαφάνισή τους αποτελεί τεράστια απώλεια για την παγκόσμια βιοποικιλότητα.

Κλιματική αλλαγή

Αλλά και οι αλλαγές τις οποίες επιφέρει η μεταβολή του κλίματος θα επηρεάσουν έντονα τα φράγματα που έχουν κατασκευαστεί στη λεκάνη του Αμαζονίου τα τελευταία χρόνια.

Το Μπέλο Μόντε, το οποίο ολοκληρώθηκε το 2016, θα παράγει λιγότερα λόγω της μεταβλητότητας του κλίματος που θα επιφέρει ανεπάρκεια στη στάθμη του ύδατος, παράγοντας μόνο 4,46 γιγαβάτ αντί 23 γιγαβάτ βάσει του σχεδιασμού, ακόμη και κάτω από το βέλτιστο σενάριο.

Κι ακόμη χειρότερα, τα περισσότερα κλιματικά μοντέλα προβλέπουν υψηλότερες θερμοκρασίες και χαμηλότερες βροχοπτώσεις στις λεκάνες των ποταμών όπου χτίζονται τα γιγαντιαία φράγματα.

Οι επιστήμονες υποστηρίζουν πως σε ό,τι αφορά την παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας οι επιπτώσεις της αλλαγής του κλίματος συχνά αγνοούνται από τους κατασκευαστές φραγμάτων, το ίδιο και οι επιπτώσεις στην αλλαγή της χρήσης γης.

Οπως κατέδειξε μια άλλη επιστημονική έρευνα, η ενέργεια που παράγεται από το Μπέλο Μόντε θα μπορούσε να πέσει κάτω από το 50% λόγω της αποψίλωσης των δασών στην περιοχή, πολύ απλά επειδή η αποδάσωση αναστέλλει τις βροχοπτώσεις και μειώνει τα υπόγεια ύδατα στις περιοχές των τροπικών δασών.

Περίπου το ήμισυ των βροχοπτώσεων του Αμαζονίου εκτιμάται ότι οφείλεται στην εσωτερική ανακύκλωση υγρασίας. Η αποψίλωση των δασών θα οδηγήσει συνεπώς σε λιγότερες βροχοπτώσεις στην περιοχή, εκτός από την αναμενόμενη μείωση λόγω των κλιματικών αλλαγών παγκοσμίως.