Πριν από μερικές εβδομάδες, ο υπουργός Οικονομικών, Χρήστος Σταϊκούρας, σχολιάζοντας την πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. για τα «κόκκινα» και το ιδιωτικό χρέος, έκανε λόγο για ανεδαφικές προτάσεις και ανέπτυξε μια ρητορική απαξίωσης του νόμου 3869/2010, γνωστού και ως «νόμου Κατσέλη» -ενός νόμου που έσωσε χιλιάδες σπίτια που αποτελούσαν πρώτη κατοικία χιλιάδων νοικοκυριών, αλλά, σύμφωνα με τον υπουργό Οικονομικών, κατέστρεψε την «κουλτούρα πληρωμών».
Σύμφωνα με τον Χρήστο Σταϊκούρα, ο νόμος τελικώς χρησιμοποιήθηκε ως καταφύγιο στρατηγικών κακοπληρωτών και μετέθεσε το πρόβλημα, «καθώς η έκδοση της δικαστικής απόφασης καθυστερούσε σημαντικά και, εν τέλει, μετά από πολλά χρόνια αναμονής για την εκδίκαση, τα δικαστήρια απέρριπταν μεγάλο ποσοστό των υποθέσεων, με αποτέλεσμα οι δανειολήπτες να βρίσκονται αντιμέτωποι με υπέρογκες αρρύθμιστες οφειλές, επιβαρυμένες και με τόκους υπερημερίας».
Εν μέρει, ο υπουργός Οικονομικών έχει δίκιο, ωστόσο συνειδητά επιλέγει να… αποκρύψει μια σειρά ζητημάτων και δεδομένων.
Ο νόμος Κατσέλη –εν συνεχεία νόμος Σταθάκη– ήταν ένας νόμος σωστός στη φιλοσοφία του, που ήρθε να αντιμετωπίσει εν τη γενέσει του ένα κοινωνικό - οικονομικό πρόβλημα, αυτό της υπερχρέωσης των νοικοκυριών που είδαν τα εισοδήματά τους να μειώνονται δραματικά, λόγω της κρίσης. Προφανώς, ένα ζευγάρι με δύο καλούς μισθούς που αγόρασε ένα σπίτι το 2005, δεν φανταζόταν ότι το 2012 θα βρισκόταν με δύο πετσοκομμένους μισθούς (στο καλό σενάριο) ή με έναν μισθό και ένα ταμείο ανεργίας...
Σε όλους όσοι αντιμετώπιζαν πρόβλημα υπερχρέωσης ο νόμος έδινε ένα εύλογο χρονικό διάστημα να ανακάμψουν οικονομικά και να βρεθούν -σε εύλογο χρονικό διάστημα- ενώπιον του δικαστηρίου, ώστε να βρουν οριστική λύση στο πρόβλημα της υπερχρέωσης, «θυσιάζοντας» περιουσιακά στοιχεία, ώστε να σώσουν την κατοικία τους.
Ηταν τέλειος ο νόμος Κατσέλη; Η απάντηση, με βάση τα σημερινά δεδομένα και κυρίως την εμπειρία, είναι ότι είχε προβλήματα σε ό,τι αφορά την αρχιτεκτονική του και κυρίως την εφαρμογή του, που σε μεγάλο βαθμό αντιμετωπίστηκαν στην πορεία, κυρίως την περίοδο 2016-2018. Αλλά από το 2010 κύλησε πολύ νερό στο... αυλάκι σε Ελλάδα και Ευρώπη, με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς (Ε.Ε., ΕΚΤ) να δίνουν νέες κατευθυντήριες γραμμές (κάλλιο αργά παρά πότε, θα λέγαμε) για την αντιμετώπιση της αφερεγγυότητας νοικοκυριών και επιχειρήσεων, προτάσσοντας την πρόληψη.
Πλέον υπάρχουν τα «εργαλεία» για τη δημιουργία ενός νέου νόμου «Κατσέλη/Σταθάκη», που θα αντιμετωπίζει τις δυσλειτουργίες του παρελθόντος, χωρίς να δίνει καταφύγιο στους στρατηγικούς κακοπληρωτές και να χαλάει την «κουλτούρα πληρωμών».
Οπως για παράδειγμα η ανάπτυξη των ηλεκτρονικών πλατφορμών της Ειδικής Γραμματείας Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους (που ξεκίνησαν επί διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ και ειδικό γραμματέα τον Φώτη Κουρμούση) και η διασύνδεση των πιστωτών (ΑΑΔΕ, ΕΦΚΑ, τράπεζες, servicers) «κλείνουν τα παραθυράκια» καταστρατήγησης του νόμου και των μεγάλων καθυστερήσεων στην εφαρμογή του.
Ενα από τα βασικά προβλήματα του νόμου 3869/2010 ήταν ότι δεν προβλεπόταν προδικαστικός έλεγχος ώστε να διαπιστώνεται ευθύς εξαρχής αν ο αιτών πληρούσε τα τυπικά κριτήρια (εισοδηματικά, περιουσιακά) που όριζε ο νόμος. Την ευθύνη για αυτό τον βασικό έλεγχο είχαν τα δικαστήρια. Ετσι, ο οφειλέτης έκανε την αίτηση π.χ. Οκτώβριο του 2012, έπαιρνε δικάσιμο για τον Μάιο του 2017 (αν όχι του 2022, αν επρόκειτο για δικαστήρια με μεγάλο φόρτο) και τότε κρινόταν αν πληρούσε τα κατ’ αρχήν κριτήρια. Αποτέλεσμα ήταν να δημιουργηθεί ένας τεράστιος όγκος εκκρεμών υποθέσεων που εκ των πραγμάτων τα δικαστήρια δεν είχαν τους πόρους (ανθρώπινους και υλικοτεχνικούς) ώστε να διεκπεραιώσουν με ταχύτητα, γεγονός που το εκμεταλλεύτηκαν οι λεγόμενοι στρατηγικοί κακοπληρωτές.
Από την άλλη πλευρά, οι οφειλέτες που αντιμετώπιζαν πραγματική αδυναμία ζούσαν σε έναν μακροχρόνιο εφιάλτη αβεβαιότητας, μέχρι να εκδικαστεί η υπόθεσή τους. Η υποστελέχωση των δικαστηρίων, η έλλειψη αιθουσών στα δικαστήρια αποτελεί διαχρονικό πρόβλημα και τροχοπέδη σε όποια προσπάθεια για ταχύτερη απονομή της δικαιοσύνης. Η μεταρρύθμιση στη Δικαιοσύνη (2016-2018) μείωσε σημαντικά τον χρόνο εκδίκασης, καθώς σειρά υποθέσεων (π.χ. διαζύγια) έφυγαν από τα δικαστήρια και πήγαν στη διαμεσολάβηση, ενώ δημιουργήθηκαν ειδικές αίθουσες για την εκδίκαση των υποθέσεων του νόμου Κατσέλη.
Πλέον, μέσω των πλατφορμών, μπορεί αυτοματοποιήμενα να πραγματοποιείται ο κατ’ αρχήν έλεγχος επιλεξιμότητας εκείνων που επιθυμούν να προσφύγουν στα δικαστήρια. Σημειώνεται πάντως ότι η οριζόντια προστασία σε όλους όσοι υπέβαλαν αίτηση, ανεξαρτήτως κριτηρίων, ψηφίστηκε το 2014, ανοίγοντας διάπλατα την είσοδο στους στρατηγικούς κακοπληρωτές.
Το έτερο πρόβλημα ήταν ότι δεν υπήρχε άρση του τραπεζικού απορρήτου. Στα νομοθετήματα που ακολούθησαν (πλαίσιο προστασίας α’ κατοικίας με συνεισφορά του Δημοσίου το 2019, εξωδικαστικός κ.λπ.), η συναίνεση του οφειλέτη για άρση του τραπεζικού απορρήτου αποτελεί προϋπόθεση.
Για την ιστορία, η άρση του απορρήτου θεσπίστηκε πρώτη φορά το 2017 στον εξωδικαστικό μηχανισμό και το καλοκαίρι του 2018 «μπήκε» στον νόμο Κατσέλη δίνοντας προθεσμία 3 μηνών για οικιοθελή αποχώρηση από τον νόμο σε όσους δεν ήθελαν να γίνει άρση του τραπεζικού απορρήτου. Και, παράλληλα, μπήκε περιορισμός στον αριθμό των αναβολών που μπορούσε να ζητήσει ο οφειλέτης.
Κουλτούρα ρυθμίσεων
Μετά την οικονομική δεκαετή κρίση και δύο ακόμα που ακολούθησαν -πανδημική και ενεργειακή-, οι εμπλεκόμενοι και κυρίως οι χρηματοδοτικοί φορείς (τράπεζες και servicers) απέκτησαν, μετά το 2016, «καλύτερη» κουλτούρα ρυθμίσεων σε διμερές επίπεδο, λόγω και της πίεσης από τους επόπτες (ΤτΕ, SSM) και σε προληπτικό επίπεδο, ώστε να μη δημιουργηθούν «κόκκινα» δάνεια (και με υποστήριξη προγραμμάτων, όπως το «Γέφυρα», μέτρων για τα στεγαστικά κυμαινόμενου επιτοκίου). Σημειώνεται, εξάλλου, ότι με τον νόμο 4472/2017 ρυθμίστηκαν ζητήματα ευθύνης των τραπεζικών στελεχών σε σχέση με τις προσπάθειες αναδιάρθρωσης οφειλών και μόνο ώστε να είναι ασφαλής -με πολύ σαφείς όρους και προϋποθέσεις- η χρήση της σχετικής εργαλειοθήκης.
Από την άλλη πλευρά, ο Πτωχευτικός Κώδικας και, κυρίως, η απουσία πλαισίου προστασίας της πρώτης κατοικίας και στεγαστικής πολιτικής οδηγεί τους οφειλέτες να αναζητήσουν τρόπους –συνήθως επώδυνους–, ώστε να μη βρεθούν αντιμέτωποι με τον εφιάλτη της έξωσης, ενώ οι νέοι δανειολήπτες είναι πιο συντηρητικοί και υπολογίζουν καλύτερα τους πιθανούς κινδύνους που μπορεί να τους καταστήσουν αφερέγγυους στο μέλλον.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας