Κατακερματισμός, η νέα μεγάλη απειλή

Ως συνώνυμο χρησιμοποιείται η έννοια της «απο-παγκοσμιοποίησης», αλλά το νόημα είναι σαφές: η «παγκοσμιοποίηση» τελείωσε και ο κόσμος διέπεται πλέον από μια νέα ορίζουσα, τον «κατακερματισμό», οι οικονομικές συνέπειες του οποίου είναι ποικίλες και σοβαρές.

Τόσο, ώστε το ΔΝΤ να καλεί με άρθρα στο σάιτ του –ενόψει και των «ζυμώσεων» στο πλαίσιο της διεθνούς πολιτικής και οικονομικής ελίτ στο Φόρουμ του Νταβός– τις κυβερνήσεις και τους οικονομικούς παράγοντες να στρέψουν την προσοχή τους σε αυτή την απειλή και να αρχίσουν να «τιμολογούν» τις σοβαρές της συνέπειες. Για μία ακόμη φορά, η Ευρώπη παρουσιάζεται σαν διεθνής «αδύναμος κρίκος» αλλά και σαν πεδίο η ίδια του οικονομικού κατακερματισμού, και η Ελλάδα σαν «αδύναμος κρίκος του αδύναμου κρίκου»…

Νέος «Ψυχρός Πόλεμος»

«[…] παρόλο που χρειαζόμαστε περισσότερη διεθνή συνεργασία σε πολλαπλά μέτωπα, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με το φάσμα ενός νέου Ψυχρού Πολέμου που θα μπορούσε να κατακερματίσει τον κόσμο σε ανταγωνιστικά οικονομικά μπλοκ. Αυτό θα ήταν ένα λάθος συλλογικής πολιτικής που θα άφηνε τους πάντες φτωχότερους και λιγότερο ασφαλείς». Τάδε έφη/έγραψε η γενική διευθύντρια του ΔΝΤ, Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα, στις 16/1/2023.

Ο κατακερματισμός έχει λοιπόν βασική αιτία τον γεωπολιτικό ή γεωοικονομικό ανταγωνισμό (οι δύο έννοιες χρησιμοποιούνται ως συνώνυμα στη διεθνή αρθρογραφία) στο πλαίσιο του νέου Ψυχρού Πολέμου, αλλά έχει σημαντικές οικονομικές συνέπειες. Προς επίρρωση της σοβαρότητάς τους, ο δεκάλογος των σημαντικότερων εξ αυτών παρουσιάζεται στον παρατιθέμενο πίνακα.

Πρόκειται για αντιστροφή των συνεπειών της παγκοσμιοποίησης, για την οποία ο διθύραμβος ήταν η δυνατότητα «το προϊόν Χ να συναρμολογείται σε τελικό προϊόν στη χώρα Ψ, τα ενδιάμεσα προϊόντα ή ανταλλακτικά που εμπεριέχονται στην τελική του μορφή παράγονται στις χώρες Ζ, Υ κ.λπ., εκατοντάδες ή και χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από τη σημείο τελικής συναρμολόγησης και καταναλώνεται σε χώρες που επίσης μπορεί να απέχουν εκατοντάδες ή και χιλιάδες χιλιόμετρα μεταξύ τους». Αυτό το «θαύμα» προϋπέθετε:

α) το εμπόριο χωρίς εμπόδια και προστατευτισμούς,

β) τα φτηνά εργατικά χέρια (με τον «ακροβολισμό» των αλυσίδων παραγωγής σε χώρες με αφθονία φτηνών εργατικών χεριών και πολιτική σταθερότητα – αδιάφορο αν η τελευταία οφειλόταν στον απολυταρχικό ή και δικτατορικό χαρακτήρα των καθεστώτων),

γ) τις χαμηλές τιμές ενέργειας και πρώτων υλών,

δ) ένα διεθνές πλαίσιο συναινέσεων ώστε να αποφεύγονται μεγάλες αναταράξεις.

Η τελική συνέπεια ήταν η επάρκεια και οι χαμηλές τιμές των προϊόντων.

Η στροφή στον «οικονομικό εθνικισμό» ήδη από την περίοδο της προεδρίας Τραμπ, τα προβλήματα στις εφοδιαστικές αλυσίδες από την περίοδο της πανδημίας, στη συνέχεια ο πόλεμος στην Ουκρανία και η γενίκευση του διεθνούς ανταγωνισμού με όρους νέου Ψυχρού Πολέμου έχουν ακυρώσει και τα τέσσερα αυτά πλεονεκτήματα, φυσικά και την τελική τους συνέπεια: την επάρκεια και τις χαμηλές τιμές των προϊόντων.

Το προαναφερθέν άρθρο της γενικής διευθύντριας του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) παρουσιάζει τρία σενάρια για τις συνέπειες του κατακερματισμού στο διεθνές εμπόριο και το παγκόσμιο ΑΕΠ.

1ο σενάριο: περιορισμένος κατακερματισμός.

Σε αυτή την περίπτωση η επίπτωση θα είναι μόλις 0,2% του παγκόσμιου ΑΕΠ.

2ο σενάριο: σοβαρός κατακερματισμός.

Η επίπτωση στο παγκόσμιο ΑΕΠ θα φτάσει το 7%!

Ωστόσο, μια νέα ανάλυση του προσωπικού του ΔΝΤ (σε συλλογικό άρθρο στελεχών του με τίτλο «Γεωοικονομικός κατακερματισμός και το μέλλον της πολυμέρειας», 15/1/2023) θεωρεί ότι ο πλήρης αντίκτυπος (που ενσωματώνει και διαστάσεις του κατακερματισμού όπως η συνοριακή μετανάστευση, η μείωση των ροών κεφαλαίου και η απότομη υποβάθμιση της διεθνούς συνεργασίας) «θα είναι πιθανώς ακόμη μεγαλύτερος».

Στο πλαίσιο του κατακερματισμού, η τάση του near shoring, δηλαδή της μετεγκατάστασης των γραμμών παραγωγής των επιχειρήσεων σε «ασφαλείς» χώρες που να γειτνιάζουν με τις αγορές στις οποίες θα διατεθούν τα προϊόντα τους, αναδεικνύει αναπτυσσόμενες χώρες μεσαίου οικονομικού βεληνεκούς (κατ’ εξοχήν το Μεξικό, αλλά εν δυνάμει και η Τουρκία) σε υποδοχείς επενδύσεων.

Ακόμη σοβαρότερο όμως το «σύμπτωμα» του «ανταγωνισμού μέσω κρατικών επιδοτήσεων». Πρόσφατα, η κυβέρνηση Μπάιντεν ανακοίνωσε πρόγραμμα-μαμούθ άνω των 300 δισ. δολαρίων για την ενίσχυση των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στις «πράσινες» επενδύσεις. Η Ευρωπαϊκή Ενωση αντιλήφθηκε ότι αυτό το πρόγραμμα είναι μορφή «αθέμιτου» ανταγωνισμού από «φίλια δύναμη», που το αποτέλεσμά του θα ήταν η μαζική φυγή τέτοιων επιχειρήσεων από την Ευρώπη προς τις ΗΠΑ. Ο πανικός υπήρξε εμφανής, με αποτέλεσμα πρώτα ο Γερμανός καγκελάριος κ. Σολτς και πρόσφατα, από το βήμα του Νταβός, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν να εξαγγείλουν τη δημιουργία ανταγωνιστικού ευρωπαϊκού Ταμείου ενίσχυσης. Το γεγονός ότι η κ. Φον ντερ Λάιεν τιτλοφόρησε το εν λόγω Ταμείο «Ευρωπαϊκής Κυριαρχίας» είναι ενδεικτικό του πανικού που επικράτησε στις Βρυξέλλες…

Γενικότερα πάντως, η Ευρώπη είναι -ξανά- ο διεθνής «αδύναμος κρίκος», με δικούς της εσωτερικούς κατακερματισμούς (οικονομικού κύκλου, παραγωγικότητας, νομισματικούς, ανταγωνισμός κρατικών επιδοτήσεων κ.λπ.), με υψηλό βαθμό ενεργειακής εξάρτησης και άρα χωρίς πρόσβαση σε φτηνή ενέργεια κ.λπ. Επίσης «ως συνήθως», η Ελλάδα αντιμετωπίζει ξανά τον κίνδυνο να είναι «ο αδύναμος κρίκος του αδύναμου κρίκου». Οπως διαπιστώνει το άρθρο της Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα, «αυτό θα ήταν ιδιαίτερα δύσκολο για εκείνους που πλήττονται περισσότερο από τον κατακερματισμό. Οι καταναλωτές με χαμηλότερο εισόδημα στις προηγμένες οικονομίες θα έχαναν την πρόσβαση σε φτηνότερα εισαγόμενα αγαθά. Οι μικρές οικονομίες ανοιχτής αγοράς θα πληγούν σκληρά».

Και ήδη η ελληνική οικονομία, με την επιλογή μοντέλου ανάπτυξης με βάση την «εξωστρέφεια», δηλαδή το περαιτέρω «άνοιγμα» σε συνθήκες κατακερματισμού και γενικής επιστροφής στον «οικονομικό εθνικισμό», βιώνει τη συνεχή διεύρυνση του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών, που κατά τις εκτιμήσεις της Fitch Ratings, το 2023 και 2024 θα προσεγγίσει το 9%...