Αφαίμαξη των φτωχών χωρών από τις τράπεζες

Σε βρόχο που πνίγει όλο και πιο πολύ τις εξασθενημένες οικονομίες και κοινωνίες τους εξελίσσεται για τις φτωχότερες χώρες της υφηλίου η εκτόξευση του κόστους εξυπηρέτησης του χρέους τους, για την οποία ευθύνη φέρουν οι μεγάλες κεντρικές τράπεζες της Δύσης.

Σύμφωνα με την επικαιροποιημένη ετήσια έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας για το εξωτερικό χρέος (International Debt Report 2022), οι 75 φτωχότερες χώρες της Γης θα κληθούν να πληρώσουν φέτος 35% περισσότερα σε σχέση με το 2021, συνολικά πάνω από 62 δισ. δολάρια, για τα τοκοχρεολύσια δάνειων που έλαβαν κυρίως την τελευταία δεκαετία. Στην τεράστια άνοδο μείζονα ρόλο έχει η ραγδαία αύξηση των επιτοκίων από την αμερικανική Fed και τις άλλες μεγάλες κεντρικές τράπεζες ανεπτυγμένων οικονομιών, καθώς οδήγησε σε ισχυρή ανατίμηση του δολαρίου έναντι των νομισμάτων των φτωχών χωρών. Τα περισσότερα δάνεια των τελευταίων είναι σε δολάριο ή άλλο σκληρό νόμισμα και η υποτίμηση του νομίσματός τους έναντι αυτών σημαίνει ότι θα πρέπει να πληρώσουν περισσότερα για την εξυπηρέτησή τους.

Η αποπληρωμή του χρέους απορροφά ήδη το μεγαλύτερο μέρος των δημοσίων δαπανών των χωρών αυτών αφήνοντας ψίχουλα στις κυβερνήσεις τους για την παροχή υπηρεσιών υγείας, εκπαίδευσης, πρόνοια και υποδομές. Καθώς οι πληρωμές που έχουν προγραμματιστεί για το 2023 και 2024 είναι πολύ πιθανό να παραμείνουν υψηλές (λόγω υψηλών επιτοκίων, ωρίμανσης των δάνειων και αν τοκισμού), η Παγκόσμια Τράπεζα χτυπά καμπανάκι για τον κίνδυνο κοινωνικής αναταραχής αν οι κυβερνήσεις των φτωχών χωρών αναγκαστούν να αντλήσουν χρήματα από τα κοινωνικά προγράμματα για να εξυπηρετήσουν τα χρέη τους.

Στην αφαίμαξη των φτωχών χωρών ο ιδιωτικός τραπεζικός τομέας και οι υπόλοιπες εταιρείες του χρηματοπιστωτικού τομέα έχουν όλο και μεγαλύτερο ρόλο, καθώς ρουφούν πλέον το αίμα όχι πια με το καλαμάκι αλλά το... μπουρί. Η αδυναμία των φτωχών να αντλήσουν φόρους έτσι ώστε να είναι σε θέση να ανταποκριθούν στο υψηλότερο κόστος δανεισμού τις οδηγεί κατευθείαν στις ιδιωτικές τράπεζες. Ετσι στο τέλος του 2021, το 61% του μακροπρόθεσμου δημόσιου και δημόσια εγγυημένου χρέους -αξίας 3,6 τρισ. δολαρίων- οφειλόταν σε ιδιώτες πιστωτές και όχι στις πλουσιότερες κυβερνήσεις της υφηλίου (γνωστές και ως Λέσχη Δανειστών του Παρισιού- Paris Club) ή άλλους επίσημους πιστωτές. Το 2010 οι ιδιώτες κατείχαν το 46%.

Αυτή η μετατόπιση του δανεισμού των αναπτυσσομένων χωρών από τις πλουσιότερες κυβερνήσεις στις ιδιωτικές τράπεζες και άλλες μη κρατικές πηγές έχει ως αποτέλεσμα ο χρόνος αποπληρωμής των δανείων να μειωθεί περισσότερο από το μισό και τα επιτόκια να υπερδιπλασιαστούν.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας, η μέση διάρκεια αποπληρωμής των δάνειων έχει μειωθεί από τα 25 χρόνια στα 12 χρόνια, που προσφέρουν οι ιδιώτες πιστωτές, ενώ το μέσο επιτόκιο έχει εκτιναχθεί αντίστοιχα από το 2% στο 5%. Η μεγαλύτερη εμπλοκή του ιδιωτικού τομέα καθιστά επίσης πιο δύσκολη για τις φτωχές χώρες την επαναδιαπραγμάτευση και τη μετακύλιση του χρέους τους, ειδικά όταν αυτό έχει «κλειδωθεί» σε συμφωνίες με ιδιωτικές τράπεζες όπου οι λεπτομέρειες είναι άγνωστες.

Καθώς σχεδόν το 60% των φτωχότερων χωρών κινδυνεύουν με χρεοκοπία ή ήδη έχουν προβεί σε στάση πληρωμών, ο πρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας κάνει έκκληση για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για τη μείωση του χρέους, την αύξηση της διαφάνειας και τη διευκόλυνση της ταχύτερης αναδιάρθρωσης του – έτσι ώστε οι φτωχότερες χώρες να μπορούν να επικεντρωθούν σε δαπάνες που στηρίζουν την ανάπτυξη και μειώνουν τη φτώχεια.